نحوه طرح دعوای ابطال اجراییه چک

نحوه طرح دعوای ابطال اجراییه چک

یکی از مباحثی که قانونگذار در جهت حمایت از دارنده چک، وضع نموده است، بحث‌ صدور اجراییه چک می باشد که در ماده ۲۳ قانون صدور چک بدان پرداخته شده است. وفق این ماده، دارنده چک می تواند با ارائه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح صدور اجراییه نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست نماید. حال اگر بنا به درخواست دارنده چک، اجراییه ای صادر شود، چنانچه صادرکننده ادعایی داشته باشد که خلاف ظاهر سند تجاری است و مبنی بر عدم مدیونیت اوست، می بایست دعوایی را تحت عنوان ابطال اجراییه چک مطرح نماید. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای ابطال اجراییه چک پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای استرداد لاشه چک

دعوای ابطال اجراییه چک

فردی که خواهان طرح دعوای ابطال اجراییه چک است، می بایست جهت اثبات ادعای خود ثابت نماید که در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی شده است یا آنکه در متن چک قید نشده باشد که چک بابت انجام معامله یا تعهدی صادر شده است و‌ یا آنکه گواهینامه عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده 14 قانون صدور چک و تبصره های آن (بابت مفقودی یا سرقت یا جعل یا کلاهبرداری یا خیانت در امانت) صادر نشده باشد. جهت طرح دعوای ابطال اجراییه چک می بایست نکات ذیل مدنظر قرار گیرد:

1- دعوای ابطال اجراییه چک یک دعوای غیرمالی بوده که هزینه دادرسی آن بر همین اساس پرداخت می گردد. دادگاه صالح جهت طرح این دعوا، دادگاهی است که اجراییه چک را صادر نموده است. در خصوص دادگاه صالح در دعوای ابطال اجراییه چک، شعبه دوازدهم دیوان عالی کشور طی دادنامه شماره 140091920004817264 مورخه 31-02-1401 بیان داشته است:

«رسیدگی به ادعای صادرکننده سند تجاری (محکوم علیه اجراییه صادره) مبنی بر عدم استحقاق دارنده بر مطالبه وجه چک در صلاحیت همان دادگاه صادرکننده اجراییه است.»

2- اگر صادرکننده چک مدعی باشد که چک موضوع دعوا بصورت مشروط یا تضمینی صادر شده و یا آنکه چک از طریق کلاهبرداری یا خیانت در امانت و ... بدست آمده است، می تواند به دادگاه کیفری مراجعه نموده و شکایت خود را تحت یکی از عناوین مجرمانه فوق مطرح نموده و همزمان از همان دادگاه تقاضای توقف عملیات اجرایی چک را نماید. مرجع کیفری نیز با اخذ تامین مناسب، قرار توقف عملیات اجرایی را صادر می نماید تا نسبت به شکایت مطروحه تعیین تکلیف گردد. اگر فرد بتواند ادعای خود را در محکمه کیفری ثابت نماید، می تواند با ارائه دادنامه به دادگاه حقوقی، وفق ماده 11 قانون اجرای احکام مدنی، اقدام به ابطال اجراییه چک نماید.

بیشتر بخوانید: نمونه رای ابطال اجراییه چک به دلیل ربوی بودن رابطه پایه
راه دیگری که برای صادرکننده چک در این فرض متصور است آن است که به همان دادگاهی که اجراییه را صادر کرده مراجعه نموده و دادخواست ابطال اجراییه چک را مطرح نماید و هم زمان نیز تقاضای توقف عملیات اجرایی چک را مطرح کند. دادگاه با تشکیل جلسه دادرسی چنانچه تضمینی یا مشروط بودن یا امانی بودن چک را تشخیص دهد، حکم بر ابطال اجراییه چک صادر می نماید. نکته مهم آنکه اگر صادرکننده چک کلاً مدعی عدم استحقاق دارنده چک باشد، می تواند ضمن طرح دعوای اصلی، استرداد لاشه چک را نیز بخواهد.

مطلب مرتبط: نمونه دادخواست ابطال اجرائیه چک و استرداد لاشه چک

3- اگر چکی بصورت تضمینی یا مشروط صادر شده باشد، ضرورتی ندارد که خواسته مستقلی مبنی بر اثبات تضمینی یا مشروط بودن چک مطرح شود، ذکر جهت و علت ابطال اجراییه در دادخواست کفایت می نماید. چنانچه برای دادگاه ثابت شود که چک بصورت مشروط صادر شده یا بابت تضمین بوده است، اجراییه را باطل می نماید اما در خصوص ذیحق بودن یا نبودن دارنده چک یا اختلافات طرفین اظهارنظری نمی نماید و می بایست جهت حل این موضوع دعوای دیگری مطرح شود.

حال اگر چکی به صورت مشروط یا امانی صادر شده باشد اما این موضوع در خود چک درج نشده و در سند دیگری درج شده باشد با عنایت به وصف تجریدی اسناد تجاری، فرد ثالث دارنده با حسن نیت تلقی گردیده و روابط حقوقی فی مابین صادرکننده و دارنده اول به او ارتباطی نداشته و بر این اساس نمی توان اجراییه را باطل نمود. اما چنانچه در متن چک عباراتی مبنی بر تضمینی یا مشروط بودن نوشته شده باشد ایراد صادرکننده در مقابل شخص ثالث پذیرفته می شود چراکه مشمول استثنايات مندرج در ماده ۲۳ قانون صدور چک می باشد.

4- همانگونه که فوقاً نیز عرض گردید صادرکننده چک می تواند حسب مورد از دادگاه حقوقی یا کیفری، تقاضای توقف عملیات اجرایی را نماید اما دادگاه جهت انجام این موضوع از وی تامین مناسب (وجه نقد یا اموال غیرمنقول) اخذ می نماید در خصوص میزان تامین، می توان اینگونه بیان نمود که جهت جبران خسارات احتمالی، حداقل به میزان مبلغ چک و حق الوکاله وکیل، می بایست تامین اخذ گردد. در فرضی که وثیقه گذار یک شخص ثالث است توصیه می گردد که در فرم‌ وثیقه یا در فرم کفالت قید شود که در صورت رد دعوای ابطال اجراییه، وجه چک از محل وثیقه اخذ می گردد.

مساله مهم دیگری که می بایست بدان اشاره گردد آن است که دادگاه فقط در یکی از دو حالت ذیل اقدام به صدور قرار توقف عملیات اجرایی می نماید اولا ًدر شرایطی که اسناد و مدارک محکمه پسندی به دادگاه ارائه شده باشد ثانیاً در صورتی که با پرداخت وجه چک، ضرر جبران ناپذیری به فرد وارد آید. حال اگر مدرکی که خواهان دعوای ابطال اجراییه چک صادر می نماید، مستند به یک سند رسمی باشد و یا آنکه صادرکننده یا قائم مقام او مدعی مفقود شدن چک باشد و دادگاه دلایل ارائه شده را قوی بداند، بدون اخذ تامین اقدام به صدور قرار توقف عملیات اجرایی می نماید.

5- اگر صادرکننده چک مدعی باشد که بخشی از وجه چک پرداخت شده است و بر همین اساس دعوای ابطال اجراییه چک را مطرح نموده باشد، دادگاه با بررسی اسناد و مدارک ابرازی، اگر این ادعا را صحیح تشخیص دهد، به همان میزان پرداخت شده حکم بر ابطال اجراییه چک صادر می نماید و اجراییه در خصوص باقیمانده وجه چک صحیح بوده و عملیات اجرایی ادامه می یابد.