جرائم ناشی از تخلفات رانندگی چیست؟ مجازات آن کدام است؟

مفهوم جرائم ناشی از تخلفات رانندگی

در جامعه کنونی با توجه به افزایش بی‌رویه وسایل نقلیه موتوری و حوادث ناشی از آنها، متاسفانه سالانه جان بسیاری از افراد جامعه در معرض خطر قرار می‌گیرد که ممکن است حتی منجر به فوت آنان شود. فلذا مقنن مقررات خاصی را در این خصوص وضع نموده است (مواد 714 الی 725 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات) تا با رانندگانی که اقدام به نقض قوانین نموده‌اند، برخورد جدی صورت گیرد. جرائم ناشی از تخلفات رانندگی در زمره جرائم‌ علیه تمامیت جسمانی اشخاص می‌باشد که عنصر مادی آن عبارت است از رانندگی یا تصدی وسایل موتوری، منتهی به یکی از نتایج مقرر در قانون. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص جرائم ناشی از تخلفات رانندگی و مجازات آن پرداخته شود.

عناصر لازم در تحقق جرائم ناشی از تخلفات رانندگی

جهت تحقق جرائم ناشی از تخلفات رانندگی لازم است که عناصر متشکله جرم اعم از عنصر قانونی، عنصر مادی و عنصر معنوی وجود داشته باشند. عنصر مادی جرائم ناشی از تخلفات رانندگی عبارت است از تحقق فعل رانندگی یا تصدی وسیله موتوری (=عمل مادی فیزیکی) که مهمترین شرط لازم برای تحقق این جرم می‌باشد و نتیجه حاصله آن، بروز یکی از صدمات مذکور در قانون خواهد بود. منظور از رانندگی یا راندن مستنبط از ماده 714 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، هدایت و به حرکت درآوردن وسیله نقلیه می‌باشد. فلذا اگر شخصی پشت فرمان خودرویی که کنار خیابان متوقف است نشسته باشد و در اثر برخورد خودروی دیگری با خودروی خود، با اتومبیل جلویی برخورد نماید، نمی‌توان او را در حالت هدایت و رانندگی دانست. منظور از تصدی ذکر شده در ماده 714 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، هدایت وسیله غیرنقلیه است مانند کسی که وظیفه هدایت جرثقیل را بر عهده دارد. پر واضح است که عمل رانندگی و یا تصدی، با فعل مثبت محقق می‌شود و انجام آنها با ترک فعل امکان‌پذیر نمی‌باشد. 

ذکر این نکته حائز اهمیت است که مجازاتی که قانونگذار برای راننده یا متصدی وسیله موتوری در قانون پیش‌بینی نموده است بسته به صدمه وارد شده به مصدوم متفاوت می‌باشد بطور مثال وفق ماده 715 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات اگر صدمه وارده منتج به مرض جسمی یا دِماغی غیرقابل علاج باشد و یا باعث از بین رفتن یکی از حواس و ... شود، مرتکب به حبس از دو ماه تا یک سال و پرداخت دیه در صورت مطالبه از ناحیه مصدوم، محکوم خواهد شد.

عنصر روانی (معنوی) جرائم ناشی از تخلفات رانندگی که مقنن طی مواد 714 الی 717 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بدان پرداخته است، عبارت است از بی‌احتیاطی (انجام کاری که عرف عدم انجام آن را از مرتکب جرم انتظار داشته است مانند رانندگی با سرعت بالا در جلوی یک مدرسه)، بی‌مبالاتی (عدم انجام کاری که عرف انجام آن را از مرتکب جرم انتظار داشته است مانند نزدن راهنما)، عدم رعایت نظامات دولتی (مانند راندن وسیله نقلیه‌ای که نقص فنی دارد) و یا عدم مهارت (مانند نداشتن تسلط در رانندگی).

نکته مهم و قابل توجه آن است که بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم رعایت نظامات دولتی و یا عدم مهارت، می‌بایست علت تحقق جنایت بر جسم یا جان دیگری باشد اما اگر ورود صدمه به دیگری نشأت گرفته از عاملی غیر از عوامل فوق‌الذکر باشد، نمی‌توان راننده را مسئول دانست. بطور مثال اگر فردی که دارای گواهینامه رانندگی نیست در خیابانی در حال حرکت باشد اما فردی به یک‌باره خود را از روی پل عابر پیاده به سمت خیابان پرت کند و با خودروی طرف برخورد نموده و فوت کند، راننده مسئول قتل غیرعمدی نخواهد بود.

بیشتر بخوانید: مجازات‌های اصلی چیست؟ انواع آن کدام است؟

نکات مهم در خصوص جرائم‌ ناشی از تخلفات رانندگی

1- مقنن در ماده 714 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در خصوص وسایل موتوری صحبت نموده است. لازم به توضیح است که وسایل موتوری اعم از وسیله نقلیه و غیرنقلیه می‌باشند که هیچ تفاوتی میان وسیله نقلیه زمینی، هوایی یا آبی نمی‌باشد فلذا مواردی مانند جت اسکی یا قایق موتوری و ... را هم شامل می‌شود.

2- در جرائم ناشی از تخلفات رانندگی که مسئولیت مرتکب به جهت تقصیر او، می‌باشد این جنایات، شبه عمدی محسوب و مرتکب جرم علی‌الاصول شخصاً مسئول پرداخت دیه خواهد بود مگر آنکه مرتکب جرم، صغیر یا مجنون بوده باشد که اصولاً عاقله مسئول پرداخت دیه خواهد بود. نکته مهم و قابل توجه آن است که مسئولیت مرتکب فقط معطوف به پرداخت دیه نبوده و حسب مورد، بسته به میزان آسیب وارده، علاوه بر پرداخت دیه در صورت مطالبه اولیای دم و یا مصدوم، به یکی از مجازات‌های ذیل محکوم می‌شود:

الف) اگر صدمه وارده منجر به فوت مصدوم شود، مرتکب وفق ماده 714 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، محکوم به تحمل شش ماه تا سه سال حبس خواهد شد.

ب) اگر صدمه وارده منجر به ابتلا به مرض غیرقابل علاج، از کار افتادن عضو ضروری، از بین رفتن یکی از حواس پنج‌گانه، سقط جنین یا تغییر شکل دائمی صورت یا دیگر اعضاء شود، وفق ماده 715 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، مرتکب، محکوم به تحمل دو ماه تا یک سال حبس خواهد شد.

ج) در صورتی که صدمه وارده منتهی به نقصان یا ضعف یا زوال قسمتی از اعضای بدن شود، وفق ماده 716 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، مرتکب، محکوم به تحمل 1 تا 3 ماه حبس خواهد شد.

د) اگر صدمه وارده منتهی به ورود آسیبی شود که مشمول هیچ یک از موارد فوق نباشد، وفق ماده 717 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، مرتکب، محکوم به تحمل 15 روز تا دو ماه و نیم حبس (هفتاد و پنج روز) خواهد شد.

3- دادگاه این حق را خواهد داشت که در رسیدگی به جرائم‌ ناشی از تخلفات رانندگی، علاوه بر مجازات مندرج در ما‌ده 714 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، مرتکب را به یک یا چند مورد از مجازات‌های تکمیلی مندرج در ماده 23 قانون مجازات اسلامی محکوم نماید. شایان ذکر است که مقنن در بخش اخیر ماده 718 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات مجازات تکمیلی اختیاری برای مرتکب را مقرر نموده است که بر اساس آن دادگاه می‌تواند مرتکب را برای مدت 1 تا 5 سال از رانندگی یا تصدی وسیله نقلیه محروم نماید. اما مجازات‌های تبعی در خصوص مرتکبین این قبیل جرائم اعمال نمی‌شود چراکه تعیین مجازات‌های تبعی مخصوص جرائم عمدی است.

4- مستنبط از ماده 719 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، اگر مصدوم احتیاج به کمک فوری داشته باشد و راننده علی‌رغم امکان کمک، از انجام این کار، خودداری کند و یا آنکه از محل حادثه فرار کند، به بیش از دو سوم حداکثر مجازات مقرر در مواد 714، 715 و 716 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات محکوم خواهد شد. اگر مطابق با نظریه پزشکی قانونی مشخص شود که مصدوم بلافاصله فوت کرده است و‌ رساندن او به بیمارستان هیچ تاثیری نداشته است، مورد مشمول ماده 719 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات نخواهد شد اما اگر پزشکی قانونی تشخیص دهد که وضعیت مصدوم بگونه‌ای بوده است که اگر قبل از فوت، سریع به بیمارستان تحویل داده می‌شد، از مرگ نجات می‌یافت، در این‌صورت مورد مشمول ماده 719 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات خواهد بود (کیفیات مشدده).

در خصوص کیفیات مشدده مندرج در ماده 719 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات لازم به ذکر است که فرار راننده از محل و یا نداشتن گواهینامه رانندگی باعث تغییر نوع قتل از شبه عمد به عمد نمی‌گردد بلکه تنها باعث تشدید مجازات مرتکب می‌شود.

5- تصادف رانندگی منجر به قتل غیرعمدی موضوع ماده 714 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات و همچنین تصادف رانندگی منجر به مرض جسمی یا دماغی غیرقابل علاج، از بین رفتن یکی از حواس، از کار افتادن عضوی از اعضاء که یکی از وظایف ضروری زندگی انسان را انجام می‌دهد موضوع ماده 715 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، یک جرم غیرقابل گذشت هستند. اما جرائم موضوع مواد 716 و 717 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در زمره جرائم قابل گذشت می‌باشند. (جهت مطالعه جرائم قابل گذشت و جرائم غیرقابل گذشت ماده 100 قانون مجازات اسلامی مطالعه شود.)

6- مطابق با بند 9 ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402 به جرائم ناشی از تخلفات رانندگی موضوع مواد 714 تا 725 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در دادگاه صلح رسیدگی خواهد شد.