نحوه رفع سوء اثر از چک برگشتی چگونه است؟

مفهوم حقوقی سوء اثر از چک

مطابق با قوانین و مقررات قانونی موجود، بالاخص قانون صدور چک، چک به عنوان یکی از اسناد تجاری، به نوشته‌ای اطلاق می‌گردد که به موجب آن، صادرکننده چک، وجوه یا اعتباری را که در نزد فرد دیگری بنام محال‌علیه دارد، کلاً یا بعضاً به فرد دیگری (دارنده چک) منتقل می‌نماید یا آنکه خود، شخصاً آن را دریافت می‌کند. حال در صورتی که در زمان سررسید چک بنا به هر علتی، صادرکننده موفق به پرداخت وجه چک نگردد، بانک بنا به درخواست دارنده چک، اقدام به صدور گواهی عدم پرداخت می‌نماید. فلذا زمانی که چک صادرکننده، برگشت خورده و متعاقباً گواهی عدم پرداخت صادر می‌گردد، چک دارای سوء اثر می‌شود. سوء اثر از چک به معنای ثبت سابقه نامطلوب در سوابق صادرکننده چک است که به دلیل برگشت خوردن چک اتفاق می‌افتد. سوء‌ اثر از چک دارای عواقبی اعم از مسدود شدن حساب‌های صادرکننده، کاهش اعتبار بانکی، عدم امکان صدور چک جدید، عدم امکان دریافت دسته چک جدید و ... می‌باشد. حال در فرضی که صادرکننده موفق به پرداخت وجه چک گردد می‌بایست نسبت به رفع سوء اثر از چک برگشتی اقدام شود. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه رفع سوء اثر از چک برگشتی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای ابطال اجراییه چک

نحوه رفع سوء اثر از چک برگشتی

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، زمانی که صادرکننده چک در تاریخ سررسید آن، وجه چک را کارسازی ننماید، چک وی برگشت خورده و صاحب حساب دارای سوء اثر می‌گردد. مراتب فوق در سامانه یکپارچه بانک مرکزی، به صورت برخط، به تمامی بانک‌ها و موسسات مالی اعلام می‌گردد و بعد از گذشت 24 ساعت تمامی بانک‌ها از ارائه خدماتی من‌جمله افتتاح حساب، صدور کارت بانکی جدید، پرداخت هرگونه تسهیلات و ... به صادرکننده چک تا زمان رفع سوء اثر از چک امتناع می‌ورزند. (به دلالت ماده 5 مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷) 

جهت رفع سوء اثر از چک، صادرکننده چک می‌تواند به طرق مختلفی نسبت به انجام این امر اقدام کند. پیش از بیان طرق مختلف رفع سوء اثر از چک، لازم است توضیح داده شود که مرجع رفع سوء اثر از چک علی‌القاعده بانک می‌باشد و دادگاه وظیفه‌ای در این خصوص ندارد. ناگفته نماند در فرضی که رای صادر شده از دادگاه در ارتباط با برائت ذمه صاحب‌حساب یا صادرکننده چک باشد، دادگاه (مرجع قضایی) گواهی لازم مبنی بر رفع سوء اثر از چک برگشتی را خطاب به بانک صادر می‌نماید. 

مستند به تبصره 3 ماده 5 مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷، رفع سوء اثر از چک به یکی از طرق ذیل صورت می‌پذیرد:

۱) در صورتی که صادرکننده چک، اقدام به پرداخت وجه چک نماید و درخواست مسدودی این مبلغ را به بانک ارائه دهد، بانک مکلف است که در وهله اول مبلغ پرداختی را در حساب تا زمان مراجعه دارنده حداکثر به مدت یک‌سال، مسدود نموده و پس از آن ظرف مدت سه روز با استفاده از روش‌های اطمینان‌بخش و قابل استناد، به دارنده چک اطلاع دهد که مبلغ چک توسط صادرکننده در حساب وی کارسازی شده است. (وفق بند الف تبصره 3 ماده 5 مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷)

۲) زمانی که رضایت‌نامه رسمی تنظیم شده در یکی از دفاتر اسناد رسمی مبنی بر اعلام رضایت دارنده چک، به بانک ارائه گردد در این‌صورت بانک نسبت به رفع سوء اثر از چک اقدامات لازم را انجام می‌دهد. (مستند به بند ج تبصره ۳ ماده ۵ مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷)

۳) در صورتی که لاشه چک به بانک محال‌علیه ارائه گردد، بانک موظف است که نسبت به رفع سوء اثر از چک اقدام نماید. (مستند به بند ب تبصره ۳ ماده ۵ مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷)

۴) زمانی که عملیات اجرایی من‌باب صدور اجراییه چک یا مطالبه وجه آن، حسب مورد در دادگاه یا اداره ثبت، به اتمام رسیده باشد و وجه چک از این طریق پرداخت شده باشد، با ارائه نامه رسمی از دادگاه یا اداره ثبت، بانک اقدام به رفع سوء اثر از چک خواهد نمود. (مستند به بند د تبصره ۳ ماده ۵ مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷)

۵) در فرضی که حکم دادگاه مبنی بر برائت ذمه صاحب‌حساب در ارتباط با چک، صادر شده باشد، بانک مکلف است تا اقدامات لازم را در خصوص رفع سوء اثر از چک مبذول دارد. (وفق بند ه‍ تبصره ۳ ماده ۵ مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷)

۶) چنان‌چه مدت سه سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت گذشته باشد و طی این مدت هیچ دعوایی اعم از دعوای حقوقی یا دعوای کیفری توسط دارنده چک مطرح نگردیده شده باشد، بانک نسبت به رفع سوء اثر از چک اقدام می‌نماید. (مستنبط از بند و تبصره ۳ ماده ۵ مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷)

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای استرداد لاشه چک

نکات مهم در خصوص رفع سوء اثر از چک برگشتی

الف) یکی از طرق رفع سوء اثر از چک برگشتی، گذشت مدت سه سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت و عدم طرح دعوا (حقوقی یا کیفری) توسط دارنده چک است. در این خصوص می‌بایست بیان گردد که هیچ تفاوتی میان چک‌هایی که پیش از لازم‌الاجرا شدن قانون اصلاح قانون صدور چک مصوب ۱۲۰۸-۱۳۹۷ صادر شده‌اند با چک‌های فعلی وجود ندارد و اطلاق عبارت «گواهینامه عدم پرداخت» در بند و تبصره ۳ ماده ۵ مکرر الحاقی قانون صدور چک مصوب ۱۳-۰۸-۱۳۹۷‌ شامل تمامی چک‌ها خواهد شد.

ب) پس از اعلام رفع سوء اثر از چک توسط بانک، سامانه بانک مرکزی طی چند روز کاری (معمولاً بین 2 الی 7 روز کاری) اقدام به رفع سوء اثر از چک می‌نماید.