نحوه طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی

نحوه طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی

دوران نامزدی دورانی است که پیش از ازدواج بصورت رسمی، بدون ایجاد هرگونه رابطه زوجیت، طرفین جهت آشنایی با خصوصیات اخلاقی یکدیگر و شناخت بهتر، مدتی را با هم معاشرت می نمایند. در دوران نامزدی طرفین بصورت ضمنی با یکدیگر توافق می نمایند تا در صورتی که از هر لحاظ با همدیگر تفاهم داشته و مورد پسند واقع شوند، با یکدیگر ازدواج نمایند. در واقع دوران نامزدی، وعده ازدواج در آینده می باشد. دوران نامزدی باعث‌ نمی شود تا اگر هر یک از طرفین از ازدواج منصرف شود، بتوان برخلاف عقود دیگر او‌ را مجبور به ازدواج نمود (مستنبط از ماده 1035 قانون مدنی). حال اگر در طول دوران نامزدی هدایایی میان طرفین رد و بدل شود و نامزدی منتج به ایجاد علقه زوجیت نگردد، هر یک از طرفین که قصد استرداد هدایای دوران نامزدی را دارد، می بایست دعوایی تحت عنوان استرداد هدایای دوران نامزدی مطرح نماید. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی مطابق با قانون مدنی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: تایید رجوع از هبه به چه معناست؟ و ارکان آن کدام است؟

شرایط طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی

جهت طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی لازم است که اولاً هدیه دادن به طرف مقابل احراز گردد. ثانیاً رابطه نامزدی میان طرفین دعوا احراز شود مضاف بر آنکه نامزدی، منجر به ازدواج نشده باشد. ثالثاً اگر هدیه تلف شده باشد و جزء آن دسته از اموالی باشد که بر حسب عادت نگه داشته می شود مانند ساعت و  ... قیمت زمان مطالبه باید پرداخت شود اما اگر هدیه تلف شده در زمره اموالی باشد که بر حسب عادت نگه داشته نمی شود مانند ادکلن و ... نیازی نیست که بابت آن پولی پرداخت شود حال اگر عین مال تلف شده باشد و ازدواج به جهت فوت یکی از نامزدها، به هم خورده باشد، قیمت آن قابل مطالبه نخواهد بود پر واضح است که در صورت موجود بودن هدیه، آن مال قابل مطالبه از وراث متوفی خواهد بود (مستنبط از مواد ۱۰۳۷ و ۱۰۳۸ قانون مدنی). دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی در زمره دعاوی مالی می باشد که هزینه دادرسی آن نیز بر همین اساس پرداخت می گردد. دادگاه صالح جهت طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی، وفق بند 1 ماده 4 قانون حمایت خانواده، دادگاه خانواده محل اقامت خوانده می باشد.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای استرداد جهیزیه

نکات مهم در طرح دعوای استرداد هدایای دوران نامزدی

1- مطابق با نظر دکتر کاتوزیان ماهیت هدایای دوران نامزدی، هبه ای منجز است با شرط ضمنی مبنی بر اینکه اگر نامزدی بر هم خورد، هدیه دهنده امکان این را داشته باشد تا هدایا را مسترد نماید. ذکر این نکته حائز اهمیت است که اگر هدیه ای بعد از ازدواج اعم از دائم یا موقت، داده شود و یا آنکه دختر و پسری بدون وجود رابطه نامزدی، هدایایی را رد و بدل نموده باشند، اگر یکی از آنان قصد استرداد هدایا را داشته باشد موضوع مشمول ماده 1037 قانون مدنی نبوده و مقررات مربوط به عقد هبه و رجوع از آن وفق ماده 803 قانون مدنی جاری خواهد بود.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای اثبات عقد هبه

2- اگر هدیه ای که در دوران نامزدی رد و بدل شده باشد، تلف شود، مطابق با نظر دکتر صفایی، اگر هدیه در زمره اموالی بوده که عادتاً نگه داشته می شود مانند انگشتر می بایست قیمت زمان مطالبه به خواهان پرداخت شود. به نظر می رسد که شایسته است در اینگونه موارد، دادگاه حکم به استرداد عین مال دهد و در مرحله اجرای حکم، در صورت یافت نشدن عین مال، وفق ماده 46 قانون اجرای احکام مدنی تبدیل به وجه نقد گردد.

در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره: 7/99/848 شماره پرونده: 99-3/1-848 ح تاریخ نظریه: 1399/07/15 در پاسخ به سوال «در خصوص اجرای دادنامه‌ای که هدیه نامزدی وسیله نقلیه‌ای بوده و به غیر منتقل شده و در حکم تلف محسوب است، آیا محکوم علیه باید قیمت یوم‌الادا مال تلف شده را پرداخت کند یا قیمت روز تلف را؟» بیان داشته است:

«گرچه سوال مبهم است؛ اما با توجه به صدر آن، چنانچه سوال ناظر به موردی باشد که دادگاه حکم به استرداد وسیله نقلیه (هدیه نامزدی) داده است و در مرحله اجرای حکم معلوم شده است که وسیله نقلیه تلف شده یا در حکم تلف باشد، مادام که حکم مذکور به قوت خود باقی است، اجرای احکام تکلیفی جز اقدام برابر ماده 46 قانون اجرای احکام مدنی مصوب 1356 ندارد.»

3- مطابق با قوانین و مقررات موجود، تا زمانی که عقد نکاح میان طرفین منعقد نگردیده است، هر یک از طرفین می تواند از ازدواج منصرف شود و صرف امتناع او نمی تواند باعث ورود ضرر به طرف مقابل شود که او بر همین اساس بخواهد مطالبه خسارت نماید اما اگر طرف دیگر به گونه ای رفتار نموده باشد که طرف مقابل مطمئن به ازدواج با او شده باشد و بر همین اساس هزینه هایی را متحمل شده باشد بنظر می رسد بتوان این مورد را در زمره خسارات بند ۱ ماده 4 قانون حمایت خانواده دانست. 

دکتر کاتوزیان نیز در توضیحات ذیل ماده 1035 قانون مدنی، بیان داشته اند که اگر نامزدی بر هم بخورد، این امکان بر هم خوردن، منافاتی با مسئولیت ناشی از سوء استفاده از این حق ندارد. در صور فوق، متضرر می تواند مستند به ماده 1 قانون مسئولیت مدنی و از باب قاعده تسبیب، خسارات وارده را مطالبه نماید.

4- در خصوص تفاوت های میان عقد هبه با هدایای دوران نامزدی می توان اینگونه بیان نمود که اولاً هدیه دوران نامزدی صرفاً میان کسانی که در آینده قصد ازدواج دارند رد و بدل می شود اما هبه میان هر کسی منعقد می شود. ثانیاً در هدیه دوران نامزدی این شرط ضمنی وجود دارد که اگر ازدواجی میان طرفین برقرار نشد، هدیه مسترد شود اما اگر نامزدی منجر به ازدواج شود، هدیه به مالکیت طرف در می آید و امکان استرداد آن وجود ندارد اما در عقد هبه، تا زمانی که اصل مال موجود باشد، امکان رجوع از هبه وجود دارد و واهب می تواند مال را مسترد نماید. ثالثاً اگر در هبه، مال تلف شده باشد، هبه گیرنده وظیفه ای به پرداخت مثل یا قیمت مال ندارد اما در د‌وران نامزدی اگر هدایا تلف شده باشند، هدیه دهنده می تواند قیمت هدایا را مطالبه نماید.

علی ایحال می توان اینگونه بیان نمود که هدایایی که زن و شوهر در دوران ازدواج به یکدیگر می دهند تحت شرایطی قابل مطالبه است، مورد اول اینکه در صورتی که آن هدیه موجود باشد و از بین نرفته باشد، طرف دیگر حق مطالبه آن را خواهد داشت. دومین مورد این مساله می باشد که زمانی که هبه معوض است و عوض هم داده شده است دیگر امکان رجوع نیست مثلاً مرد شرط می کند که به همسر خود یک گوشی موبایل هدیه دهد و همسر او نیز در قبال آن یک ساعت مچی به او هدیه بدهد در صورتی که این قبض و اقباض صورت گرفته باشد دیگر قابل مطالبه و استرداد نخواهد بود.

مورد دیگری که می بایست بدان اشاره گردد این است که در صورتی که هر یک از زن یا شوهر هدیه ای به همسر خود داده باشد بطور مثال مرد به همسر خود یک خودرو هدیه داده باشد و بعداً زن آن اتومبیل را فروخته باشد، دیگر مرد نمی تواند آن خودرو را استرداد نماید. نتیجه اینکه مطابق با توضیحات فوق مشخص می گردد که هدایایی که زن و مرد بعد از ازدواج به یکدیگر می دهند طبق یکسری شرایط خاص قابل مطالبه خواهد بود.

5- تعیین وجه التزام از بابت بر هم زدن نامزدی به هیچ عنوان صحیح نمی باشد چراکه نوعی اجبار غیرمستقیم در ازدواج محسوب می شود اما در شرایطی که فردی که نامزدی را بر هم زده، مقصر بوده باشد طرف مقابل مستحق دریافت خسارت خواهد بود.

6- در خصوص هدایایی که پیش از دوره نامزدی میان طرفین رد و بدل می شود یا هدایایی که میان خویشاوندان یا خانواده طرفین رد و بدل می گردد، قواعد عمومی مربوط به عقد هبه در جریان خواهد بود. نکته مهم دیگر آنکه اگر پسر در طول دوران نامزدی، شیربها پرداخت نماید، در صورت بر هم خوردن نامزدی، این موضوع نیز مشمول ماده 1037 قانون مدنی بوده و قابل مطالبه خواهد بود.

7- دکتر صفایی بیان داشته اند که عکس ها و یا نامه هایی که طرفین در طول دوران نامزدی به یکدیگر داده اند، اگر موجود باشد قابل استرداد خواهد بود اما اگر تلف شده باشند، امکان مطالبه خسارت وجود ندارد مگر آنکه عکس ها دارای ارزش مادی باشند.