نحوه اجرای مجازات حبس در قانون مجازات اسلامی

نحوه اجرای مجازات حبس

حبس یکی از رایج ترین مجازات ها در جهان معاصر است. مجازات حبس یکی از مجازاتهای سلب کننده آزادی است و در بیشتر جرائم به عنوان مجازات اصلی اعمال میشود. پس از صدور رأی مبنی بر محکومیت مجرم به اجرای مجازات حبس، با ارسال پرونده به اجرای احکام می بایستی مجازات حبس صادره اجرا گردد. در این مقاله به بررسی نحوه اجرای مجازات حبس می پردازیم.

اقسام زندان

زندان بسته، زندانی است که در آن فرد زندانی بطور کامل در زندان بسر می برد.

زندان نیمه باز، به معنای این است که معمولاً فرد زندانی روزها در بیرون از زندان به انجام اموری که دادگاه معین می کند بپردازد و شب ها نیز در اختیار خود می باشد.

مراکز حرفه آموزی و اشتغال شامل حفاظ اول و حفاظ دوم می باشند. مرکز حرفه آموزی اگر در زندان باشد به آن حفاظ اول گفته می شود و اگر بیرون از زندان باشد به آن حفاظ دوم گفته می شود. افرادی که در حفاظ اول هستند شب ها در زندان خواهند بود، اما زندانیانی که در حفاظ دوم باشند، معمولاً شب ها در اختیار خود خواهند بود.

بیشتر بخوانید: چگونه می توان با زندانی ملاقات کرد؟

محاسبه ایام بازداشت قبلی مجرم

مطابق با لزوم احتساب ایام بازداشت قبلی در محاسبه مجازات، اعم از اینکه در رأی دادگاه به آن اشاره شده یا نشده باشد، قاضی اجرای احکام مکلف به رعایت آن می باشد.

ماده 515 قانون آیین دادرسی کیفری بیان می دارد:

"مدت تمام کیفرهای حبس از روزی شروع میشود که محکوم علیه (زندانی) به موجب حکم قطعی لازم الاجرا، حبس شود. چنانچه محکوم علیه پیش از صدور حکم به علت اتهام یا اتهاماتی که در همان پرونده مطرح بوده تحت نظر یا بازداشت شده باشد، مدت بازداشت قبلی از میزان حبس او کسر می شود.

تبصره – اگر مدت زمان تحت نظر یا بازداشت شدن متهم کمتر از بیست و چهار ساعت باشد، در احتساب ایام بازداشت، یک روز محاسبه می‌شود."

محل اجرای حبس

تبصره 3 ماده 513 قانون آیین دادرسی کیفری بیان میدارد:

"در صورتیکه محل اقامت محکوم به حبس، خارج از حوزه دادگاه صادرکننده حکم باشد، نامبرده برای تحمل ادامه حبس به زندان محل اقامت خود منتقل می‌شود؛ مگر اینکه این امر موجب مفسده باشد که در این صورت با تشخیص قاضی صادرکننده رأی قطعی به نزدیک ترین زندان به محل اقامت خود منتقل می‌شود. هزینه انتقال از محل اعتبارات قوه قضاییه پرداخت می‌شود."

در حال حاضر به نظر میرسد که اعمال تبصره 3 ماده 513 قانون آیین دادرسی کیفری منوط به درخواست محکوم علیه نباشد، بلکه قانونگذار محل اجرای حبس را حوزه اقامت محکوم علیه اعلام کرده است. همچنین مراد از مفسده مذکور در تبصره 3 ماده 513 قانون آیین دادرسی کیفری، عبارت است از آنچه که سبب ایجاد ناهنجاری یا تشدید آن شود به نحوی که عرف آن را مذموم بداند.

بیماری محکوم علیه (مجرم)

اگر فرد زندانی قبل از معرفی به زندان بیمار باشد و بیماری او به نحوی باشد که درمان او می بایست خارج از زندان صورت بگیرد، در اینصورت اجرای حکم شروع نمی شود. اما قاضی اجرای احکام فرد را به پزشکی قانونی معرفی می کند تا پزشکی قانونی گواهی کند که نامبرده دارای بیماری است یا خیر و همچنین آیا بیماری او به نحوی است که مداوای وی در خارج از زندان ضرورت دارد یا خیر و اینکه مدت زمان مداوا نیز باید تعیین گردد.

بعد از وصول نظر پزشکی قانونی اگر بیماری محکوم علیه تایید شد، قاضی اجرای احکام با اخذ تامین مناسب، اجرای حبس را به تعویق می اندازد.

تبدیل مجازات چگونه انجام می گیرد؟

ماده 502 قانون آیین دادرسی کیفری بیان میدارد:

"هرگاه محکوم علیه به بیماری جسمی یا روانی مبتلا باشد و اجرای مجازات موجب تشدید بیماری و یا تاخیر در بهبودی وی شود، قاضی اجرای احکام کیفری با کسب نظر پزشکی قانونی تا زمان بهبودی، اجرای مجازات را به تعویق می اندازد. چنانچه در جرائم تعزیری امیدی به بهبودی بیمار نباشد، قاضی اجرای احکام کیفری، پس از احراز بیماری محکوم علیه و مانع بودن آن برای اعمال مجازات، با ذکر دلیل، پرونده را برای تبدیل به مجازات مناسب دیگر با در نظر گرفتن نوع بیماری و مجازات به مرجع صادرکننده رای قطعی ارسال می کند.

تبصره - هرگاه حین اجرای مجازات، بیماری حادث شود و تعویق اجرای مجازات فوریت داشته باشد، قاضی اجرای احکام کیفری، ضمن صدور دستور توقف اجرای آن، طبق مقررات این ماده اقدام می کند."

مطابق با ماده فوق الذکر مجازات جدید نباید زیادتر و شدیدتر از مجازات اولیه باشد ولو اینکه اجرای مجازات اشد امکان پذیر باشد. حکم مندرج در ماده ٥٠٢ قانون آیین دادرسی کیفری، حکمی کلی است و مربوط به همه محکومان می شود اعم از اینکه اجرای مجازات شروع شده یا نشده باشد.

بیشتر بخوانید: نحوه اجرای مجازات شلاق

جنون محکوم علیه (مجرم)

در شرایطی که محکوم علیه مبتلا به جنون شود، جنون بطور کلی مانع اجرای مجازات نمی گردد بلکه اگر محکوم علیه در زندان دچار جنون شود، در صورتیکه بتوان به او مرخصی داد با اخذ تامین مناسب، مداوای وی خارج از زندان صورت می گیرد اما اگر امکان اعطای مرخصی وجود نداشته باشد، محکوم علیه بصورت تحت الحفظ در یکی از بیمارستان های روانی بستری میشود و این مدت جزء ایام حبس وی محاسبه می گردد.

نکته مهم این است که در خصوص مواردی که اجرای حکم شروع نشده باشد و محکوم علیه دچار جنون شود در صورتی که اجرای حکم باعث تشدید بیماری وی شود، اجرای مجازات به تعویق می افتد.