مجازات تبعی چیست؟ ویژگی‌های آن کدام‌اند؟

مجازات تبعی و ویژگی‌های آن
مهسا باقری | وکیل پایه یک دادگستری
آخرین به‌روزرسانی: 22 اسفند 1403 3 2242
مجازات تبعی
فهرست مطالب

    مجازات تبعی مطابق با قانون مجازات اسلامی

    مجازات در لغت به معنی کیفر و جزا است و در اصطلاح ضمانت اجرای سرکوبگر علیه ارتکاب رفتار خلاف قانون است که توسط دادگاه با کیفیات مقرر در قانون تعیین می‌شود. مجازات‌ها را می‌توان از منظرهای مختلفی طبقه‌بندی نمود. مجازات‌ها بر اساس شدت آنها به جنایت، جنحه و خلاف تقسیم می‌شوند. گاه مجازات‌ها بر اساس موضوع آن‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. مجازات‌ها از این منظر به سالب حیات (قصاص، رجم، صلب و اعدام)، مجازات بدنی (شلاق، قطع عضو)، مجازات مالی (جزای نقدی، ضبط و مصادره اموال)، مجازات سالب یا محدودکننده آزادی (حبس، تبعید، اقامت اجباری در محلی خاص)، مجازات محدودکننده حقوق اجتماعی (محرومیت از حق انتخاب کردن و انتخاب شدن، محرومیت از اشتغال به حرفه‌ای خاص، محرومیت از داشتن دسته چک و ...) و مجازات خدشه‌دار کننده حیثیت (نصب پلاکارد در محل، انتشار حکم دادگاه در جراید) طبقه‌بندی می‌شوند. از منظری دیگر مجازات‌ها بر طبق نسبت میان آن‌ها به مجازات‌های اصلی، تکمیلی و تبعی تفکیک می‌نمایند. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص مجازات تبعی و ویژگی‌های آن پرداخته شود.

    مجازات‌های تبعی آن دسته از مجازات‌هایی هستند که به تبعیت از تعیین برخی مجازات‌های اصلی و به صورت خودکار اعمال شده و محکوم‌علیه را از حقوق اجتماعی محروم می‌نماید. به بیانی دیگر مجازات تبعی عبارت است از محرومیت مرتکب جرم از حقوق اجتماعی برای مدت معین که به تبع مجازات اصلی بر او تحمیل می‌گردد. پس از گذشت این مدت‌ها، حقوق اجتماعی مرتکب به وی بازگردانده شده و اعاده حیثیت وی صورت می‌پذیرد. مقنن در ماده 25 قانون مجازات اسلامی در خصوص مجازات تبعی و مدت اعمال آن صحبت نموده است.

    مطلب مرتبط: مجازات تکمیلی چیست؟ ویژگی‌های آن کدامند؟

    ویژگی‌های مجازات تبعی

    مجازات تبعی، مجازاتی است که در نتیجه محکومیت قطعی کیفری در جرائم عمدی، بعد از اجرای حکم یا شمول مرور زمان، در مدت زمان مقرر قانونی، مرتکب را از حقوق اجتماعی محروم می‌نماید. مدت محرومیت از حقوق اجتماعی، توسط قانونگذار در بندهای الف، ب و پ ماده 25 قانون مجازات اسلامی درج گردیده است. مجازات‌های تبعی علی‌الاصول الزامی بوده و نیازی به درج آنها در دادنامه نمی‌باشد مضاف بر آنکه این قسم از مجازات، قابل تشدید یا تخفیف نبوده و قاضی نمی‌تواند مدت آنها را به صلاح‌دید خود کم یا زیاد کند چراکه تعیین مجازات تبعی خارج از اختیار قاضی است و این خود مقنن است که ارتکاب برخی جرائم را با مجازات‌های تبعی همراه می‌نماید. مساله مهم دیگر آن است که برخلاف مجازات‌های اصلی و تکمیلی که در خصوص جرائم عمدی و غیرعمدی قابل اعمال هستند، مجازات تبعی، مختص جرائم عمدی است و در جرائم غیرعمدی وجود ندارد ناگفته نماند که در مجازات‌های جایگزین حبس بصورت استثنایی شاید بتوان در جرائم غیرعمدی هم از مجازات تبعی استفاده نمود. ویژگی دیگر مجازات‌های تبعی آن است که فقط مختص جرائم تعزیری درجات 1 تا 5 بوده و در سایر محکومیت‌های تعزیری، مانند شلاق، جزای نقدی و ... وجود ندارد.

    مطلب مرتبط: مجازات‌های جایگزین حبس کدام‌اند؟ نحوه اعمال آنها چگونه است؟

    نکات مهم در خصوص مجازات تبعی

    1- در صورتی که در مورد محکوم‌علیه، بحث تعدد جرائم وجود داشته باشد، مدت مجازات‌های تبعی با یکدیگر جمع نمی‌شود و فقط مجازات تبعی اشد اعمال می‌شود اما اگر در مورد محکوم‌علیه، حکم به اجرای چند مجازات تکمیلی صادر شده باشد، تمامی آنها به اجرا در می‌آید.

    2- ملاک مهم در احتساب مدت مجازات تبعی، مجازاتی است که قاضی رسیدگی‌کننده به دعوا، در دادنامه قید می‌نماید (مجازات قضایی) نه مجازاتی که در قانون برای آن جرم تعیین شده است بطور مثال اگر دادگاه در یک جرم درجه پنج، جهات تخفیف مجازات را اعمال نموده و حکم به حبس درجه شش دهد، دیگر بحث تعیین مجازات تبعی، منتفی خواهد شد.

    3- مستنبط از تبصره 3 ماده 25 قانون مجازات اسلامی، در صورتی که برای محکوم‌علیه، عفو یا آزادی مشروط در نظر گرفته شود، مبدأ مجازات تبعی از تاریخ عفو یا اتمام مدت آزادی مشروط محاسبه می‌گردد. نکته مهم و قابل توجه آن است که منظور مقنن از عفو در تبصره فوق‌الاشاره، عفو خاص می‌باشد نه عفو عام، چراکه در عفو عام، وصف مجرمانه از بین رفته و تمامی آثار محکومیت کیفری هم از بین می‌رود. نکته مهم و قابل اشاره دیگر آن است که هر چند عفو خاص علی‌الاصول تاثیری در آثار تبعی ندارد اما در مواردی که در دستور عفو مقام معظم رهبری، به امکان عفو آثار تبعی نیز در کنار مجازات اصلی اشاره شده باشد، امکان لغو یا کاهش آثار تبعی نیز میسر خواهد شد.

    بیشتر بخوانید: مجازات‌های اصلی چیست؟ انواع آن کدام است؟

    4- در جرائم قابل گذشت (مانند قذف)، دعوا با شکایت شاکی خصوصی شروع شده و هر زمانی که او گذشت و اعلام رضایت نماید، تعقیب یا مجازات موقوف خواهد شد، بالتبع آثار تبعی نیز با اعلام گذشت شاکی، از بین می‌رود. علاوه بر اعلام گذشت شاکی در جرائم قابل گذشت، در مواردی اعم از عفو عام، نسخ قانون و ... نیز بحث آثار تبعی منتفی بوده و حقوق اجتماعی محکوم‌علیه به او برگردانده می‌شود.

    5- علی‌الاصول تمامی محکومیت‌های کیفری محکوم‌علیه اعم از موثر و غیرموثر، در سوابق کیفری فرد، ثبت می‌گردند اما در گواهی عدم سوء پیشینه، فقط محکومیت‌های موثر، قید می‌گردد و این موضوع در تبصره 1 ماده 25 قانون مجازات اسلامی، درج گردیده است. نکته دیگر آنکه از آنجا که قاضی در تعیین مجازات تبعی نقشی ندارد، بنابراین مجازات تبعی در دادنامه ذکر نمی‌شود و مراتب محکومیت مرتکب جهت محروم نمودن وی از حقوق اجتماعی در پیشینه کیفری وی ثبت می‌شود.

    6- اگر مرتکب دارای چند فقره سابقه محکومیت قطعی باشد، ملاک جهت احتساب مجازات تبعی، محکومیت شدیدتر بوده و مدت‌های فوق با یکدیگر جمع نمی‌شوند. در شرایطی که مرتکب دارای چند فقره محکومیت باشد و مجازات اشد او، آثار تبعی نداشته باشد اما مجازات جرم خفیف‌تر، آثار تبعی داشته باشد، علاوه بر مجازات جرم اشد، مجازات تبعی جرم خفیف‌تر هم در مورد او به اجرا در می آید. (وفق بند ح ماده 12 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399)

    7- مقنن در ماده 26 قانون مجازات اسلامی، حقوق اجتماعی که بموجب رای قطعی صادره، محکوم‌علیه در مقام اجرای مجازات تبعی، از آنان محروم می‌گردد را بطور حصری بیان نموده است، فلذا استفاده از سایر حقوق قانونی از سوی محکوم‌علیه بلامانع خواهد بود. نکته قابل توجه آن است که حقوق اجتماعی با حقوق اساسی افراد دارای تفاوت است این امر بدان معنا می‌باشد که بطور مثال نمی‌توان حق شرکت در انتخابات و رای دادن را از افراد سلب نمود چراکه این حق، در زمره حقوق اساسی و اصلی افراد می‌باشد.


    امیدواریم مطالب برای شما مفید بوده باشد. لطفا مطالب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید و با امتیاز دادن به مطالب، ما را در جهت بهبود و تولید هر چه بیشتر مطالب یاری فرمایید. همچنین می توانید نظرات یا سوالات خود را در بخش دیدگاه ها مطرح نمایید در اسرع وقت به سوالات شما پاسخ داده خواهد شد.
    مقالات دعاوی کیفری
    5 ماه قبل 581
    مفهوم مجازات تکمیلی مطابق با قانون مجازات اسلامی واژه مجازات از منظر لغوی بمعنای کیفر و جزا می‌باشد و در اصطلاح حقوقی، ضمانت اجرایی است که علیه ارتکاب رفتار غیرقانونی مرتکب جرم، توسط دادگاه صالح طبق مندرجات قانونی موجود، تعیین می‌گردد. اعمال مجازات بصورت کلی دارای اهدافی اعم از سزا دادن به مجرم، ایجاد ترس در وی و حتی سایر افرادی که قصد ارتکاب جرم را دارند و هم‌چنین اصلاح مرتکب جرم، می‌باشد. مقنن بصورت کلی مجازات‌ها را به دسته مجازات‌های اصلی، مجازات‌های تکمیلی و مجازات‌های تبعی تقسیم‌بندی نموده است. مجازات‌های تکمیلی بدان دسته از مجازات‌هایی گفته...
    مقالات دعاوی کیفری
    6 ماه قبل 1568
    مفهوم مجازات‌های جایگزین حبس یکی از روش‌هایی که قانونگذار در قانون مجازات اسلامی از گذشته تا به امروز مدنظر قرار داده است، بحث مجازات‌های جایگزین حبس می‌باشد. دلایل مختلفی اعم از ناکارآمد بودن مجازات حبس در اصلاح مجرمین و یا پیشگیری از جرم و تحمیل هزینه‌های گزاف بر دولت، باعث‌ شده‌اند که این روش اعمال مجازات، تعیین گردد. نکته مهم و قابل توجه آن است که مجازات‌های جایگزین حبس به دو صورت اجباری و اختیاری تخت شرایط خاصی تعیین می‌شوند که مقنن طی مواد 64 الی 69 قانون مجازات اسلامی به آنها پرداخته است. در مقاله...
    مقالات دعاوی کیفری
    9 ماه قبل 2877
    آزادی مشروط چیست؟ یکی از راهکارهایی که بموجب آن، محکوم (فردی که مجرم بودن وی ثابت شده است) می‌تواند پس از تحمل قسمتی از مجازات خود، بصورت مشروط آزاد شود تا الباقی دوران محکومیت خود را در خارج از زندان سپری نماید، آزادی مشروط می باشد. این راهکار قانونی بنا به دلایل مختلفی اعم از امکان حضور مرتکب در جامعه و تلاش وی برای بازگشت به زندگی عادی، عدم معاشرت او با زندانیان شرور و ... وضع گردیده است. مقنن در ماده 58 قانون مجازات اسلامی در خصوص آزادی مشروط و شرایط استفاده از آن، مقررات...
    مقالات دعاوی کیفری
    8 ماه قبل 817
    مفهوم عفو در قانون مجازات اسلامی عفو بعنوان یکی از اسباب سقوط مجازات می‌باشد. منظور از عفو، بخشیده شدن متهم از سوی فرد یا ارگانی به جز شاکی یا مدعی خصوصی می‌باشد که مطابق با قوانین و مقررات موجود، آن فرد و یا آن ارگان، بر حسب دستور بالاترین مقام مملکت و یا مجلس شورای اسلامی، عفو متهم را صادر نموده است. مطابق با ماده 96 قانون مجازات اسلامی عفو محکومان طبق موازین شرع مقدس اسلام، بعد از پیشنهاد رییس قوه قضاییه با رهبر می‌باشد (عفو خصوصی). عفو از جهت مقام صادرکننده و هم چنین...
    مقالات دعاوی کیفری
    5 ماه قبل 590
    مفهوم مجازات‌های اصلی مطابق با قانون مجازات اسلامی قانونگذار مجازات‌ها را از جنبه‌های مختلفی تقسیم‌بندی نموده است. چنانچه طبقه‌بندی مجازات‌ها براساس شدت آنها باشد، مجازات‌ها به جنحه، جنایت و خلاف تقسیم می‌گردند اما از منظر موضوع، مجازات‌ها به سالب حیات (ماتند قصاص، اعدام و ...)، مجازات بدنی (مانند شلاق)، مجازات مالی (مانند جزای نقدی)، مجازات سالب یا محدود کننده آزادی (مانند حبس)، مجازات محدود کننده آزادی (مانند محرومیت از داشتن دسته چک) و مجازات خدشه‌دار کننده حیثیت (مانند نصب بنر در محل) تقسیم می‌شوند. اما دو دسته از طبقه‌بندی مجازات‌ها کاربردی‌تر می‌باشند که عبارتند از: طبقه...
    مقالات دعاوی کیفری
    5 ماه قبل 356
    مفهوم جرائم ناشی از تخلفات رانندگی در جامعه کنونی با توجه به افزایش بی‌رویه وسایل نقلیه موتوری و حوادث ناشی از آنها، متاسفانه سالانه جان بسیاری از افراد جامعه در معرض خطر قرار می‌گیرد که ممکن است حتی منجر به فوت آنان شود. فلذا مقنن مقررات خاصی را در این خصوص وضع نموده است (مواد 714 الی 725 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات) تا با رانندگانی که اقدام به نقض قوانین نموده‌اند، برخورد جدی صورت گیرد. جرائم ناشی از تخلفات رانندگی در زمره جرائم‌ علیه تمامیت جسمانی اشخاص می‌باشد که عنصر مادی آن عبارت است...

    افزودن دیدگاه

    امتیاز شما :

    دیدگاه کاربران

    م ص
    25 مرداد 1404
    سوال قاضی با وجود اینکه در یک جرم درجه پنج، جهات تخفیف مجازات را اعمال نموده و حکم به حبس درجه شش داده چرا در دادنامه حکم تبعی را صادر کرده؟ مگر نباید منتفی شود


    م ص
    25 مرداد 1404
    سلام خوب بود


    خورشید
    06 خرداد 1404
    خوب بود