خیانت در امانت چیست؟ عناصر تشکیل دهنده آن کدام اند؟

خیانت در امانت چیست؟

خیانت در امانت یکی از مهم ترین جرایمی است که به کرات در جامعه مشاهده می گردد و افراد تعمداً یا ناخواسته اقدام به عهدشکنی و خُلف وعده می نمایند. جرم خیانت در امانت زمانی اتفاق می افتد که کسی که قانوناً حق تصاحب و استفاده از مالی را دارد، اعم از مالک آن و یا منتفع قانونی آن، مالی را به منظور امانت به فردی که به او امین گفته می شود، می سپارد و قرار بر این بوده است که آن مال در زمان مشخصی عودت داده شود و یا به مصرف معینی برسد، اما آن فرد (امین) بدون اجازه مالک، آن مال را استعمال، تصاحب، تلف یا مفقود می نماید فلذا جرم خیانت در امانت محقق گردیده و امین، مستحق مجازات مندرج در قانون مجازات اسلامی خواهد بود (مستنبط از ماده ۶۷۴ قانون مجازات اسلامی). در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص جرم خیانت در امانت و عناصر تشکیل دهنده آن مطابق با قانون مجازات اسلامی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نمونه قرار منع تعقیب در ارتباط با خیانت در امانت

عناصر تشکیل دهنده جرم خیانت در امانت

جهت طرح شکایت خیانت در امانت، شاکی دعوا (کسی که از امانت او سوء استفاده شده است) می بایست با تنظیم شکواییه ای، موضوع شکایت خود را بطور مشروح، علیه متهم (کسی که از امانت سوء استفاده نموده است (امین)) در دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم، مطرح و پیگیری نماید. جهت تحقق جرم خیانت در امانت وجود سه عنصر قانونی، مادی و معنوی لازم و ضروری می باشد.

عنصر قانونی جرم خیانت در امانت 

 عنصر قانونی جرم خیانت در امانت که لازمه اصل قانونی بودن جرم و مجازات است، ماده 674 قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۷۵ است. در این ارتباط ماده 674 قانون مجازات اسلامی بیان داشته است:

«(اصلاحی 1399/02/23)- هرگاه اموال منقول یا غیرمنقول یا نوشته‌هایی از قبیل سفته و چک و قبض و نظایر آن به عنوان اجاره یا امانت یا رهن یا برای و‌کالت یا هر کار با اجرت یا بی‌اجرت به کسی داده شده و بنا بر این بوده است که اشیاء مذکور مسترد شود یا به مصرف معینی برسد و شخصی که آن اشیاء نزد او بوده آن‌ها را به ضرر مالکین یا متصرفین آن‌ها استعمال یا تصاحب یا تلف یا مفقود نماید به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه محکوم خواهد شد.»

عنصر مادی جرم خیانت در امانت

عنصر مادی جرم خیانت در امانت متشکل از سه بخش رفتار مادی فیزیکی، شرایط و اوضاع و احوال لازم برای تحقق جرم و هم چنین بدست آمدن نتیجه مجرمانه می باشد.

*رفتار مادی فیزیکی شامل تصاحب، استعمال، تلف و مفقود شدن است.

استعمال بمعنای استفاده کردن مال مورد امانت می باشد. بطور مثال شخصی، خودروی خود را به فردی می سپارد تا در نبود او از آن نگهداری نماید اما بعد از مدتی، مالک مال متوجه می گردد که آن فرد (امین) بدون اجازه او از آن ماشین استفاده نموده است. بدیهی است هرگونه استعمال مال مورد امانت در صورتی که همراه با سوء نیت باشد، باعث تحقق جرم خیانت در امانت خواهد شد.

تصاحب بمعنای این است که فرد خائن طوری رفتار نماید که آن مال متعلق به اوست و مال را به صاحب واقعی اش برنگرداند. فی الواقع به بیانی دیگر، منظور از تصاحب، برخورد مالکانه با مال داشتن می باشد. تصاحب می تواند از طریق فعل یا ترک فعل مانند فروختن، عدم استرداد و ... صورت می گیرد.

منظور از  تلف یعنی از بین بردن یا نابود کردن مال مورد امانت، بطوریکه دیگر نتوان از آن استفاده نمود. اتلاف می تواند به مباشرت شخص صورت بگیرد یا آنکه به تسبیب.

منظور از مفقود نمودن یعنی اینکه امین بدون آنکه مال را تلف نماید، کاری کند که منجر به گم شدن و عدم دسترسی به مال شود. مانند آنکه گردنبند متعلق به مالک را در دریا بیندازد.

جرم خیانت در امانت در قانون مجازات اسلامی یک جرم، آنی می باشد این امر بدین معنا است که به محض آنکه یکی از چهار حالت فوق بر روی مال مورد امانت، اتفاق افتد، جرم ارتکاب یافته و تحقق آن نیاز به استمرار ندارد.

*شرایط و اوضاع و احوال لازم جهت تحقق جرم خیانت در امانت 

جهت تحقق جرم خیانت در امانت لازم است که اولاً موضوع جرم، عین مال باشد یا وسیله تحصیل مال، اعم از اشیاء یا حیوانات. ثانیاً مال مورد امانت به یکی از طرق قانونی با شرط استرداد یا به مصرف معین رسانیدن، توسط مالک یا نماینده قانونی او، به امین سپرده شده باشد. بنابراین اگر کسی خودش مالی را بدست آورده باشد، خیانت در امانتی اتفاق نیفتاده است. نکته مهم قابل توجه دیگر آن است که تحقق جرم خیانت در امانت، فرع بر سپرده شدن مال به امین می باشد این امر بدین معنا است که در ابتدا مال می بایست از سوی مالک یا نماینده قانونی او به امین سپرده شود و شرط استرداد یا به مصرف معین رسانیدن نیز وجود داشته باشد. بنابراین اگر فردی که امین مال مورد امانت است، فوت نماید و وراث‌ او، مال را تصاحب، تلف، استعمال یا مفقود نموده باشند، مرتکب خیانت در امانت نشده اند چراکه مال به آنها سپرده نشده بوده است. نکته دیگر آنکه سپردن مال حتما می بایست از طریق قانونی صورت گرفته باشد یعنی آنکه اگر یک‌ سارقی مالی را به امین بسپارد و امین آن مال را به مالک واقعی آن یا به مراجع قضایی تحویل دهد مرتکب خیانت در امانت نشده است. مساله مهم دیگری که می بایست بدان اشاره نمود آن است که زمانی میتوان امین را بعنوان مرتکب جرم خیانت در امانت تعقیب نمود که علاوه بر شرایط فوق، او موظف به برگرداندن مال یا به مصرف معین رسانیدن آن باشد.

ثالثاً مال می بایست متعلق به غیر باشد تا بتوان امین را مرتکب جرم خیانت در امانت دانست این امر بدین معنا می باشد که اگر امین، مالک عین مال سپرده شده باشد، تصاحب نمودن مال توسط وی، خیانت در امانت نخواهد بود.

*تحصیل نتیجه مجرمانه 

خیانت در امانت در زمره جرائم مقید می باشد که تحقق آن منوط به این است که رفتار امین باعث منتهی شدن به نتیجه خاصی شود. این نتیجه خاص، همان ورود ضرر به مالک یا متصرف مال می باشد. ناگفته نماند که ورود ضرر از نظر مقنن در قانون مجازات اسلامی، بدین معنا نمی باشد که از دیدگاه بازار و عرف نیز ضرر ملموسی متوجه شخص شده باشد. بطور مثال اگر یک نفر یک قطعه انگشتر گران قیمت جواهر که بیمه شده بوده را بعنوان امین، مفقود نموده باشد، در صورت وجود جمیع شرایط، خیانت در امانت حادث می گردد چراکه هر چند بیمه، خسارات مالک را پرداخت می نماید اما به جهت ورود ضرر به مالک، خیانت در امانت رخ داده است.

مطلب مرتبط: نمونه شکواییه خیانت در امانت

عنصر معنوی جرم خیانت در امانت

مالک یا متصرف قانونی مال، بایستی ثابت نماید که امین در تحقق این جرم دارای سوء نیت عام و خاص بوده است. مطابق با سوء نیت عام، تعمداً مال مورد امانت را استعمال، تصاحب، تلف و یا مفقود نموده است و مطابق با سوء نیت خاص، قصد و اراده ورود ضرر به مالک را داشته است. بنابراین تعدی یا تفریط مال مورد امانت همراه با سوء نیت موجب مسئولیت کیفری است. حال اگر امین، عمداً ولی با هدف منتفع نمودن مالک یا متصرف قانونی آن، مرتکب عمل فیزیکی جرم خیانت در امانت شده باشد، او را نمی توان به ارتکاب این جرم، محکوم نمود. بطور مثال اگر امین برای جلوگیری از فاسد شدن میوه هایی که به او سپرده شده است آنها را بفروشد و قیمت آنها را برای مالک، نگه دارد مرتکب جرم خیانت در امانت نشده است.