چگونه می توان از فردی ضمانت نمود؟

نحوه انجام ضمانت از دیگران

پیش از ورود به بحث لازم است که در خصوص عقد ضمان توضیحاتی داده شود. ضمان عقدی است که به موجب آن شخصی، در برابر طلبکار و با موافقت او، دین دیگری را به عهده می گیرد. مطابق با ماده 684 قانون مدنی، «عقد ضمان عبارت است از اینکه شخصی مالی را که بر ذمه دیگری است به عهده بگیرد. متعهد را ضامن، طرف دیگر را مضمون‌له و شخص ثالث را مضمون‌عنه یا مدیون اصلی می گویند.». در مورد ضمانت، معمولا اصل بر این است که رضایت مضمون عنه (فردی که از او ضمانت می شود) نقشی ندارد و عقد ضمان، میان ضامن و مضمون له منعقد می گردد. این امر بدین معناست که مدیون اصلی، طرف عقد ضمان قرار نمی گیرد و فرآیند انتقال دین، میان ضامن و طلبکار انجام می گیرد و رضایت مدیون اصلی به هیچ وجه شرط نمی باشد (ماده 685 قانون مدنی). هم چنین اهلیت مضمون عنه (مدیون) نیز شرط صحت عقد ضمان نمی باشد چراکه او طرف عقد، قرار نمی گیرد. در همین راستا ماده ٦٨٧ قانون مدنی مقرر نموده است:

"ضامن شدن از محجور و میت صحیح است."

ناگفته نماند که طلبکار این اختیار را دارد که مدیون را از پرداخت طلب، بری نموده و یا طلب را به فرد دیگری منتقل نماید. لازم به ذکر است که همانگونه که فوقاً اشاره گردید، رضایت مضمون عنه در ضمانت ضامن، به هیچ وجه شرط نمی باشد و فردی که بعنوان ضامن و با رضایت قلبی خود، اقدام به ضمانت از فردی نموده باشد، این ضمانت کاملا صحیح بوده اما ضامن، دیگر حق مراجعه به مضمون عنه را نخواهد داشت چراکه بدون اذن و با قصد تبرع (رایگان) از مدیون ضمانت نموده است.

بیشتر بخوانید: سند ذمه ای چیست؟

شرایط ضامن چیست؟

مطابق با اصول کلی، فردی که می خواهد از کسی ضمانت نماید (ضامن)، می بایست که اهلیت داشته باشد (ماده 686 قانون مدنی). بنابراین اگر یک فرد صغیر یا مجنونی، ضامن کسی شوند، این ضمانت باطل می باشد. البته ناگفته نماند که مجنون ادواری در حالت افاقه (سلامتی) میتواند ضامن شود. هم چنین داشتن شناخت کامل ضامن، نسبت به طرفین، شرط لازمی نمی باشد. همین که ضامن یک شناخت اجمالی نسبت به مضمون عنه (مدیون اصلی) و مضمون له (طلبکار) و مورد ضمانت داشته باشد، کفایت می نماید.

نکته دیگری که می بایست در مورد شرایط ضامن بررسی گردد، بحث تمکن مالی ضامن می باشد که حتما لازم نیست که ضامن، تمکن مالی داشته باشد چراکه عقد ضمان، تعهد به تادیه دین می باشد. اما مضمون له می بایست در زمان عقد، از وضعیت ضامن مطلع باشد و اگر از اعسار ضامن، آگاهی داشته باشد، عقد ضمان غیر قابل فسخ می گردد. هم چنین اگر ضامن در زمان عقد ضمان، تمکن مالی لازم را نداشته باشد و طلبکار نیز آگاه نباشد اما بعد از عقد، تمکن مالی لازم را دارا شود، عقد ضمان صحیح است و طلبکار نمی تواند عقد را فسخ نماید (مستنبط از ماده 690 قانون مدنی).

بیشتر بخوانید: ابطال سند رهنی به چه صورت انجام می گیرد؟

شرایط عقد ضمان (ضمانت)

• عقد ضمان قابل فسخ نیست یعنی اینکه عقدی لازم است و حتما می بایستی ایجاب و قبول میان ضامن و طلبکار صورت بگیرد. ایجاب ضامن و قبول طلبکار باید با الفاظ صریح و واضح اعلام گردد اما رضایت یا عدم رضایت بدهکار، هیچ تاثیری ندارد.
• اگر طلبکار تمام یا بخشی از طلب خود را به ضامن ببخشد، ضامن نمی تواند از بدهکار چیزی را مطالبه نماید اما اگر طلب خود را هبه نماید، ضامن می تواند به بدهکار رجوع نماید.
• در عقد ضمان، ضامن یا می بایست به اندازه طلب، ثروتمند باشد و یا اینکه طلبکار از عدم تمکن مالی او آگاه باشد.
• ضمانت از تعهد غیرمالی مانند حضانت ممکن نیست، چراکه این تکلیف (حضانت) قائم به شخص بوده و قابل انتقال به ذمه ضامن نیست.
• مستفاد از ماده 423 قانون تجارت، ضامن شدن ورشکسته بلامانع است اما تاجر ورشکسته نمی تواند دیون ناشی از این معاملات را به دلیل ممنوعیت از پرداخت بدهی، مندرج در بند 2 ماده 423 قانون تجارت را بپردازد. همچنین طلبکاران این گونه قراردادها نیز نباید در شمار سایر طلبکاران قرار بگیرند و از سهم آنها بکاهند؛ لازم به ذکر است که چنانچه مضمون له از ورشکستگی ضامن آگاه نباشد، حق دارد، ضمان را فسخ و به مضمون عنه رجوع نماید.

بیشتر بخوانید: نحوه ضمانت از ضامن به چه صورت است؟

نحوه طرح دعوای مطالبه اقساط علیه وام گیرنده توسط ضامن

مطابق با قوانین و مقررات، قاعده کلی این است که ضامن تا قبل از سررسید اقساط و کسر از فیش حقوقی وی، نمی تواند اقساط را از وام گیرنده مطالبه نماید حتی اگر مطمئن باشد که وی اقساط را نمی پردازد. اما بعد از سررسید اقساط و کسر از فیش حقوقی ضامن، حتی برای مرتبه اول، ضامن می تواند قسط یا اقساط کسر گردیده را از وام گیرنده را در دادگاه مطالبه نماید. ماده 709 قانون مدنی نیز در این خصوص مقرر نموده است:

"ضامن حق رجوع به مضمون عنه ندارد مگر بعد از اداء دین ولی میتواند در صورتی که مضمون عنه ملتزم شده باشد که در مدت معینی ‌برائت او را تحصیل نماید و مدت مزبور هم منقضی شده باشد رجوع کند."

همچنین ماده 713 قانون مدنی بیان نموده است:

"اگر ضامن به مضمون ‌له کمتر از دین داده باشد زیاده بر آنچه داده نمی‌تواند از مدیون مطالبه کند اگر چه دین را صلح به کمتر کرده باشد."

مطابق با ماده فوق الذکر، ضامن می بایست در دادخواست تقدیمی خود به دادگاه صالح، تنها مبالغی را که پرداخت نموده و یا از حساب او کسر گردیده است را مطالبه نماید اما نمی تواند به یکباره کل وام را مطالبه کند. نکته قابل ذکر این است که اگر اقساط از فیش حقوقی ضامن کسر گردد، ضامن جهت مطالبه آن اقساط از دادگاه، با ارائه فیش های حقوقی خود، می تواند اقدام نماید اما اگر ضامن قبل از کسر از فیش حقوقی، خود، اقساط را سریعتر نقداً پرداخت نماید، حتما لازم است که در زمان پرداخت، از بانک، گواهی اخذ نماید که اقساط توسط ضامن پرداخت گردیده است.

ماده 411 قانون تجارت مقرر نموده است:

"پس از آن که ضامن دین اصلی را پرداخت مضمون‌له باید تمام اسناد و مدارکی را که برای رجوع ضامن به مضمون‌عنه لازم و مفید است به او داده و اگر دین اصلی با وثیقه باشد آن را به ضامن تسلیم نماید. اگر دین اصلی وثیقه غیرمنقول داشته مضمون‌عنه مکلف به انجام تشریفاتی است که برای انتقال وثیقه به ضامن لازم است."

مستندات قانونی مرتبط با ضمانت

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/93/0054 شماره پرونده: 92-62-1958 تاریخ نظریه: 1393/01/20

شخص الف ضامن تسهیلات دریافتی ب در بانک شده است که با توجه به عدم پرداخت اقساط از ناحیه ب بانک به طرفیت وام گیرنده و ضامن اقامه دعوا نموده و علاوه بر مطالبه اصل و سود پرداختی نسبت به مطالبه خسارت (جریمه) تاخیر تادیه روزانه علیه وام گیرنده و ضامن اقدام نموده است ضامن با این دفاع که از ناحیه بانک اخطار جهت عدم پرداخت از ناحیه وام گیرنده و جهت پرداخت توسط وی (ضامن) ارسال ننموده است و حاضر است در خصوص پرداخت اصل و سود تسهیلات اقدام نماید لکن در خصوص خسارت تاخیر به لحاظ عدم علم و اطلاع از وضعیت تخلف متعهد اصلی (وام گیرنده) در پرداخت اقساط و در نتیجه تعلق خسارت تاخیر تادیه تسهیلات دریافتی مسئولیتی ندارد و به ماده 522 قانون آئین دادرسی مدنی استناد نموده است لازم به توضیح اینکه در قرارداد اعطایی تسهیلات ازسوی بانک در خصوص لزوم ارسال اخطاریه و اطلاع ازسوی بانک به ضامن تعهدی وجود ندارد با توجه به مراتب فوق مستدعی است بفرمایید:

1- آیا بانکها و موسسات مالی و اعتباری در خصوص عدم ایفای تعهد از سوی وام گیرنده در موعد مقرر تکلیف به اطلاع به ضامن از طریق ارسال اخطاریه یا از طریق دیگر جهت پرداخت اقساط می باشند یا خیر؟

2- اصولا علم و اطلاع و آگاهی ضامن از تاخیر وام گیرنده در پرداخت اقساط موثر در مقام می ­باشد تا در اینصورت نامبرده مسئول خسارت مذکور محسوب گردد؟

1 و 2- با توجه به اینکه ضمانت ضامن تابع تعهد مضمون عنه است و جدای از آن نمی باشد بنابراین بانک ها و موسسات اعتباری در جهت دریافت مطالبات خود اعم از اصل، سود و خسارت تاخیر تادیه تکلیفی به ارسال و ابلاغ اخطاریه به ضامن، جدای از مدیون اصلی ندارند. مگر اینکه در قرارداد مربوطه چنین شرطی لحاظ شده باشد.