فاضل دیه چیست؟ شرایط پرداخت آن چگونه است؟
فاضل دیه
فاضل دیه جیست؟
اصطلاح فاضل دیه یا همان دیه مازاد، به مقداری از دیه گفته می‌شود که در برخی موارد جنایی، جهت اجرای قصاص به مرتکب جرم پرداخت می‌گردد. این مبلغ علی‌الاصول در مواردی پرداخت می‌شود که اجرای قصاص مستلزم پرداخت دیه اضافی باشد. فاضل دیه حق جانی (مرتکب جرم) است فلذا وی این اختیار را دارد تا از دریافت آن صرف‌نظر نماید که در این حالت، اولیای دم (مستند به ماده 351 قانون مجازات اسلامی، ولی دم، همان ورثه مقتول است به جز زوج یا زوجه او که حق قصاص ندارد.) می‌توانند بدون پرداخت فاضل دیه، مرتکب جرم را قصاص نمایند. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص فاضل دیه و شرایط پرداخت آن پرداخته شود.
مطلب مرتبط: دیه چیست؟ به چه اشخاصی تعلق می‌گیرد؟
شرایط پرداخت فاضل دیه به مرتکب جرم
مستنبط از ماده 360 قانون مجازات اسلامی، در شرایطی که جهت اجرای قصاص جانی، می‌بایست فاضل دیه به او پرداخت شود، اولیای دم (صاحب حق قصاص) این اختیار را دارند تا بین انجام قصاص با پرداخت فاضل دیه و یا گرفتن دیه مقرر در قانون، یکی را انتخاب نمایند و در این میان رضایت یا عدم رضایت مرتکب جرم، شرط نمی‌باشد. فلذا با استناد به ماده فوق‌الاشاره می‌توان اینگونه بیان نمود که در شرایطی که اولیای دم، خواهان سهم مقتول بدون پرداخت فاضل دیه به مرتکب باشند، در هر صورت جانی (قاتل) مکلف به پذیرش این موضوع است و انصراف وی از دریافت فاضل دیه، فقط در اجرای قصاص مؤثر است این امر بدان معنا است که اگر اولیای دم، خواهان قصاص باشند، و جانی از دریافت فاضل دیه انصراف دهد، اولیای دم می‌توانند قاتل را قصاص نمایند بدون آنکه مبلغی به او پرداخت کنند.
ذکر این نکته حائز اهمیت است که مقنن در ماده 428 قانون مجازات اسلامی در بحث پرداخت فاضل دیه، شرایطی را مقرر نموده است که به موجب آن چنانچه جنایت ارتکاب‌یافته باعث جریحه‌دار کردن احساسات عمومی شده و یا آنکه نظم و امنیت عمومی را برهم زده باشد و مصلحت در اجرای قصاص جانی باشد، اما متقاضی قصاص، توانایی پرداخت فاضل دیه یا سهم دیگر صاحبان حق قصاص را نداشته باشد، در این‌صورت بنا به درخواست دادستان و تأیید رئیس قوه قضاییه، مقدار فوق‌الاشاره از بیت‌المال پرداخت خواهد شد. بنابر مندرجات موجود در ماده 428 قانون مجازات اسلامی می‌توان اینگونه بیان نمود که علت وضع این ماده، حمایت از مجنی‌علیه یا اولیای دمی است که قادر به پرداخت فاضل دیه نمی‌باشند فلذا در این شرایط که صاحب حق قصاص تمایل به اجرای قصاص دارد اما توانایی مالی لازم جهت پرداخت فاضل دیه به جانی را ندارد و مصلحت عمومی هم اقتضاء نماید که قصاص اجرا گردد، در این حالت فاضل دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود و قصاص به اجرا در می‌آید. پر واضح است که در صورتی که شاکی به جای پرداخت فاضل دیه و قصاص، تقاضای اخذ دیه از مرتکب جرم را داشته باشد، امکان قصاص مرتکب وجود نخواهد داشت حتی اگر اجرای قصاص برای حفظ نظم عمومی و مصلحت جامعه، ضرورت داشته باشد چراکه حق اجرای قصاص، متعلق به شاکی دعوا است و تا زمانی که او خواستار اجرای آن نباشد، نمی‌توان مرتکب جرم را قصاص نمود.
مطلب مرتبط: مهلت پرداخت دیه تا چه زمانی است؟
نکات مهم در خصوص پرداخت فاضل دیه
1- فاضل دیه مرتکب جرم، می‌بایست پیش از اجرای قصاص به او پرداخت گردد. در شرایطی که بدون پرداخت فاضل دیه، شاکی اقدام به قصاص جانی نموده باشد، به جهت نقض قوانین، وی به تعزیر محکوم خواهد شد (مستند به ماده 426 قانون مجازات اسلامی)، اما فاضل دیه جانی، هم‌چنان به قوت خود باقی بوده که در صورت قصاص نفس جانی، این مبلغ (فاضل دیه) می‌بایست به ورثه او پرداخت خواهد شد.
2- مقنن در ماده 428 قانون مجازات اسلامی عنوان نموده است که در صورت عدم تمکن مالی اولیای دم یا خواهان قصاص و تمایل به اجرای قصاص جانی در مواردی که جرم ارتکابی باعث جریحه‌دار کردن احساسات عمومی شده و یا آنکه نظم و امنیت عمومی را بر هم زده باشد و مصلحت در اجرای قصاص جانی باشد. بنابر تقاضای دادستان و تایید رییس قوه قضاییه، تفاضل دیه از بیت‌المال پرداخت می‌شود که منظور از دادستان، دادستان صادرکننده کیفرخواست می‌باشد نه دادستان کل کشور.
3- در فرضی که می‌بایست فاضل دیه به مرتکب جرم پرداخت شود و مقتول یا صاحب حق قصاص، طلبی از مرتکب جرم داشته باشد، با رضایت وی امکان احتساب آن بدهی در فاضل دیه وجود دارد و رضایت مرتکب جرم هم هیچ تاثیری در انجام این کار نخواهد داشت، فقط رضایت دائن (صاحب حق قصاص) در انجام این کار، ضرورت دارد. اما اگر مرتکب جرم، طلبی از صاحب حق قصاص داشته باشد، عدم پرداخت آن مانع اجرای قصاص نخواهد شد مگر آنکه آن طلب، فاضل دیه باشد که حتماً می‌بایست پیش از اجرای قصاص به مرتکب پرداخت شود. (مستفاد از ماده 430 قانون مجازات اسلامی)
امیدواریم مطالب برای شما مفید بوده باشد. لطفا مطالب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید و با امتیاز دادن به مطالب، ما را در جهت بهبود و تولید هر چه بیشتر مطالب یاری فرمایید. همچنین می توانید نظرات یا سوالات خود را در بخش دیدگاه ها مطرح نمایید در اسرع وقت به سوالات شما پاسخ داده خواهد شد.
افزودن دیدگاه
دیدگاه کاربران