جرم تبانی و اجتماع برای ارتکاب جرائم چیست؟ مجازات آن کدام است؟

مفهوم جرم تبانی در قانون مجازات اسلامی

واژه تبانی از منظر لغوی بمعنای مقدمه‌چینی، زمینه‌سازی، گسترده و آماده کردن می‌باشد. در اصطلاح فقهی، تبانی عبارت است از قرار پنهانی دو نفر علیه نفر سوم. جرم تبانی در قوانین کیفری ایران تعریف نشده است اما برخی از حقوقدانان در تعریف جرم تبانی چنین بیان نموده‌اند: «تبانی عبارت است از توافق میان دو یا چند نفر برای ارتکاب جرم علیه امنیت، اموال، اَعراض (جمع عِرض- به معنای آبرو، حیثیت و شرافت اعم از ناموس) و نفوس (جمع نفس به معنای جان) مردم». در جرم تبانی همچون جرم تهدید، نیت و قصد مرتکب، لزوماً به مرحله اجرا نمی‌رسد اما بدلیل ایجاد آثار مخربی که از اجتماع دو یا چند نفر جهت ارتکاب جرم در جامعه پدید می‌آید، مرتکبین آن به مجازات محکوم می‌شوند فلذا به جهت اهمیت اعمال مجازات، مقنن در مواد 610 و 611 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بطور مستقل، جرم تبانی را جرم‌انگاری نموده است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص جرم تبانی و اجتماع برای ارتکاب جرائم و مجازات آن پرداخته شود.

شرایط لازم جهت تحقق جرم تبانی

مطابق با مندرجات قانونی موجود در قانون مجازات اسلامی، صرف مذاکرات ابتدایی و اولیه قبل از رسیدن به یک توافق کلی را نمی‌توان تبانی ‌دانست چراکه ممکن است افراد بعد از مذاکرات ابتدایی به این نتیجه برسند که دارای اهداف مشترک با یکدیگر نبوده فلذا تبانی محقق نگردد. جهت تحقق جرم تبانی شرایط ذیل می‌بایست محقق گردد:

الف) جهت تحقق جرم تبانی مستنبط از مواد 610 و 611 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، لازم است که حداقل دو نفر با یکدیگر جهت ارتکاب جرم توافق نموده باشند فلذا حضور حداقل دو نفر جهت ارتکاب جرم تبانی ضرورت دارد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که جهت تحقق جرم تبانی لازم نیست که حتماً تمامی مرتکبین دارای شرایط عام مسئولیت کیفری باشند فی‌الواقع حتی اگر یکی از طرفین از مجازات معاف بوده و یا آنکه دارای مسئولیت کیفری نباشد، جرم تبانی منتفی نخواهد شد مگر آنکه یکی از طرفین صغیر غیرممیز یا مجنون بوده باشد که عملاً وصول توافق با آنها غیرممکن می‌باشد. بطور مثال اگر پدری به همراهی دختر یازده ساله خود، نقشه قتل مادر را کشیده باشند، رفتار آنان با رعایت شرایط قانونی، تبانی محسوب خواهد شد.

ب) جهت تحقق جرم تبانی لازم است که مرتکبین (حداقل دو نفر) با یکدیگر در خصوص ارتکاب جرم توافق نموده باشند فلذا اقداماتی اعم از ترغیب، تطمیع و ... جهت ارتکاب جرم، مشمول جرم تبانی نخواهد شد و با فرض تحقق جرم اصلی، می‌توان اقدام مرتکبین را از مصادیق معاونت در جرم دانست.

ج) جهت تحقق جرم تبانی، عدم امکان ارتکاب جرم از سوی یکی از مرتکبین، مانع تحقق جرم تبانی نبوده چراکه صرف توافق افراد برای ارتکاب جرم تبانی کفایت می‌نماید و هدف از جرم‌انگاری این جرم، پیشگیری از بروز توافقاتی است که مرتکبین جرم تبانی با یکدیگر نموده‌اند. 

ذکر این نکته حائز اهمیت است که اگر دو نفر تبانی به ارتکاب جرم نمایند و جرم مورد نظر را هم انجام دهند، به مجازات جرم تبانی محکوم نمی‌شوند و این فرض، مشمول مقررات و قواعد تعدد قرار نمی‌گیرد.

جهت تحقق جرم تبانی در جرائم علیه امنیت کشور (موضوع ماده 610 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات) صِرف توافق برای ارتکاب جرم کفایت می‌کند اما در جرم تبانی علیه اَعراض، نفوس یا اموال مردم (موضوع ماده 611 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات) علاوه بر تبانی، تهیه وسایل ارتکاب جرم نیز لازم است.

مطلب مرتبط: شرایط تحقق مسئولیت کیفری چیست؟

عناصر تشکیل دهنده جرم تبانی

جهت تحقق جرم تبانی همانند سایر جرائم، لازم است که سه عنصر قانونی، مادی و معنوی جرم محقق گردند.

الف) عنصر قانونی جرم تبانی علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور در ماده 610 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بیان شده است که مطابق با آن اگر دو نفر یا بیشتر جهت ارتکاب جرم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور تبانی نموده یا وسایل ارتکاب آن را فراهم نمایند، اگر مشمول عنوان محارب نگردند، به دو تا پنج سال حبس محکوم خواهند شد. هم‌چنین در خصوص جرم تبانی علیه اَعراض، نفوس و یا اموال مردم نیز مقنن در ماده 611 همان قانون، جرم‌انگاری نموده است. 

ب) عنصر مادی جرم تبانی عبارت است از توافق حداقل دو نفر برای ارتکاب جرم و عدم تحقق آن بصورت غیر ارادی. لازم به توضیح است که صرف قصد ارتکاب جرم و تهیه مقدمات از سوی یک نفر، جرم نیست اما اگر همین رفتار در قالب توافق قبلی از سوی دو نفر یا بیشتر انجام گیرد، مشمول جرم خاص تبانی می‌گردد.

ج) عنصر معنوی جرم تبانی عبارت است از قصد حصول توافق میان طرفین، علم و آگاهی نسبت به آنکه موضوع توافق، جرم است و النهایه قصد عملی کردن توافق.

بیشتر بخوانید: شروع به جرم چیست؟ شرایط تحقق شروع به جرم کدام است؟

نکات مهم در خصوص جرم تبانی

1- جرم تبانی در زمره جرائم آنی می‌باشد و به محض حصول توافق، جرم محقق می‌گردد. ناگفته نماند که در این خصوص میان حقوقدانان اتفاق نظر وجود ندارد و عده‌ای از حقوقدانان معتقدند که جرم تبانی در زمره جرائم مستمر است و تا زمانی که مرتکبین از توافق خود پشیمان نشده‌اند، این جرم در حال استمرار است اما نظر اقوی آن است که جرم تبانی، یک جرم آنی است چراکه این جرم به محض توافق افراد برای ارتکاب جرم، محقق می‌گردد. (جهت مطالعه انواع جرائم به اعتبار زمان وقوع، تفسیر ذیل ماده 10 قانون مجازات اسلامی مطالعه گردد.)

2- مقنن در ماده 610 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در خصوص جرم تبانی برای ارتکاب جرائم علیه امنیت کشور صحبت نموده است در ارتباط جرم تبانی موضوع ماده فوق‌الاشاره ذکر این نکته حائز اهمیت است که صرف تبانی، جرم بوده و هم‌چنین صرف تهیه وسایل ارتکاب جرم نیز جرم می‌باشد. لازم به توضیح است که نیازی نیست این دو مورد با هم حادث گردند یعنی آنکه چه مرتکبین جهت ارتکاب جرم علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور با یکدیگر تبانی نمایند و چه وسایل ارتکاب جرم را تهیه کنند، در هر صورت جرم تبانی موضوع ماده فوق‌الاشاره محقق شده است. (ماده 610 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات استثنایی بر ماده 2 قانون مجازات اسلامی در خصوص تعریف جرم است.)

اما مقنن در ماده 611 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در خصوص جرم تبانی برای ارتکاب جرائم علیه اَعراض، نفوس و اموال مردم صحبت نموده است. جهت تحقق جرم تبانی موضوع این ماده، لازم است که هم مرتکبین جهت ارتکاب جرم علیه اَعراض، نفوس و یا اموال مردم با یکدیگر تبانی نموده و هم وسایل ارتکاب جرم را فراهم نموده باشند و هم بدون اراده خویش، موفق به انجام جرم نشوند (جمع شروط لازم است). بطور مثال شخص «الف» و شخص «ب» تصمیم می‌گیرند که شخص «ج» را مورد ضرب و جرح قرار دهند و برای انجام این کار یک میله آهنی هم تهیه می‌کنند اما در میان راه توسط پلیس دستگیر می‌شوند، در این فرض، جرم تبانی موضوع ماده فوق‌الذکر محقق گردیده است. (قصد مجرمانه + تهیه مقدمات اجرایی + توقف بدون اراده)

3- در خصوص آنکه جرم تبانی یک جرم ساده (جرمی است که عنصر مادی آن از یک جزء اعم از فعل یا ترک فعل یا گفتار و ... محقق می‌شود) است یا مرکب (جرمی است که عنصر مادی تشکیل‌دهنده آن متشکل از چند جزء است)، لازم به توضیح است که می‌بایست میان جرائم علیه امنیت با جرائم علیه نفوس، اَعراض و اموال مردم تفاوت قائل شد. اگر جرم تبانی علیه امنیت داخلی یا خارجی کشور باشد، جرمی ساده بوده و صِرف توافق افراد برای ارتکاب جرم کفایت می‌نماید اما اگر جرم تبانی علیه اعراض، نفوس و اموال مردم باشد، جرمی مرکب بوده و صرف توافق مرتکبین کفایت ننموده و می‌بایست وسایل ارتکاب جرم را هم تهیه نموده باشند.

لازم به توضیح است که جرم تبانی در هر دو فرض (علیه امنیت یا علیه نفوس، اموال و اعراض مردم) جرمی مطلق است و برای تحقق آن نیازی به حصول نتیجه (ارتکاب جرم مورد توافق) نمی‌باشد. ناگفته نماند که جهت تحقق جرم تبانی لازم و ضروری است که مرتکبین جرم، صراحتاً بر ارتکاب جرم توافق نموده باشند و در صورت عدم تصریح، نمی‌توان توافق انجام شده را تبانی دانست.

4- با توجه به واژه «مردم» که در ماده 611 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بدان اشاره شده است، بزه‌دیده این جرم، اشخاص حقیقی بوده و انجام این جرم نسبت به اشخاص حقوقی و ورود خسارت به آنها نمی‌تواند موضوع جرم تبانی باشد.