افزایش خواسته چیست و چگونه انجام می‌گیرد؟

افزایش خواسته چیست؟

شروع رسیدگی در دادگاه حقوقی، مستلزم تقدیم دادخواست از سوی خواهان دعوا می‌باشد. خواسته، محدوده رسیدگی دادگاه را مشخص نموده و النهایه دادگاه پس از استماع اظهارات طرفین و بررسی اسناد و مدارک ابرازی، مکلف به انشای رای در راستای خواسته مندرج در دادخواست می‌باشد. تقدیم دادخواست از سوی خواهان دعوا، به منظور و هدف خاصی صورت می‌گیرد بطور مثال وی، خواهان مطالبه ضرر و زیان می‌باشد و یا آنکه تقاضای تخلیه عین‌مستاجره را دارد و ... فی‌الواقع خواهان دعوا که خود را محق در ادعایی می‌داند، در ابتدا می‌بایست، دادخواست تنظیم نموده و در راستای ستون خواسته، ادعای خود را اثبات نماید. قانونگذار انجام بعضی اعمال حقوقی را برای اصحاب دعوا پیش‌بینی نموده است که آنان می‌توانند مطابق با مندرجات قانونی، در مواعد مشخصی از آن‌ها استفاده نمایند. یکی از حقوقی که برای خواهان دعوا در مقام شروع‌کننده دعوا تا پایان اولین جلسه دادرسی (فقط در مرحله نخستین)، پیش‌بینی گردیده است، بحث افزایش خواسته می‌باشد. افزایش خواسته به معنای افزایش حجم خواسته است نه افزودن عنوان جدیدی به خواسته‌های مندرج در دادخواست. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص افزایش خواسته و آثار آن پرداخته شود. 

مطلب مرتبط: دادخواست چیست و نحوه نوشتن آن چگونه است؟

نحوه افزایش خواسته و آثار آن

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، افزایش خواسته در زمره حقوق متعلق به خواهان دعوا است که وی در صورت نیاز، می‌تواند از آن استفاده نماید. افزایش خواسته این امکان را به خواهان دعوا می‌دهد تا در صورت لزوم، دعوای خود را ترمیم نماید. نکته مهم آن است که افزایش خواسته صرفاً در مورد خواسته‌هایی کاربرد دارد که کاهش آن نیز امکان داشته باشد. بطور مثال افزودن مطالبه اجرت‌المثل به خواسته اولیه که خلع ید بوده و به لحاظ وحدت منشأ و ارتباط کامل، تا پایان جلسه دادرسی نخستین بلااشکال است. 

جهت انجام افزایش خواسته، وجود سه شرط ذیل الزامی می‌باشد:

۱) تا پایان اولین جلسه دادرسی (تنها در مرحله بدوی) نسبت به انجام آن اقدام گردد که هم با تنظیم و تقدیم لایحه به دادگاه و هم به نحو شفاهی و درج در صورتجلسه صورت می‌پذیرد.

۲) خواسته افزایش یافته با دعوای مطروحه، ارتباط کامل داشته باشد.

۳) منشأ قسمت افزایش یافته با منشأ خواسته تقدیمی در دادخواست، یکی باشد. بطور مثال خواسته‌ای تحت عنوان مطالبه اجرت‌المثل ایام تصرف تقدیم دادگاه می‌شود، خواهان می‌تواند تا پایان اولین جلسه دادرسی، مبلغ مندرج در خواسته را افزایش دهد. 

لازم به توضیح است که دارا بودن ارتباط کامل به معنای آن است که نتیجه یک دعوی موثر در دعوای دیگر باشد و وحدت منشأ یعنی هر دو دعوی از یک عمل حقوقی یا یک واقعه حقوقی ناشی شده باشد.

مطابق با مندرجات فوق، مشخص می‌گردد که زمانی می‌توان افزایش خواسته را مطرح نمود که هر سه شرط وجود داشته باشد. بطور مثال اگر خواهان دعوا در مقام موجر، دادخواستی تحت عنوان مطالبه اجور معوقه تقدیم دادگاه نموده باشد و مبلغ مشخصی را در ستون خواسته قید نموده باشد، نمی‌تواند مبلغی را نیز بابت اجور معوقه یک ملک دیگر خود، که در ید همان خوانده است، به آن اضافه نماید چراکه در اینجا بحث بر سر دو ملک خواهد بود نه یک ملک بنابراین وحدت منشأ و ارتباط کاملی میان افزایش خواسته با خواسته مطروحه در دادخواست وجود ندارد. نکته قابل توجه آنکه افزایش خواسته فقط تا پایان اولین جلسه دادرسی امکان‌پذیر است پس اگر خواهان در جلسه دوم دادرسی این موضوع را مطرح نماید، دادگاه به درخواست او ترتیب اثر نخواهد داد. ماده ٩٨ قانون آیین دادرسی مدنی چنین مقرر نموده است:

«خواهان می‌تواند خواسته خود را که در دادخواست تصریح کرده، در تمام مراحل دادرسی کم کند؛ ولی افزودن آن یا تغییر نحوه دعوا یا خواسته یا درخواست در صورتی ممکن است که با دعوای طرح شده مرتبط بوده و منشأ واحدی داشته باشد و تا پایان اولین جلسه آن را به دادگاه اعلام کرده باشد.»

مطلب مرتبط: تفسیر ماده 98 قانون آیین دادرسی مدنی

با اعلام افزایش خواسته، محدوده رسیدگی دادگاه نیز تا حد خواسته جدید، افزایش می‌یابد و دادگاه در صورت احراز صحت ادعای خواهان، خوانده را تا حد مبلغ جدید محکوم خواهد نمود. ناگفته نماند که با انجام افزایش خواسته، خواهان مکلف است که مابه التفاوت هزینه دادرسی را نیز پرداخت نماید. عدم پرداخت هزینه دادرسی مذکور از موارد نقص دادخواست محسوب و در صورتی که با اخطار رفع نقص، خواهان به تکلیف قانونی خود عمل نکند دادخواست به طور کلی رد می‌شود. طبیعتاً با انجام افزایش خواسته، قابلیت شکایت از رای نیز با لحاظ خواسته جدید، تعیین می‌گردد. 

بیشتر بخوانید: کاهش خواسته چیست و چگونه انجام می گیرد؟

مساله مهم دیگر این است که در تمامی مواردی که خواسته، افزایش پیدا می‌نماید، اگر خوانده در جلسه دادرسی، حضور نداشته باشد و یا اگر حاضر بوده اما آمادگی دفاع در خصوص خواسته افزایش یافته را نداشته باشد، دادگاه جهت رعایت اصل تناظر و حفظ حقوق خوانده، می‌بایست جلسه دادرسی را بدین علت، تجدید نماید و در صورت عدم حضور خوانده در جلسه دادرسی، می‌بایست در اخطاریه درج گردد که جلسه، به جهت افزایش خواسته، تجدید شده است تا خوانده بتواند از تغییرات دادخواست با توجه به افزایش خواسته مطلع شود تا با توجه به آنها، دفاعیات احتمالی خود را تهیه و ارائه نماید. در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه طبق نظریه شماره 7/95/1497 مورخه 28-06-1395 بیان داشته است: «در صورت افزایش خواسته موضوع ماده 98 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 از سوی خواهان در جلسه اول، رعایت اصل تناظر اقتضاء دارد که در صورت عدم حضور خوانده در جلسه رسیدگی، مجدداً جلسه دیگری تعیین و افزایش خواسته به خوانده ابلاغ و سپس اقدام به رسیدگی شود.»

نکته دیگر آنکه در فرضی که دادگاه بدوی در خصوص افزایش خواسته اظهارنظر نکرده باشد، دادگاه تجدیدنظر تکلیفی درباره رسیدگی به موضوع افزایش خواسته ندارد. چراکه دادگاه تجدیدنظر فقط نسبت به آنچه که در دادگاه بدوی رسیدگی شده است، رسیدگی و اعلام نظر می‌کند. در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه شماره 7/1400/1765 شماره پرونده 1400-127-1765 ح مورخه 23-05-1401 در پاسخ به پرسش:

«خواهان به موجب یک دادخواست، چند خواسته مطرح می‌کند و در جلسه اول دادرسی نیز خواسته خود را افزایش می‌دهد؛ اما دادگاه بدوی صرفاً نسبت به خواسته‌های اولیه مندرج در دادخواست اظهارنظر می‌کند و نسبت به خواسته افزایش یافته اظهارنظر و اتخاذ تصمیم نمی‌کند؛ خواسته افزایش یافته برای پذیرش دیگر خواسته‌های خواهان ضرورت داشته است. با توجه به تجدیدنظر خواهی خواهان، خواهشمند است به پرسش‌های زیر پاسخ دهید:

تکلیف دادگاه تجدیدنظر در این خصوص چیست؟ آیا می‌بایست پرونده را جهت اظهارنظر نسبت به خواسته افزایش یافته خواهان و جلوگیری از تعارض و تهافت آراء به دادگاه بدوی اعاده کند تا پس از اظهارنظر در این خصوص، در خصوص تجدیدنظر خواهی اتخاذ تصمیم کند یا آنکه راجع به تجدیدنظر خواهی اظهارنظر و نسبت به خواسته افزایش یافته قرار توقف دادرسی صادر کند یا اساساً تجدیدنظر خواهی را متوقف کند تا تکلیف خواسته افزایش یافته معلوم شود؟ اینگونه پاسخ می‌دهد:

اولاً، طرح خواسته جدید از سوی خواهان با عنایت به ماده 17 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379، دعوای اضافی تلقی می‌شود و از شمول ماده 98 قانون یاد‌ شده خارج است. ثانیاً، در فرض سوال که بنا به تشخیص دادگاه تجدیدنظر رسیدگی و اتخاذ تصمیم نسبت به آنچه مورد لحوق حکم دادگاه بدوی قرار گرفته است فرع بر رسیدگی نسبت به آن بخش از خواسته مطرح شده در مرحله بدوی است که راجع به آن دادگاه اخیرالذکر اظهارنظری نکرده است، با عنایت به ملاک ماده 19 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379، دادگاه تجدیدنظر با تذکر به دادگاه بدوی جهت صدور رای تکمیلی، رسیدگی به درخواست تجدیدنظر را تا تعیین تکلیف آن خواسته متوقف می‌نماید.»

نکات مهم در خصوص افزایش خواسته و دیگر اصطلاحات مندرج در ماده 98 قانون آیین دادرسی مدنی

1- افزایش خواسته را نباید با دعوای اضافی اشتباه گرفت چراکه افزایش خواسته به معنای افزایش حجم همان خواسته است مانند آنکه خواهان خواسته مطالبه 10 تن گندم را به 20 تن گندم افزایش می‌دهد اما دعوای اضافی به معنای افزودن خواسته جدیدی به دعوی است مانند آنکه خواسته اولیه خواهان الزام به تنظیم سند رسمی بوده است و سپس دعوای الزام به تحویل ملک را نیز به خواسته‌های سابق خود می‌افزاید. افزایش خواسته به موجب درخواست کتبی یا شفاهی و تنها در مرحله نخستین و تا پایان جلسه اول دادرسی ممکن است اما دعوای اضافی تنها با تقدیم دادخواست امکان‌پذیر است.

2- افزایش خواسته تنها در دعاوی مالی ممکن است اما دعوای اضافی که نوعی از دعاوی طاری (به دعوای اصلی عارض می‌شود) (وحدت منشأ یا ارتباط کامل) می‌باشد هم در دعاوی مالی و هم در دعاوی غیرمالی ممکن است.

3- همانگونه که بیان گردید افزایش خواسته به معنای افزایش حجم خواسته است اما تغییر خواسته به معنای حذف خواسته قبلی و درج خواسته جدید به دادخواست است مانند آنکه کارفرما به استناد قراردادی دادخواست الزام به احداث بنا را علیه پیمانکار مطرح می‌کند و سپس تا پایان جلسه اول دادرسی مرحله نخستین، خواسته خود را به خسارت ناشی از عدم انجام تعهد تغییر می‌دهد.

4- افزایش خواسته تنها در مرحله نخستین و تا پایان جلسه اول دادرسی ممکن است اما کاهش خواسته در تمامی مقاطع تا پیش از ختم دادرسی و در تمامی مراحل (بدوی، واخواهی و تجدیدنظر) امکان‌پذیر است.