عدم امکان ازدواج با محارم به عنوان یکی از موانع ازدواج

عدم امکان ازدواج با محارم

ازدواج یا همان نکاح در قانون مدنی ایران تعریف نشده است اما در اصطلاح حقوقی میتوان آن را چنین تعریف نمود: «نکاح قراردادی است که بموجب آن زن و مرد در زندگی با یکدیگر شریک و متحد شده و خانواده ای را تشکیل می دهند.» در فقه اسلامی نیز نکاح چنین تعریف شده است: «نکاح عقدی است که به هر یک از زوجین حق استمتاع از دیگری را به وجه مشروع می دهد.» با استناد به تعاریف فوق‌ میتوان اینگونه بیان نمود که زمانی که دختر و پسر تصمیم به ازدواج و‌ تشکیل خانواده می گیرند در صورتی که جمیع شرایط اعم از شرایطی که مربوط به هر دوی آنهاست از قبیل سن، تحصیلات، شغل و … و هم چنین شرایطی که قوانین و‌ عرف کشور نیز آنان را پذیرفته است، محقق شده باشد، نکاح میان آنان برقرار می گردد. گاهی اوقات ممکن است مواردی وجود داشته باشد که عدم آنها در نکاح شرط باشد و‌ وجود آن موارد مانع صحت نکاح می شود، این موارد معروف اند به موانع نکاح. یکی از مواردی که جزء موانع نکاح محسوب می شود، قرابت در حدود معین می باشد. در این مقاله در ارتباط با عدم امکان ازدواج با محارم به عنوان یکی از موانع ازدواج به تفصیل پرداخته می شود.

بیشتر بخوانید: مجازات ازاله بکارت چیست؟

قرابت به چه معناست؟

قرابت بمعنای خویشاوندی است که به سه دسته نسبی، سببی و رضاعی تقسیم می گردد. در برخی از موارد قرابت، مانع ازدواج محسوب می شود. به خویشاوندانی که ازدواج با آنها بدلیل قرابت ممنوع است، محارم گفته می شود. ازدواج با محارم، نه تنها در حقوق کشور ما بلکه در حقوق تمامی کشورهای دیگر نیز ممنوع بوده و از موانع ازدواج می باشد. دلایل ممنوع بودن ازدواج با محارم عبارتند از:

۱) از نظر اخلاقی ازدواج با خویشاوندان نزدیک ممنوع و منفور است چراکه اگر امکان ازدواج بین خویشاوندان نزدیک وجود داشته باشد نه تنها آرامش و نظم خانواده از بین می رود بلکه روابط نامشروع بین آنان به سهولت برقرار می شود و آنها تصور می نمایند که با ازدواج بعدی می توانند بر اعمال نامشروع گذشته خود سرپوش بگذارند.

۲) از نظر فیزیولوژی نیز ازدواج با خویشان نزدیک ممنوع است چراکه باعث عقب افتادگی کودکان و ضعف نسل میشود. در علم ژنتیک نیز این مساله کاملا اثبات شده است.

همانگونه که عرض گردید محارم به سه دسته تقسیم می شوند: محارم نسبی، محارم سببی و محارم رضاعی.

بیشتر بخوانید: بررسی جرم بوسیدن در انظار عمومی و مجازات آن مطابق با قانون مجازات اسلامی

عدم امکان ازدواج با محارم نسبی

محارم نسبی به رابطه خویشاوندی گفته می شود که به دلیل وجود رابطه خونی بوجود آمده است. مانند فرزند، پدر، مادر، خواهر، برادر، برادرزاده، خاله، عمو ‌و … . در ارتباط با ممنوعیت ازدواج با محارم نسبی قانونگذار در ماده ۱۰۴۵ قانون مدنی مقرر نموده است:

"نکاح با اقارب نسبی ذیل ممنوع است اگر چه قرابت حاصل از شبهه یا زنا باشد.

۱) نکاح با پدر و اجداد و با مادر و جدات هر قدر که بالا برود.

۲) نکاح با اولاد هر قدر که پایین برود.

۳) نکاح با برادر و خواهر و اولاد آنها تا هر قدر که پائین برود.

۴) نکاح با عمات و خالات خود و عمات و خالات پدر و مادر و اجداد و جدات."

مطابق با ماده فوق مشخص می گردد که نه تنها ازدواج با محارم مشروع ممنوع است بلکه قرابت ناشی از شبهه یا زنا نیز از موانع نکاح محسوب می شود. به بیانی دیگر همانگونه که مرد نمی تواند با مادر، دختر و خواهر مشروع خود ازدواج کند، با مادر، خواهر و دختر نامشروع خود نیز نمی تواند ازدواج نماید. همچنین تبصره ماده 26 قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست مصوب 1392/06/31 در ارتباط با بند 2 ماده 1045 قانون مدنی بیان داشته است:

"ازدواج چه در زمان حضانت و چه بعد از آن بین سرپرست و فرزندخوانده ممنوع است مگر اینکه دادگاه صالح پس از اخذ نظر مشورتی سازمان،‌ این امر را به مصلحت فرزندخوانده تشخیص دهد."

بیشتر بخوانید: برقراری رابطه نامشروع با دختر باکره و مجازات آن

عدم امکان ازدواج با محارم سببی

محارم سببی به رابطه خویشاوندی گفته می شود که به دلیل رابطه زوجیت و ازدواج میان افراد بوجود آمده است. مانند رابطه عروس و پدر شوهر یا مادر زن و داماد. مقنن در ماده ۱۰۴۷ قانون مدنی در ارتباط با ممنوعیت ازدواج با محارم سببی چنین مقرر نموده است:

"نکاح بین اشخاص ذیل به واسطه مصاهره ممنوع دائمی است.

۱) بین مرد و مادر و جدات زن از هر درجه که باشد اعم از نسبی و رضاعی.

۲) بین مرد و زنی که سابقا زن پدر و یا زن یکی از اجداد یا زن پسر یا زن یکی از احفاد او بوده است هر چند قرابت رضاعی باشد.

۳) بین مرد با اناث از اولاد زن از هر درجه که باشد ولو رضاعی مشروط بر اینکه بین زن و شوهر زناشویی واقع شده باشد."

علاوه بر موارد فوق، نکاح با محارم سببی ذیل نیز ممنوع است:

*ازدواج مرد با خواهر زن خود ممنوع است مگر بعد از انحلال نکاح با آن زن. ماده ۱۰۴۸ قانون مدنی در این ارتباط بیان داشته است: «جمع بین دو خواهر ممنوع است اگرچه به عقد منقطع باشد.»

*ازدواج مرد با دختر برادر زن یا دختر خواهر زن خود نیز ممنوع است مگر با اجازه زن. ماده ۱۰۴۹ قانون مدنی مقرر داشته است: «هیچ کس نمی تواند دختر برادر زن و یا دختر خواهر زن خود را بگیرد مگر با اجازه زن خود.»

ماده فوق مقرر نموده است که ازدواج مرد دختر با برادر زن یا دختر خواهر زن خود ممنوع است مگر با اجازه زن این امر بدین معنا می باشد اگر مردی بدون اجازه زن خود با دختر با برادر زن یا دختر خواهر زن خود ازدواج کند این ازدواج غیرنافذ است ‌و زن می تواند ازدواج دوم را که بدون اذن او انجام شده است را تنفیذ یا رد نماید. همچنین در ارتباط با بند 2 ماده 1047 قانون مدنی، قرآن حکیم در آیه 22 سوره نساء به ترجمه آیت الله مکارم شیرازی فرموده است: "با زنانی که سابقا پدران شما با آنها ازدواج کرده اند، هرگز ازدواج نکنید ..."

مطلب مرتبط: عدم امکان ازدواج با زن شوهردار بعنوان یکی از موانع نکاح

عدم امکان ازدواج با محارم رضاعی

محارم رضاعی به رابطه خویشاوندی گفته می شود که بر اثر شیر خوردن میان دو نفر یا بیشتر ایجاد می شود و بر اساس آن ازدواج میان آنان ممنوع است. شرایط ایجاد این نوع محرمیت عبارت اند از:

۱) زن شیرده از راه شرعی باردار شده باشد.

۲) شیر خوردن متعدد و متوالی باشد.

۳) شیرخوار در میان آن از شیر زن دیگری یا غذای دیگری تغذیه ننماید.

۴) سن شیرخوار کمتر از دو سال قمری باشد.

همانگونه که فوقا عرض گردید به افرادی که بر اثر خوردن شیر محرم شوند، محارم رضاعی گفته می شود که حرمت ازدواج میان آنان جاری می شود. در محرمیت رضاعی اگر شیرخوار پسر باشد با مادر رضاعی (زنی که به او شیر داده)، و نیز مادر، مادربزرگ، خواهر، دختر، نوه، عمه و خاله های او محرم می شود و اگر شیرخوار دختر باشد با پدر رضاعی (شوهر زنی که او را شیر داده) و نیز پدر، برادر، عمو، دایی، پسر و نوه های او محرم می شود. همچنین برادر، فرزند، نوه، پدر و پدربزرگ، عمو و دایی زن نیز بر او محرم می شوند.

اثر نزدیکی به شبهه و زنا

ازدواج مرد با خویشاوندان نسبی خود در حدودی که ذکر گردید ممنوع است مضاف بر اینکه مرد نمی تواند در همان حدود با خویشاوندان نسبی زنی که با او به شبهه (اشتباه) یا زنا نزدیکی کرده است نیز ازدواج نماید. ماده ۱۰۵۵ قانون مدنی بیان داشته است که: «نزدیکی به شبهه و زنا اگر سابق بر نکاح باشد از حیث مانعیت نکاح در حکم نزدیکی با نکاح صحیح است ولی مبطل نکاح سابق ‌نیست.»

ماده فوق بدین معنا می باشد که اگر مردی با زنی به اشتباه یا زنا نزدیکی کند نمی تواند با خویشاوندان نسبی او مثل دختر یا مادر او ازدواج نماید. اما اگر قبلا با زنی بطور صحیح ازدواج کرده باشد نزدیکی به شبهه یا زنا با محارم نسبی خود مانند مادر زن موجب بطلان ازدواج نخواهد بود.