تفاوت های میان عقود معوض و مجانی کدامند؟

تفاوت های میان عقود معوض و مجانی

مطابق با قوانین و مقررات موجود، عقود و معاملات به عقود لازم، جایز، خیاری، منجز و معلق تقسیم می گردند (مستفاد از ماده 184 قانون مدنی). علاوه بر تقسیمات فوق، اقسام دیگری نیز از عقود بطور ضمنی در قانون مدنی بیان شده است این تقسیمات اعم از عقود معوض و مجانی، معین و غیر معین، تملیکی و عهدی، رضایی و تشریفاتی و … تقسیم می گردند. در این مقاله سعی می گردد به تفصیل در ارتباط با تفاوت های میان عقود معوض و مجانی پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: قراردادهای الحاقی به چه قراردادهایی گفته می شود؟

عقود معوض و مجانی

عقد معوض به عقدی گفته می شود که هر یک از طرفین در قبال مالی که به دیگری می دهد، مالی دریافت کنند که بدین جهت آن عقد را معوض می گویند و آن دو مال را عوض و معوض می نامند. مانند عقد بیع که مالکیت مبیع و ثمن در آن عوضین محسوب می شوند. هر یک از عوضین می تواند مالکیت یا سایر حقوق عینی مانند بیع، اجاره، معاوضه و یا یکی از عوضین یا هر دو عوض تعهد مالی باشد، مانند عقد جعاله و قرارداد خصوصی مشخص در قبال وجه معین.

عقد مجانی یا عقد غیرمعوض عقدی است که یک طرف در برابر طرف دیگر مالی را تملیک می کند یا تعهدی را به عهده می گیرد و به طور کلی مالی را به طرف دیگر می دهد، بی آنکه عوضی دریافت نماید. عقود غیرمعوض ممکن است تملیکی (مانند عقد هبه)، عهدی (مانند کفالت) یا اذنی (مانند ودیعه و عاریه) باشند. همچنین عقود غیرمعوض ممکن است به صورت بخشش باشند، مانند عقد صلح غیرمعوض و ممکن است به صورت احسان باشند مانند عاریه و ودیعه. لازم به ذکر است که ممکن است قرارداد غیرمعوض یا مجانی مانند هبه همراه با شرط عوض باشد (مستفاد از ماده 801 قانون مدنی). به عنوان مثال واهب یک واحد آپارتمان را به طرف مقابل (متهب) هبه می نماید که ارزش واقعی آن پنج میلیارد تومان است، ولی در عوض توافق می کند که متهب مبلغ صد میلیون تومان به شخصی که واهب معرفی نماید بپردازد. نکته مهم آن است که در عقد غیرمعوض مانند هبه همراه با شرط عوض، هر چیزی که طرفین نسبت به آن به عنوان عوض تراضی نمایند می تواند عوض در هبه قرار گیرد. بنابراین، ممکن است ارزش عوض چنان ناچیز باشد که فقط جنبه اعتباری و صوری داشته باشد، همانگونه که ممکن است عوض شرط نتیجه یا فعل باشد.

بیشتر بخوانید: شرایط تحقق عقد هبه چیست؟

تفاوت های میان عقود معوض و مجانی 

۱) قابلیت تجاری بودن عقود معوض (عقود معوض هستند که بر آن معامله قلمداد می شود و در حقوق تجارت نیز قرارداد تجاری، قراردادهای معوض هستند. ضمن آنکه اصولاً قراردادهای معوض مغابنه ای (عقد مغابنه ای عقدی است که طرفین به قصد سودجویی و بردن سود بیشتر معامله می کنند.) هستند و در آن خیار غبن راه پیدا می کند.)

۲) ضرورت وجود اهلیت کامل در عقود معوض 

۳) کافی بودن علم اجمالی در عقود مجانی (مورد معامله باید مبهم نباشد مگر در موارد خاصه که علم اجمالی به آن کافی است. ماده ۲۱۶ قانون مدنی)

۴) موثر بودن اشتباه در شخصیت طرف معامله در صحت عقد مجانی. ماده ۲۰۱ قانون مدنی در این خصوص مقرر نموده است:

«اشتباه در شخص طرف به صحت معامله خللی وارد نمی آورد مگر در مواردی که شخصیت طرف علت عمده عقد بوده باشد.»

۵) وجود داشتن حق حبس در عقود معوض (ماده 377 قانون مدنی)

۶) در عقود معوض برعکس عقود مجانی، اکثر خیارات وجود دارند.

۷) قاعده ضمان معاوضی فقط در عقود معوض وجود دارد (ضمان معاوضی: التزام به پرداخت عوض معین در مقابل عوض دریافتی)

۸) در اکثر عقود معوض برخلاف عقود مجانی، قبض ضرورتی ندارد مگر در موارد خاص مانند بیع صرف

۹) قانونگذار بنا بر مصلحت و منافع خانواده در عقود مجانی، برخی محدودیت ها را اعمال نموده است مانند عدم نفوذ وصیت تملیکی مازاد بر ثلث (ماده 843 قانون مدنی)