ترک انفاق چیست؟ ضمانت اجرای کیفری عدم پرداخت نفقه زوجه

ترک انفاق به چه معناست؟

یکی از حقوقی که بعد از ازدواج در زمره حق و حقوق مالی زوجه (زن) می‌باشد و مرد مکلف است که در صورت تمکین زن آن را به وی پرداخت نماید، نفقه می‌باشد. فلسفه پرداخت نفقه از سوی زوج به زوجه این است که در اکثر خانواده‌های ایرانی زنان مال و درآمد کافی برای تامین مخارج خود را ندارند، چه آنکه اداره منزل و امور داخلی خانواده وظیفه بزرگ است که بر دوش آنها نهاده شده است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، به تعریف نفقه و ضمانت اجرای ترک انفاق پرداخته شده است.

مطلب مرتبط: عواقب قانونی ترک منزل توسط همسر

نفقه چیست؟

نفقه از نظر لغوی یعنی خرج کردن یا تامین هزینه‌های زندگی زن و فرزند و در قانون مدنی نفقه در ماده 1107 اصلاحی سال 1381 اینگونه تعریف شده است:

«نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه‌های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.»

از زمان وقوع عقد نکاح دائم، زن و مرد حقوق و تکالیفی در مقابل یکدیگر پیدا می‌کنند که یکی از این تکالیف که بر عهده مرد نهاده شده عبارت است پرداخت نفقه زن. در قانون مدنی تکلیف مرد در پرداخت نفقه از زمان وقوع عقد نکاح دائم شروع می‌شود و اینکه مراسم عروسی و تشریفات آن برگزار بشود و یا نشود، تاثیری در این تکلیف ندارد. در عمل و آنچه که در عرف شاهد آن هستیم اینگونه است که در دوران عقد و قبل از شروع زندگی مشترک، دختر در خانه پدرش است و بیشتر مایحتاج او توسط پدرش تامین می‌شود. اگر میان دوران عقد تا برگزاری تشریفات مراسم عروسی و آغاز زندگی مشترک فاصله طولانی باشد باز هم عقیده بر این است که مرد تکلیفی در پرداخت نفقه بجز خرید هدایای مناسبتی ندارد در حالی که قانوناً و شرعاً پرداخت نفقه از لحظه اجرای خطبه عقد بر عهده مرد قرار می‌گیرد.

مطلب مرتبط: نمونه رای مطالبه نفقه معوق زوجه

ترک انفاق چیست؟

عدم پرداخت نفقه زوجه از سوی زوج، علاوه بر ضمانت اجرای مدنی مندرج در مواد 1111، 1112 و 1129 قانون مدنی، دارای ضمانت اجرای کیفری نیز می‌باشد. در صورتی که مرد، بنا به هر علتی، از پرداخت نفقه همسر خود امتناع ورزد، زن می‌تواند با مراجعه به دادسرای محل، شکایتی را تحت عنوان «ترک انفاق» بر علیه شوهر خود مطرح نماید. زن می‌تواند جهت مطالبه نفقه زمان "گذشته" خود در دادگاه حقوقی، دادخواست مطالبه نفقه بدهد اما جهت مطالبه نفقه زمان "حال" خود می‌تواند اقدام به شکایت ترک انفاق در دادگاه کیفری نماید. در این ارتباط ماده 53 قانون حمایت خانواده 1391 مقرر داشته است:

«هر کس با داشتن استطاعت مالی، نفقه زن خود را در صورت تمکین او ندهد یا از تادیه نفقه سایر اشخاص واجب‌النفقه امتناع کند به حبس تعزیری بیش از سه ماه تا یک سال محکوم می‌شود. تعقیب کیفری منوط به شکایت شاکی خصوصی است و در صورت گذشت وی از شکایت در هر زمان تعقیب جزائی یا اجرای مجازات موقوف می‌شود.

تبصره- امتناع از پرداخت نفقه زوجه‌ای که به موجب قانون مجاز به عدم تمکین است و نیز نفقه فرزندان ناشی از تلقیح مصنوعی یا کودکان تحت سرپرستی مشمول مقررات این ماده است.»

در دادسرا تحقیقات اولیه نسبت به شکایت وارد شده انجام می‌گیرد و در ابتدا اظهارات زوجه بعنوان شاکی پرونده اخذ و در مرحله بعد، زوج (مرد) به دادسرا احضار می‌گردد. در این مرحله، زوج می‌بایست ثابت نماید که نفقه همسر خود را پرداخت نموده است. زن می‌تواند در ضمن شکایت خود، شهودی را نیز به دادسرا جهت اثبات ادعای خود، معرفی نماید. شهود معرفی شده می‌بایست اطلاعات لازم و کافی را از زندگی شاکی و متهم پرونده، داشته باشند و شهادت بدهند که اطلاع دارند، مرد، نفقه همسر خود را نپرداخته است.

بنابراین چنانچه شوهر از پرداخت نفقه به زنی که به موجب قانون با استفاده از حق حبس، از تمکین خودداری می‌کند امتناع نماید محکوم به مجازات مقرر در ماده 53 خواهد شد. لذا در صورتی که برای دادگاه مسجل گردد که مرد، نفقه ی همسر خود را پرداخت نکرده است، به مجازات ترک انفاق محکوم می‌گردد. در ضمن با توجه به قابل گذشت بودن جرم ترک انفاق ، در صورت گذشت شاکی خصوصی (زوجه)، اجرای مجازات موقوف می‌گردد.

مطلب مرتبط: نمونه شکواییه ترک انفاق

پرداخت نفقه فرزندان بر عهده کیست؟

ماده 1199 قانون مدنی بیان داشته است:

«نفقه اولاد بر عهده پدر است [و] پس از فوت پدر یا عدم قدرت او به انفاق به عهده اجداد پدری است، با رعایت الاقرب‌ فالاقرب. در صورت ‌نبودن پدر و اجداد پدری و یا عدم قدرت آن ها نفقه بر عهده مادر است. هرگاه مادر هم زنده و یا قادر به انفاق نباشد با رعایت الاقرب فالاقرب به عهده اجداد و جدات مادری و جدات پدری واجب‌النفقه است و اگر چند نفر از ‌اجداد و جدات مزبور از حیث درجه اقربیت مساوی باشند نفقه را باید به حصه متساوی تادیه کنند.»

شرایط قانونی تعلق نفقه به فرزندان در قانون مدنی، بدین شکل است که شخص پرداخت‌کننده نفقه، توانایی مالی، جهت پرداخت نفقه به فرزند را داشته باشد و از سوی دیگر فرزندی استحقاق دریافت نفقه را دارد که مال و اموال کافی، برای تامین معاش خود نداشته و نتواند با کار کردن، نفقه و خرجی خود را به دست آورد. (ماده 1197 قانون مدنی)

بر این اساس می‌توان گفت که مطابق با قانون، شرایط دریافت نفقه به فرزند پسر بالای 18 سال، به این صورت است که اولاً پدر یا هر شخص دیگری که وظیفه پرداخت نفقه فرزند را به عهده دارد، توانایی مالی جهت پرداخت نفقه را داشته و ثانیاً پسر بالای 18 سال نتواند با کار کردن معاش خود را تامین کند. در ارتباط با فرزندان دختر رویه این است که چنانچه دختر مشغول به شغلی نباشد و هیچ منبع درآمدی نداشته باشد، پرداخت نفقه وی تا زمان ازدواج بر عهده پدر است. مطالبه نفقه گذشته فرزند مطابق قانون امکان‌پذیر نمی‌باشد و تنها پرداخت نفقه ناظر به آینده است. مطابق با ماده 1206 قانون مدنی زوجه در هر حال می‌تواند برای نفقه گذشته خود اقامه دعوی (منظور دعوای حقوقی است) نماید ولی اقارب (مانند اولاد) فقط نسبت به آتیه می‌توانند مطالبه نفقه نمایند.

مطلب مرتبط: نمونه اظهارنامه پرداخت نفقه

مستندات قانونی مرتبط با ترک انفاق

صورت‌جلسه نشست قضائی استان چهارمحال و بختیاری/ شهر شهرکرد مورخ ۱۳۹۷/۰۱/۲۲

چنانچه در پرونده طلاق رجعی زوجین بر سپردن حضانت فرزند بالای 7 سال به مادر و عدم پرداخت نفقه وی توسط پدر توافق نموده باشند، طرح دعوی نفقه از سوی مادر به لحاظ عدم استطاعت مالی قابلیت پذیرش دارد؟

نظر هیئت عالی

در صورتی که به موجب توافق بین زوجین در پرداخت نفقه فرزند از پدر سلب مسئولیت شود یا مادر متعهد به پرداخت نفقه باشد، مطابق ماده 1199 قانون مدنی چون پرداخت نفقه فرزند تکلیف قانونی پدر می‌باشد؛ با احراز عدم استطاعت مالی مادر در پرداخت نفقه فرزند تحت حضانت خود، دعوی مطالبه نفقه فرزند از پدر قابل استماع است.

مطلب مرتبط: تمکین چیست؟ عدم تمکین به چه معناست؟

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/98/979 شماره پرونده: 98-182-979 ک تاریخ نظریه: 1398/07/14

آیا شاکی می‌تواند راجع به نفقه ایام گذشته بر اساس ماده 53 قانون حمایت خانواده شکایت کیفری مطرح نماید؟

موضوع جرم ترک انفاق در ماده 53 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، «نفقه حال» زوجه است و مطالبه نفقه ایام گذشته که صرفاً واجد ضمانت اجرای حقوقی است، مستلزم تقدیم دادخواست می‌باشد.