چگونگی مطالبه ارث در دادگاه

ارث چیست و نحوه مطالبه آن به چه صورت است؟

از گذشته تاکنون در میان تمام اقوام و نژادهای مختلف بشر، مسئله ارث و تقسیم آن وجود داشته و زمانی که شخصی از دنیا می رفت اموال و دارایی های بجا مانده از او بین وراث او تقسیم می گردید. ارث در معنای لغوی آن به معنای میراث می باشد یعنی اموال بجا مانده از متوفی. در این مقاله به بررسی ارث و نحوه مطالبه آن می پردازیم.

مراحل هزینه کردن اموال متوفی

١) مخارج ضروری: این مخارج می بایستی از اصل اموال متوفی پرداخت شوند

• هزینه کفن و دفن و مراسم و ... که می بایستی در حد متعارف و معقول از اموال متوفی خرج شود.
• پرداخت بدهی های طلبکاران متوفی
• پرداخت مهریه همسر متوفی
• پرداخت بدهی های عبادی متوفی یعنی مخارج حج واجب، خمس و زکات و نماز و روزه ای که از متوفی قضا شده باید از اصل اموال او پرداخت شود. اما اگر متوفی بدهی های عبادی خود را اعلام نکرده باشد، تکلیفی بر عهده وراث او نمی باشد.

٢) ثلث اموال

اگر فرد متوفی وصیت کرده باشد که مقداری از اموالش را به فرد یا افراد مخصوصی بدهند و یا در راه خیری صرف گردد، چنانچه بیشتر از ثلث (یک سوم) اموالش نباشد، وراث می بایستی به وصیت او عمل کنند اما اگر متوفی جهت انجام کارهای حرام وصیت کرده باشد، آن وصیت اعتباری ندارد.

مطلب مرتبط: نمونه وصیت نامه شرعی و قانونی

٣) تقسیم ارث

بعد از اینکه بدهی های متوفی پرداخت گردید و ثلث اموال او نیز برای مواردی که وصیت کرده بود، انجام گردید، باقیمانده اموال او بین وراث تقسیم میشود و تقسیم ارث مطابق با قانون شرع انجام می شود، نه طبق سفارش متوفی. بطور مثال اگر فردی وصیت کند که بعد از فوت او دختران و پسران او به یک اندازه سهم ببرند، آن وصیت قابل اجرا نمی باشد.

اصطلاحات عنوان شده در شرع و قانون در مورد ارث

فرض:

سهم مشخصی است که در قرآن برای بعضی از وراث عنوان گردیده است و به افرادی که آن را می گیرند، "فرض بَر" می گویند.

ترکه:

آن چیزی است که از متوفی بجا میماند و او مالک آن بوده است مانند خانه، زمین، پول و ... .

حَبوِه:

در لغت به معنای عطا می باشد و در اصطلاح فقه عبارت است از برخی از اموال پدر که بعد از فوت او به پسر بزرگش می رسد.

سهم:

اگر مالی بین دو یا چند نفر مشترک باشد، نصیب هر یک از شرکا را سهم یا حِصه می گویند.

حَجب:

محروم شدن وارثی از وراث (بصورت کلی یا جزئی) به وسیله شخص دیگری از خویشاوندان متوفی را حجب می گویند.

محروم کننده را حاجب و محروم شده از ارث را محجوب می نامند.

حجب بر دو نوع است:

1. حجب حِرمان: مانع رسیدن ارث می شود مثلاً اگر میت پدر داشته باشد، پدربزرگ او ارث نمی برد.
2. حجب نقصان: مقدار ارث را کم می کند بطور مثال زنی که فرزند دارد و شوهرش فوت می کند، فرزند باعث میشود که سهم مادرش از یک چهارم به یک هشتم تقلیل یابد.

مطلب مرتبط: نحوه ابطال وصیت نامه در دادگاه

نَسَب:

نسب اصطلاحی است که فردی یا از تولد ناشی می شود (مانند فرزند برای والدین) و یا از انتساب دو نفر به شخص ثالث (مانند نسب دو برادر که به پدر و مادر منتهی می شود)

سَبَب:

ارتباط شخصی با شخص دیگر بوسیله عقد و قرارداد مانند عقد ازدواج.

چه کسانی توسط سبب ارث میبرند؟

1. همسر متوفی که در عقد دائم او بوده و عقد صحیح باشد.
2. برده ای که مولایش او را آزاد کرده باشد.
3. کسی که سابقاً با میت پیمان جریره بسته باشد یعنی اینکه هر دو قبول کنند که همواره پشتیبان یکدیگر باشند و در آینده هم از یکدیگر ارث ببرند. ناگفته نماند که این پیمان در صورتی صحیح است که میت وارث نسبی نداشته باشد.

نکته: اگر میت از جهت نسب و سبب بی وارث باشد، ماترک او به حاکم شرع یا امام معصوم میرسد.

موانع ارث کدامند؟

مواردی که باعث می شوند بعضی از وراث از ارث محروم گردند عبارتند از:

الف) قتل:

اگر شخصی مورث (کسی که از او ارث میبرد) را بکشد (به عمد و به باطل) از ارث محروم میشود مانند اینکه پسری، پدر خود را به قتل برساند.

ب) کفر:

وارث کافر از مورث مسلمان ارث نمی برد. اما اگر قبل از تقسیم ارث، مسلمان شود، ارث می برد ولی بعد از آن نخواهد برد.

ج) لعان:

اگر مردی به همسر خود نسبت زنا دهد و هر دو یکدیگر را لعن کنند (لعنت کردن به دروغگو طبق شرایطی خاص)، زوجین از یکدیگر ارث نمیبرند.

د) ولدالزنا:

شخص ولدالزنا از پدر و مادر و اقوام آنها ارث نمیبرد.

مطلب مرتبط: به درخواست انحصار وراثت چگونه رسیدگی می شود؟

نکات ارث بردن زن و شوهر از یکدیگر

الف) شوهر فوت کرده است:

• زنی که عقد دائم شده از شوهر خود ارث میبرد و زن صیغه ای سهمی نخواهد داشت.
• اگر شوهر، فرزند یا نوه داشته باشد، همسرش یک هشتم ارث را میبرد و مابقی بین ورثه تقسیم می شود.
• اگر متوفی فرزند یا نوه ای نداشته باشد، همسرش یک چهارم را ارث میبرد و مابقی بین وراث تقسیم می شود.
• اگر شوهر خویشاوندان نسبی نداشته باشد، زن او همان یک چهارم را ارث میبرد و مابقی آن به امام معصوم یا حاکم شرع می رسد.
• زن از تمام اموال منقول شوهر ارث میبرد و از قیمت زمین و ساختمان یا محصولات کشاورزی آن زمین ارث میبرد.
• زنی که طلاق گرفته باشد و در ایام عده (سه ماهه اول) شوهرش فوت کند از او ارث میبرد.
• اگر مرد بیماری، زنی را عقد نماید و قبل از عروسی در اثر همان بیماری بمیرد، همسرش از او ارث نمیبرد.

مطلب مرتبط: نمونه دادخواست اثبات صحت وصیت نامه

ب) زن فوت کرده است:

• شوهر به شرطی ارث میبرد که عقد ازدواج آنها دائم بوده باشد نه موقت.
• اگر زنی که فوت کرده است فرزند داشته باشد، شوهر او یک چهارم ارث میبرد و مابقی بین وراث او تقسیم می شود اما اگر زن عقیم بوده یا فرزندی داشته که قبلاً فوت کرده، شوهرش یک دوم ترکه را میبرد.
• اگر زن خویشاوندان نسبی نداشته باشد، شوهرش همه ارث او را می برد.

نکات حقوقی مرتبط با مطالبه ارث

• اموال مشمول مالیات بر ارث پس از کسر دیون متوفی از جمله مهریه تعیین می شود.
• در صورت تعدد وراث تا زمانی که ترکه متوفی تفکیک و سهم الارث خواهان مشخص نشده، امکان الزام شهرداری به صدور پروانه ساختمانی مقدور نمی باشد.
• ابتدا باید بین ورثه، تقسیم ترکه صورت گیرد تا دعوای مطالبه اجرت‌المثل اقامه شده از سوی یکی از وراث علیه وارث دیگر قابل استماع باشد.
• رسیدگی به تقاضای افراز املاک مشاع موضوع ارث، در صلاحیت دادگاه حقوقی است.
• از آنجا که ورثه پس از فوت میت مستحق ترکه هستند، اقرار نامه یکی از ورثه مبنی بر دریافت حق موروثی خود در زمان حیات مورث و اسقاط حق آتی در تعلق سهم‌الارث خود، اسقاط مالم یجب (ساقط کردن حقی که به‌ وجود نیامده) تلقی شده و باطل است.
• در دعوای اثبات نسب، در صورت فوت فردی که خواهان خود را منتسب به وی می‌داند دعوی می‌بایستی به‌ طرفیت وراث اقامه می‌شد و بر فرض نبودن وارث با توجه به قوانین موضوعه من‌جمله مواد 866 قانون مدنی و 327 و 328 قانون امور حسبی حاکم (دادستان) باید طرف دعوی قرار گیرد.
• فقط قتل عمد مانع ارث بردن قاتل از مقتول می شود و قتل غیرعمد مانع از توارث نیست.
• نظر به اینکه مستمری بازماندگان شهداء، مصداق ماترک میت نیست تا مشمول قانون ارث باشد، لذا مستمری صرفاً به کسانی تعلق می‌گیرد که در حال حیات شهید، تحت تکفل وی بوده باشند.
• با تغییر موجر یا مستاجر از طریق ارث یا انتقال، در اجاره‌های مشمول قانون روابط موجر و مستاجر 1356، با توجه به اینکه طرف‌های جدید قائم مقام طرف‌های پیشین هستند، نیازی به تنظیم اجاره‌نامه جدید نبوده و دعوی الزام به تنظیم اجاره ‌نامه جدید مسموع نیست.
• فروش سهم الارث سایر ورثه بدون اجازه سایر وراث، مصداق بزه انتقال مال غیر است؛ این انتقال باطل بوده و رد مال ندارد.
• هر چند موصی در زمان حیات مجاز به وصیت (اخراج ثلث از اموال و املاک) است امّا در صورتیکه سند رسمی موضوع وصیت، با هدف اخراج ثلث تقریر نیافته بلکه در مقام تقریر سهم‌الارث احد از فرزندان برآمده باشد دادگاه وصیت رسمی را باطل اعلام می‌نماید زیرا صرف رسمی بودن سند ملازمه‌ای با امتناع در رسیدگی به فساد ماهیت اعمال حقوقی مندرج در آن ندارد.
• در تصادفات رانندگی منجر به فوت، اگر راننده مقصر نیز جزء ورثه متوفی باشد، شرکت بیمه‌گر مکلف به پرداخت سهم‌الارث وی خواهد بود.
• پس از فوت زوجه، امکان استرداد کل جهیزیه توسط ورثه وجود ندارد؛ چرا که جهیزیه، ماترک زوجه محسوب و به نسبت سهم‌الارث، تقسیم می‌گردد و سهم زوج از آن کسر می گردد.
• پرداخت حقوق و مستمری به وراث اناث بیمه پرداز متوفی، منوط به نداشتن شوهر و شغل وارث می‌باشد.