ابطال رای داوری به چه صورت است؟

نحوه ابطال رای داوری از طریق دادگاه

داوری در لغت به معنای «قضاوت کردن و شکایت کردن» و در اصطلاح نیز به معنای «رسیدگی به اختلافات، توسط شخص منتخب طرفین بر اساس قرارداد داوری» است. امروزه متداول شده است که در بعضی از قراردادها اعم از قراردادهای ملکی مانند مشارکت در ساخت، پیش فروش و ...، طرفین شخص یا اشخاصی را بعنوان داور تعیین می نمایند تا در صورت بروز اختلاف میان آنان، داوری و رای خود را صادر نماید. نیک آگاهید که مطابق با اصل 159 قانون اساسی، مرجع عام رسیدگی به اختلافات دادگستری است و حل اختلاف از طریق داوری استثنایی بر اصل رسیدگی به اختلافات در محاکم دادگستری می باشد؛ به همین جهت، طرفین در صورتی که بخواهند حل اختلاف خود را به داور واگذار نمایند، می بایست با توافقی این موضوع را اعلام کنند و همین توافق اساس و مبنای داوری است که طرفین به موجب آن، صلاحیت رسیدگی به اختلاف را به داور واگذار می نمایند. به دیگر سخن، بدون وجود قرارداد داوری، داور یا داوران صلاحیت رسیدگی به هیچ اختلافی را ندارند. رایی که داور یا داوران صادر می نمایند قطعی بوده و میان طرفین لازم الاجراست و همچنین قابلیت تجدیدنظر در محاکم دادگستری را ندارد. اگرچه طرفین با درج شرط داوری در قرارداد به داور اختیار رسیدگی داده و می بایست به نتایج حاصل از آن پایبند و متعهد باشند اما این رضایت بدین معنا نیست که هر حکمی با هر روشی صادر شده باشد طرفین را پایبند کند. قانونگذار در قانون آیین دادرسی مدنی مواردی را مشخص نموده است که طرفین، در موارد معین بتوانند ضمن عدم پذیرش رای داور نسبت به ابطال رای داوری اقدام نمایند.

مطلب مرتبط: داوری چیست؟ شرایط تعیین داور کدام است؟

نحوه درخواست ابطال رای داوری

هر یک از طرفین داوری که رای داور یا داوران را برخلاف یکی از جهات مندرج در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی بداند می تواند ضمن تقدیم دادخواست ظرف مهلت بیست روز پس از ابلاغ رای داور (ناگفته نماند که مستند به تبصره ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی مهلت یاد شده در این ماده نسبت به اشخاصی که مقیم خارج از کشور می باشند دو ماه خواهد بود.)، از دادگاه صالح درخواست ابطال رای داوری را بنمایند. ضمانت اجرای عدم طرح دعوا در مهلت بیست روز پس از ابلاغ رای داور (برای اشخاص مقیم خارج از کشور دو ماه)، صدور قرار رد درخواست مستند به ماده 492 قانون آیین دادرسی مدنی می باشد. لذا خواهان ابطال رای داوری می بایست به این نکته توجه نماید که گاهی نظم بر عدالت چیره شده و ایشان می بایست به مواعد مقرر در قانون توجه نماید تا از تضییع حقوق خود جلوگیری نماید. لازم به ذکر است که با توجه به گستردگی و تخصصی بودن موضوعات حقوقی، داشتن یک وکیل خوب و کاردان می تواند به افراد در احقاق حقوق خویش کمک شایانی نماید. همانگونه که عرض گردید خواهان ابطال رای داور می بایست دادخواست ابطال رای داوری را به طرفیت محکوم له یا طرف قرارداد اصلی یا قرارداد داوری مطرح نماید و لزومی به خوانده قرار دادن داور یا داوران نیست.

بیشتر بخوانید: قواعد ابلاغ رای در داوری

دادگاه صالح جهت ابطال رای داوری

مستند به ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان ابطال رای داوری می بایست دادخواست خود را تقدیم دادگاهی که دعوا را به داوری ارجاع کرده یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد ارسال نماید. دادگاه ضمن برگزاری جلسه رسیدگی و استماع اظهارات و دفاعیات طرفین دعوا، در خصوص خواسته ابطال رای داوری رسیدگی می نماید. لازم به توضیح است که در دعوای ابطال رای داور، دادگاه تنها به موارد مقرر قانونی برای ابطال رای رسیدگی می نماید و رای داوری را در ماهیت نفیاً یا اثباتاً مورد نقد قرار نمی دهد.

مهلت طرح دعوای ابطال رای داوری

قانونگذار در ماده 490 قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت ابطال رای داوری برای اشخاص مقیم ایران را بیست روز و برای اشخاص مقیم خارج از کشور را دو ماه بعد از ابلاغ رای داور در نظر گرفته است. لازم به توضیح است که مهلت درخواست ابطال رای داوری قابل تمدید نمی باشد. در ارتباط با تجدید مهلت درخواست ابطال رای داور، شعبه 15 دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه شماره 9209980242601340 مورخه 17-03-1395 بیان داشته است: «مهلت درخواست ابطال رای داوری بیست روز از تاریخ ابلاغ برای اشخاص مقیم ایران است و از آنجا که تعیین این مهلت به منظور ایجاد انضباط در دادرسی و از مصادیق مقررات آمره و مرتبط با نظم عمومی محسوب می شود، قابل تجدید توسط دادگاه نیست.»

همچنین می بایست دقت گردد که تا زمانی که ابلاغ رای داور به طرز صحیح انجام نپذیرد، درخواست ابطال رای داور نیز از وجاهت قانونی برخوردار نخواهد بود. در ارتباط با طرح دعوای ابطال رای داور پیش از ابلاغ رای، اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره: 7/1402/814 شماره پرونده: 1402-127-814 ح تاریخ نظریه: 1403/01/24 در پاسخ به سوال: «1- آیا پیش از ابلاغ رأی داور، دعوای ابطال رای داور قابل استماع است و یا آنکه طرح این دعوا، فرع بر ابلاغ رای داوری است؟ 2- چنانچه داور با تنظیم صورتجلسه، رای داوری را به طرفین ابلاغ کند؛ اعم از آنکه طرفین در قرارداد داوری، طریق خاصی را برای ابلاغ رای داور پیش‌بینی کرده و یا نکرده باشند، آیا این نحوه ابلاغ صحیح است؟»

«1- با توجه به اینکه بر ابلاغ رای داور آثار قانونی مترتب است و از آنجا که وفق ماده 490 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 دعوای ابطال رای داور ظرف بیست روز پس از ابلاغ رأی داور قابل استماع است؛ بنابراین رای داور باید از طریق قانونی ابلاغ شود و حق اعتراض از تاریخ ابلاغ ایجاد می‌شود. 2- در فرض سوال؛ اعم از آن که طرفین طریق خاصی را برای ابلاغ رای داور پیش بینی کرده و یا نکرده باشند، علی‌الاصول امضای صورتجلسه مبنی بر ابلاغ حضوری رای از سوی طرفین به منزله رضایت آنان به این شیوه ابلاغ است؛ مگر آن که خلاف آن ثابت شود و در هر صورت، تشخیص صحت یا عدم صحت امر ابلاغ بر عهده مرجع رسیدگی کننده است.»

مطلب مرتبط: مهلت طرح دعوای ابطال رای داوری چند روز می باشد؟

حدود مداخله دادگاه در رای داور

عده ای از صاحب نظران معتقدند که مداخله در ماهیت رای داوری بایستی محدود باشد و اصل بر عدم مداخله دادگاه است، چراکه موجب بی فایده شدن رای داور می گردد. این گروه از حقوقدانان بر این باورند که در دعوای ابطال رای داور، دادگاه تنها به موارد مقرر قانونی و محدود در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی رسیدگی می کند و رای داوری را در ماهیت نفیاً یا اثباتاً مورد نقد قرار نمی دهد. چراکه معتقدند که طرفین با انتخاب داوری خودخواسته درصدد حذف دادگاه و جلوگیری از اتلاف زمان و هزینه هستند، که اگر اینطور نبود از همان ابتدا به دادگاه رجوع می نمودند. اما در مقابل موارد دیگری همچون اصل تناظر و اصل تساوی وجود دارند که جزء اصول بنیادین دادرسی منصفانه محسوب می شوند، در حالی که در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی به این امور اشاره نشده است. این اصول به دادرسی عادلانه و منصفانه مربوط بوده و برخی از این اصول ناشی از عقل و حقوق طبیعی و برخی دیگر از عرف و وجدان عمومی به وجود آمده و امکان توافق بر خلاف این اصول سلب گردیده است.

نکته دیگر در این خصوص این است که اگر طرفین حق اعتراض را به موجب قرارداد داوری از خود سلب کرده باشند، اگر مفاد رای منطبق بر یکی از موارد مندرج در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی باشد محکوم علیه حق اعتراض نسبت به رای را خواهد داشت. در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره 7/3749 مورخه 18-06-1387 بیان داشته است: «با عنایت به ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی، چنان چه طرفین حق اعتراض به رای داور را از خود سلب کرده باشند؛ ولی رای داور یا داوران مشمول یکی از موارد مندرج در ماده ۴۸۹ قانون آیین دادرسی مدنی باشد، به استناد ماده 490 همین قانون، ذی نفع می تواند، نسبت به آن اعتراض نماید.»

مطلب مرتبط: نحوه درخواست اجرای رای داور

موارد ابطال رای داوری در قانون آیین دادرسی مدنی

قانونگذار در ماده 489 قانون آیین دادرسی مدنی، موارد ابطال رای داور را احصاء نموده است و ضمانت اجرای این موارد نیز در ماده 490 قانون مزبور ذکر شده و با قید عبارت «در مورد ماده فوق»، تکلیف دادگاه در رسیدگی به رای داور را موکول به درخواست اصحاب دعوا نموده است. مواردی که سبب ابطال رای داوری می شوند عبارت اند از: مخالفت رای داور با قوانین موجد حق، خروج از موضوع توسط داور، خروج از اختیار (محدوده اختیارات داور)، خروج از مدت، مغایرت با اسناد رسمی، صدور رای توسط داور غیرمجاز و بی اعتباری موافقت نامه داوری (قرارداد داوری). در دعوای ابطال رای داوری، توصیه می گردد پیش از طرح دعوا، از مشاوره حقوقی یک وکیل متخصص در ابطال رای داوری استفاده نمایید.