نحوه طرح دعوای استرداد جهیزیه

جهیزیه چیست؟

مقنن تعریف خاصی از جهیزیه ارائه ننموده است اما مطابق با عرف جاری، جهیزیه در زمره اموال منقولی است که زوجه پس از ازدواج، برای استفاده یا تزئین به منزل زوج می‌آورد. بنابراین زن مالک‌ جهیزیه بوده و مرد فقط حق استفاده از آن را داشته و ید وی امانی خواهد بود و مسئول تلف آن نیست مگر در صورت تعدی یا تفریط. ناگفته نماند که وفق ماده 1107 قانون مدنی، تهیه لوازم منزل بر عهده مرد بوده و جزء نفقه زن محسوب می‌گردد (در برخی از شهرهای ایران تهیه جهیزیه یا تهیه برخی از اقلام، وظیفه مرد بوده و جزء آداب و رسوم محل محسوب می‌گردد.). حال اگر مرد به نحو عد‌وانی یا غیرقانونی بر جهیزیه زوجه، تصرف داشته باشد زوجه می‌تواند جهت استرداد آن، اقامه دعوا نماید. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص استرداد جهیزیه پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: منع اشتغال زوجه پس از عقد نکاح

نحوه طرح دعوای استرداد جهیزیه

دعوای استرداد جهیزیه زمانی مطرح می‌گردد که زوجه مستند به سند نکاحیه و با اثبات مالکیت خویش نسبت به جهیزیه مورد ادعا، بدلیل تصرفات عدوانی یا غیرقانونی زوج نسبت به جهیزیه، دعوای استرداد جهیزیه را مطرح می‌نماید. معمولاً در این دعوا، اگر زوجه لیست جهیزیه یا همان سیاهه را در اختیار داشته باشد، ضمیمه دادخواست خویش می‌نماید. در غیر این‌صورت او مکلف است که لیست کامل اموال و وسایل را به همراه مشخصات دقیق آنها به دادگاه اعلام نماید تا دادگاه در زمان صدور یا اجرای رای دچار اشتباه نشود.

بیشتر بخوانید: شرایط حضانت فرزند چیست؟

نکات مهم در دعوای استرداد جهیزیه

1- دعوای استرداد جهیزیه یک دعوای مالی است که هزینه دادرسی آن بر همین اساس می‌بایست پرداخت گردد. دادگاه صالح جهت رسیدگی به این دعوا، دادگاه خانواده محل سکونت زوجه یا محل اقامت زوج می‌باشد. ناگفته نماند که اگر ارزش جهیزیه تا یک میلیارد ریال باشد، دادگاه صلح صالح به رسیدگی خواهد بود. (مستند به ماده ۱۲ قانون حمایت خانواده، ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی، بند 1 ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402 ناظر به بند 3 همان ماده و بند 5 ماده 4 قانون حمایت خانواده)

2- در دعوای استرداد جهیزیه که به نوعی همان دعوای استرداد مال است (از یک جهت می‌تواند دعوای مالکیت نیز تلقی گردد چراکه مربوط به مبحث مسئولیت مدنی و غصب است)، احراز رابطه زوجیت بسیار حائز اهمیت است در صورتی که رابطه زوجیت احراز نشود، دعوا رد نمی‌گردد بلکه رسیدگی به آن در صلاحیت دادگاه عمومی حقوقی خواهد بود نه دادگاه خانواده.

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای استرداد مال

3- همانگونه که پیش‌تر عرض گردید جهیزیه همان وسایل منقولی است که زوجه در زمان رفتن به منزل زوج، با خود برده است و با وسایل شخصی که مورد استفاده شخصی زن یا مرد است، متفاوت می‌باشد. (مستند به ماده ۶۳ قانون اجرای احکام مدنی)

4- معمولاً پس از چندین سال زندگی مشترک، وسایل منزل مستهلک شده و وسایل جدید جایگزین می‌شود. حال در صورت وجود اختلاف میان زوجین، هر یک می‌توانند به فاکتورهای فروش کالا یا شهادت شهود استناد نمایند هر چند که در عمل معمولاً فاکتورها بصورت غیر واقعی تنظیم و در اختیار زن یا مرد قرار می‌گیرد.

5- اگر زوجه در طرح دعوای استرداد جهیزیه هیچ دلیلی من‌باب اثبات مالکیت خویش بر وسایل نداشته باشد، برخی محاکم معتقدند که وی می‌تواند یا استناد به قاعده ید، ثابت نماید که جهیزیه متعلق به وی بوده و در مقابل مرد می‌بایست ثابت کند که آن جهیزیه تلف شده یا توسط او خریداری شده است اما برخی دیگر از محاکم معتقدند که با توجه به جدایی ز‌وجین و تصرف زوج بر اموال، استناد به قاعده ید توسط زوجه معنایی ندارد چراکه مال در ید زوج است.

6- اگر دادخواست طلاق مطرح گردیده باشد، وفق ماده 29 قانون حمایت خانواده، دادگاه می‌بایست ضمن رای صادره، در خصوص جهیزیه نیز اظهارنظر نماید. نکته قابل توجه آن است که تا زمانی که زوجین به هر دلیلی جدای از یکدیگر زندگی نکنند، طرح دعوای استرداد جهیزیه معنا و مفهومی نخواهد داشت. در این ارتباط نشست قضایی (کد نشست 5608-1398) در استان قزوین/ شهر الوند در مورخه 07-12-1396 در خصوص تعیین تکلیف دادگاه راجع به حقوق مالی زوجه برگزار شده و هیئت عالی در پاسخ به سوال «ماده 29 قانون حمایت خانواده، دادگاه را مکلف به تعیین تکلیف در خصوص جهیزیه، مهریه و نفقه‌ی زوجه و اجرت‌المثل ایام زوجیت و چگونگی حضانت و نگهداری اطفال و نحوه‌ی پرداخت هزینه‌های آن نموده است. با توجه به مراتب فوق چنانچه خواهان دعوی طلاق، زوج باشد و زوجه به عنوان خوانده حقوق مالی خود از جمله مهریه و نفقه را مطالبه نماید تکلیف دادگاه در این‌خصوص چیست؟ آیا می‌بایست خواهان را محکوم به پرداخت مهریه یا نفقه نماید یا به شکل دیگری اتخاذ تصمیم خواهد نمود و در صورتی که پاسخ سوال مثبت باشد تکلیف هزینه‌ها و تشریفات رسیدگی از جمله تقدیم دادخواست به چه شکلی خواهد بود؟» بیان داشته است:

«مطابق ماده 29 قانون حمایت خانواده، تعیین تکلیف حقوق مالی زوجه از جمله مهریه، نفقه و جهیزیه و ... در حکم طلاق از تکالیف قانونی دادگاه خانواده است و رسیدگی و صدور حکم در ضمن طلاق نیازی به تقدیم دادخواست از سوی زوجه ندارد.»

7- علی‌الاصول و مطابق با عرف جاری، جهیزیه متعلق به زوجه است و زوج نمی‌تواند مدعی مالکیت اموالی باشد که در سیاهه آمده است مگر آنکه خلاف آن را ثابت نماید. حال اگر ادعای تلف جهیزیه شده باشد، از آنجایی که این دعوا، دعوای مطالبه عین معین می‌باشد، دادگاه تکلیفی به تحقیق در خصوص موجود بودن عین مال مورد مطالبه ندارد و فقط می‌بایست استحقاق خواهان به دریافت مال را احراز نماید. در صورت تلف شدن مال، وفق مواد 311 و 328 قانون مدنی و ماده 46 قانون اجرای احکام مدنی و هم‌چنین ماده 1 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، می‌بایست مثل یا قیمت آن پرداخت گردد و نیازی به تقدیم دادخواست جداگانه نمی‌باشد.