نحوه طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی

دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی

دوران نامزدی دورانی است که پیش از ازدواج بصورت رسمی، بدون ایجاد هرگونه رابطه زوجیت، طرفین جهت آشنایی با خصوصیات اخلاقی یکدیگر و شناخت بهتر، مدتی را با هم معاشرت می‌نمایند. در دوران نامزدی طرفین بصورت ضمنی با هم توافق می‌نمایند تا در صورتی که از هر لحاظ با یکدیگر تفاهم داشته و مورد پسند واقع شوند، با یکدیگر ازدواج نمایند. در واقع دوران نامزدی، وعده ازدواج در آینده می‌باشد. دوران نامزدی باعث‌ نمی‌شود تا اگر هر یک از طرفین از ازدواج منصرف شود، بتوان برخلاف عقود دیگر او‌ را مجبور به ازدواج نمود (مستنبط از ماده 1035 قانون مدنی). حال اگر در طول دوران نامزدی هدایایی میان طرفین رد و بدل شود و نامزدی منتج به ایجاد علقه زوجیت نگردد، هر یک از طرفین که قصد استرداد هدایای دوران نامزدی را دارد، می‌بایست دعوایی تحت عنوان استرداد هدایای دوران نامزدی مطرح نماید. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی مطابق با قانون مدنی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: تایید رجوع از هبه به چه معناست؟ و ارکان آن کدام است؟

شرایط طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی

جهت طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی لازم است که اولاً هدیه دادن به طرف مقابل احراز گردد. ثانیاً رابطه نامزدی میان طرفین دعوا احراز شود مضاف بر آنکه نامزدی، منجر به ازدواج نشده باشد. ثالثاً اگر هدیه تلف شده باشد و جزء آن دسته از اموالی باشد که بر حسب عادت نگه داشته می‌شود مانند ساعت و ... قیمت زمان مطالبه باید پرداخت شود اما اگر هدیه تلف شده در زمره اموالی باشد که بر حسب عادت نگه داشته نمی‌شود مانند ادکلن و ... نیازی نیست که بابت آن پولی پرداخت شود حال اگر عین مال تلف شده باشد و ازدواج به جهت فوت یکی از نامزدها، به هم خورده باشد، قیمت آن قابل مطالبه نخواهد بود پر واضح است که در صورت موجود بودن هدیه، آن مال قابل مطالبه از وراث متوفی خواهد بود (مستنبط از مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی). دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی در زمره دعاوی مالی می‌باشد که هزینه دادرسی آن نیز بر همین اساس پرداخت می گردد. دادگاه صالح جهت طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی، وفق بند 1 ماده 4 قانون حمایت خانواده، دادگاه خانواده محل اقامت خوانده می‌باشد.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای استرداد جهیزیه

نکات مهم در طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی

1- مطابق با نظر آقای دکتر کاتوزیان ماهیت هدایای دوران نامزدی، هبه‌ای منجز است با شرط ضمنی مبنی بر اینکه اگر نامزدی برهم خورد، هدیه‌دهنده امکان این را داشته باشد تا هدایا را مسترد نماید. ذکر این نکته حائز اهمیت است که اگر هدیه‌ای بعد از ازدواج اعم از دائم یا موقت، داده شود و یا آنکه دختر و پسری بدون وجود رابطه نامزدی، هدایایی را رد و بدل نموده باشند، اگر یکی از آنان قصد استرداد هدایا را داشته باشد موضوع مشمول ماده 1037 قانون مدنی نبوده و مقررات مربوط به عقد هبه و رجوع از آن وفق ماده 803 قانون مدنی جاری خواهد بود.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای اثبات عقد هبه

2- اگر هدیه ای که در دوران نامزدی رد و بدل شده باشد، تلف شود، مطابق با نظر آقای دکتر صفایی، اگر هدیه در زمره اموالی بوده که عادتاً نگه داشته می‌شود مانند انگشتر؛ می‌بایست قیمت زمان مطالبه به خواهان پرداخت شود. به نظر می‌رسد که شایسته است در اینگونه موارد، دادگاه حکم به استرداد عین مال دهد و در مرحله اجرای حکم، در صورت یافت نشدن عین مال، وفق ماده 46 قانون اجرای احکام مدنی تبدیل به وجه نقد گردد.

در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره: 7/99/848 شماره پرونده: 99-3/1-848 ح تاریخ نظریه: 1399/07/15 در پاسخ به پرسش «در خصوص اجرای دادنامه‌ای که هدیه نامزدی وسیله نقلیه‌ای بوده و به غیر منتقل شده و در حکم تلف محسوب است، آیا محکوم‌علیه باید قیمت یوم‌الادا مال تلف شده را پرداخت کند یا قیمت روز تلف را؟» بیان داشته است:

«گرچه سوال مبهم است؛ اما با توجه به صدر آن، چنانچه سوال ناظر به موردی باشد که دادگاه حکم به استرداد وسیله نقلیه (هدیه نامزدی) داده است و در مرحله اجرای حکم معلوم شده است که وسیله نقلیه تلف شده یا در حکم تلف باشد، مادام که حکم مذکور به قوت خود باقی است، اجرای احکام تکلیفی جز اقدام برابر ماده 46 قانون اجرای احکام مدنی مصوب 1356 ندارد.»

3- مطابق با قوانین و مقررات موجود، تا زمانی که عقد نکاح میان طرفین منعقد نگردیده است، هر یک از طرفین می‌تواند از ازدواج منصرف شود و صرف امتناع او نمی‌تواند باعث ورود ضرر به طرف مقابل شود که او بر همین اساس بخواهد مطالبه خسارت نماید اما اگر طرف دیگر به گونه‌ای رفتار نموده باشد که طرف مقابل مطمئن به ازدواج با او شده باشد و بر همین اساس هزینه‌هایی را متحمل شده باشد بنظر می‌رسد بتوان این مورد را در زمره خسارات بند 1 ماده 4 قانون حمایت خانواده دانست. 

آقای دکتر کاتوزیان نیز در توضیحات ذیل ماده 1035 قانون مدنی، بیان داشته‌اند که اگر نامزدی برهم بخورد، این امکان برهم خوردن، منافاتی با مسئولیت ناشی از سوء استفاده از این حق ندارد. در صور فوق، متضرر می‌تواند مستند به ماده 1 قانون مسئولیت مدنی و از باب قاعده تسبیب، خسارات وارده را مطالبه نماید.

4- در خصوص تفاوت‌های میان عقد هبه با هدایای دوران نامزدی می‌توان اینگونه بیان نمود که اولاً هدیه دوران نامزدی صرفاً میان کسانی که در آینده قصد ازدواج دارند رد و بدل می‌شود اما هبه میان هر کسی منعقد می‌شود. ثانیاً در هدیه دوران نامزدی این شرط ضمنی وجود دارد که اگر ازدواجی میان طرفین برقرار نشد، هدیه مسترد شود اما اگر نامزدی منجر به ازدواج شود، هدیه به مالکیت طرف در می‌آید و امکان استرداد آن وجود ندارد اما در عقد هبه، تا زمانی که اصل مال موجود باشد، امکان رجوع از هبه وجود دارد و واهب می‌تواند مال را مسترد نماید. ثالثاً اگر در هبه، مال تلف شده باشد، هبه‌گیرنده وظیفه‌ای به پرداخت مثل یا قیمت مال ندارد اما در د‌وران نامزدی اگر هدایا تلف شده باشند، هدیه‌دهنده می‌تواند قیمت هدایا را مطالبه نماید.

علی‌ایحال می‌توان اینگونه بیان نمود که هدایایی که زن و شوهر در دوران ازدواج به یکدیگر می‌دهند تحت شرایطی قابل مطالبه است، مورد اول اینکه در صورتی که آن هدیه موجود باشد و از بین نرفته باشد، طرف دیگر حق مطالبه آن را خواهد داشت. دومین مورد این مساله می‌باشد که زمانی که هبه معوض است و عوض هم داده شده است دیگر امکان رجوع نیست مثلاً مرد شرط می‌کند که به همسر خود یک گوشی موبایل هدیه دهد و همسر او نیز در قبال آن یک ساعت مچی به او هدیه بدهد در صورتی که این قبض و اقباض صورت گرفته باشد دیگر قابل مطالبه و استرداد نخواهد بود.

مورد دیگری که می‌بایست بدان اشاره گردد این است که در صورتی که هر یک از زن یا شوهر هدیه‌ای به همسر خود داده باشد بطور مثال مرد به همسر خود یک خودرو هدیه داده باشد و بعداً زن آن اتومبیل را فروخته باشد، دیگر مرد نمی‌تواند آن خودرو را استرداد نماید. نتیجه اینکه مطابق با توضیحات فوق مشخص می‌گردد که هدایایی که زن و مرد بعد از ازدواج به یکدیگر می‌دهند طبق یکسری شرایط خاص قابل مطالبه خواهد بود.

5- تعیین وجه التزام از بابت برهم زدن نامزدی به هیچ عنوان صحیح نمی‌باشد چراکه نوعی اجبار غیرمستقیم در ازدواج محسوب می‌شود اما در شرایطی که فردی که نامزدی را بر هم زده، مقصر بوده باشد طرف مقابل مستحق دریافت خسارت خواهد بود.

6- در خصوص هدایایی که پیش از دوران نامزدی میان طرفین رد و بدل می‌شود یا هدایایی که میان خویشاوندان یا خانواده طرفین رد و بدل می‌گردد، قواعد عمومی مربوط به عقد هبه در جریان خواهد بود. نکته مهم دیگر آنکه اگر پسر در طول دوران نامزدی، شیربها پرداخت نماید، در صورت برهم خوردن نامزدی، این موضوع نیز مشمول ماده 1037 قانون مدنی بوده و قابل مطالبه خواهد بود.

7- آقای دکتر صفایی بیان داشته‌اند که عکس‌ها و یا نامه‌هایی که طرفین در طول دوران نامزدی به یکدیگر داده‌اند، اگر موجود باشد قابل استرداد خواهد بود اما اگر تلف شده باشند، امکان مطالبه خسارت وجود ندارد مگر آنکه عکس‌ها دارای ارزش مادی باشند.