مجازات ازدواج با دختر زیر سن نکاح چیست؟

مفهوم عقد نکاح

واژه نکاح از منظر لغوی به معنای پیوستن بوده و در اصطلاح علم حقوق، عقد نکاح عبارت است از پیمان زناشویی که منتج به توافق مشترک میان زوج و زوجه جهت ایجاد زندگی مشترک می‌گردد. عقد نکاح در زمره عقود غیرمالی می‌باشد که متضمن یکسری تعهدات مالی همانند مهریه و ... است. مضاف بر آنکه این عقد یک عقد رضایی بوده و انعقاد آن نیاز به هیچ تشریفات خاصی ندارد. عقد نکاح به دو دسته دائم (نکاح دائم فاقد مدت بوده و بصورت همیشگی میان زوج و زوجه منعقد می‌گردد) و موقت (عقد موقت نکاحی است که وفق ماده 1075 قانون مدنی برای مدت معینی منعقد می‌شود) تقسیم می‌گردد. جهت صحت عقد نکاح، مقنن شرایطی را اعم از اهلیت زوجین (بلوغ، عقل، رشد)، اذن ولی، نبود موانع نکاح و ... را برشمرده است. یکی از موارد مهمی که می‌بایست بدان توجه شود آن است که سن نکاح برای دختر، 13 سال تمام شمسی و برای پسر، 15 سال تمام شمسی است که تحقق آن پیش از رسیدن طفل به سن نکاح، منوط به اذن ولی و رعایت مصلحت و هم‌چنین تشخیص دادگاه می‌باشد (مستنبط از ماده 1041 قانون مدنی). در صورتی که فردی بدون توجه به این تکلیف قانونی، اقدام به ازدواج با دختر زیر سن نکاح نماید، مرتکب جرم شده و وفق مندرجات موجود در ماده 50 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، تحت تعقیب قرار گرفته و مجازات خواهد شد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح و مجازات آن پرداخته شود.

ارکان تشکیل دهنده جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح

جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح در زمره جرائم نقض‌کننده شرایط ماهوی عقد نکاح بوده که همانند سایر جرائم از سه رکن قانونی، مادی و معنوی تشکیل گردیده شده است. 

الف) رکن قانونی جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح

رکن قانونی، مستند قانونی هر جرم است. این رکن در واقع در راستای اصل قانونی بودن جرم و مجازات موضوع ماده 2 قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است. رکن قانونی در طول دو رکن دیگر قرار دارد بدین معنی که رکن قانونی جرم باید باشد تا بتوان در خصوص رکن مادی و معنوی آن جرم اظهارنظر کرد. رکن قانونی جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح، ماده 50 قانون حمایت خانواده مصوب 1391 می‌باشد که بموجب آن صرف ازدواج بدون رعایت مقررات قانونی، اعم از آنکه منجر به مواقعه (نزدیکی) شده یا نشده باشد، مرد را محکوم به تحمل حبس تعزیری درجه شش (حبس بیشتر از ۶ ماه تا ۲ سال) می‌نماید.

ب) رکن مادی جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح

عنصر یا رکن مادی در واقع نِمود بیرونی اندیشه مجرمانه (آثار ملموس و بیرونی جرم) است و آثار بیرونی رفتار مجرمانه (پیکره جرم) در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد. رکن یا عنصر مادی جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح عبارت است از ازدواج مرد با دختر نابالغ بدون اجازه ولی و عدم رعایت مصلت مولی‌علیه. فلذا در فرضی که ولی دختر موجود باشد اما مصلحت دختر رعایت نشده باشد و هم‌چنین در صورتی که رعایت مصلحت دختر در ازدواج شده باشد اما اجازه ولی دختر وجود نداشته باشد، هم، هم‌چنان مسئولیت کیفری برای مرتکب جرم وجود خواهد داشت. ذکر این نکته حائز اهمیت است که در تحقق عنصر مادی جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح می‌بایست خلاف مقررات مندرج در ماده 1041 قانون مدنی (ازدواج دختر زیر 13 سال تمام شمسی و یا پسر زیر 15 سال تمام شمسی بدون اجازه ولی و رعایت مصلحت به تشخیص دادگاه) اتفاق افتاده باشد.

جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح در زمره جرائم‌‌ مطلق بوده که مرتکب وفق مقررات قانونی (ماده 50 قانون حمایت خانواده) مجازات خواهد شد اما در صورتی که در نتیجه ازدواج آنها که منجر به برقراری رابطه جنسی نیز شده است، نقص عضو یا مرض دائمی ایجاد شود، مجازات مندرج در ماده فوق‌الذکر یک درجه افزایش پیدا نموده و تشدید می‌گردد فلذا نمی‌توان وقوع نزدیکی و رابطه زناشویی را نتیجه این جرم دانست.

ج) رکن معنوی جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح

عنصر معنوی، اندیشه و فعل و انفعالات ذهنی مرتکب جرم است و حال و احوال ذهنی مجرم در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد. عنصر معنوی جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح، همراه با سوء نیت عام یعنی داشتن قصد و اراده انجام فعل مجرمانه می‌باشد و سوء نیت خاص در این خصوص وجود ندارد.

مساله مهمی که می‌بایست در خصوص رکن معنوی جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح مورد توجه قرار بگیرد آن است که مرتکب جرم می‌بایست نسبت به صغیر بودن دختر، آگاهی داشته باشد فلذا در فرضی که مرتکب جرم تصور نموده باشد که دختر به سن بلوغ رسیده و با او ازدواج کند و بعد مشخص شود که دختر در آن زمان به سن بلوغ نرسیده بوده است، به جهت فقدان سوء نیت، مجازات نخواهد شد.

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای فریب در ازدواج

مجازات ازدواج با دختر زیر سن نکاح

چنانچه فردی موازین قانونی مندرج در ماده 1041 قانون مدنی را رعایت ننماید و با دختر زیر سن نکاح، ازدواج کند، به حبس تعزیری درجه شش (حبس بیشتر از 6 ماه تا 2 سال) محکوم خواهد شد اعم از آنکه ازدواج منتج به برقراری رابطه جنسی شده یا نشده باشد حال اگر در نتیجه رابطه جنسی ایجاد شده، نقص عضو یا مرض دائمی در زوجه بوجود آمده باشد، زوج علاوه بر پرداخت دیه به حبس تعزیری درجه پنج (حبس بیشتر از 2 تا 5 سال) محکوم می‌شود حال در فرضی که نزدیکی منجر به فوت زوجه شود، زوج افزون بر پرداخت دیه به حبس تعزیری درجه چهار (حبس بیشتر از 5 تا 10 سال) محکوم خواهد شد.

شایان ذکر است که مستنبط از تبصره ماده 50 قانون حمایت خانواده در شرایطی که مادر یا ولی قهری یا سرپرست قانونی طفل، در ارتکاب این جرم دخالت داشته باشند، به حبس تعزیری درجه شش محکوم خواهند شد.

بیشتر بخوانید: عدم امکان ازدواج با زن شوهردار بعنوان یکی از موانع نکاح

نکات مهم در خصوص جرم ازدواج با دختر زیر سن نکاح

1- اگر زنی اقدام به ازدواج با یک پسر نابالغ نماید، مشمول مجازات مندرج در ماده 50 قانون حمایت خانواده نخواهد شد چراکه شخصیت مرتکب در ماده فوق‌الاشاره موثر در ارتکاب جرم بوده و صرفاً مردانی که مرتکب ازدواج با دختر نابالغ شوند، تحت پیگرد قانونی قرار خواهند گرفت.

2- در صورتی‌که نقص یا مرضی بواسطه نزدیکی در زوجه ایجاد شود و بر دائمی یا موقتی بودن آن تردید وجود داشته باشد، از آنجایی که بسیاری از بیماری‌ها با پیشرفت علم قابل درمان‌اند فلذا می‌بایست اصل را بر موقتی بودن مرض دانست.

3- در فرضی که زوج اطلاع داشته باشد که وضعیت جسمانی زوجه به گونه‌ای بوده است که در صورت نزدیکی، وی فوت خواهد شد و با علم به این موضوع، اقدام به این کار نماید، عمل وی می‌تواند از مصادیق قتل عمد (وفق بند پ ماده 290 قانون مجازات اسلامی) قلمداد گردد. 

4- مقنن در بند ب ماده 660 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، شرایطی را وضع نموده است که به موجب آن، زوجه نابالغ، در صورت افضاء شدن (یکی شدن دو مخرج زن بر اثر مقاربت) که از مصادیق بارز نقص عضو مندرج در ماده 50 قانون حمایت خانواده است، علاوه بر دریافت دیه و مهریه، تا زمان فوت یکی از زوجین، مستحق نفقه خواهد بود اما مقنن در ماده 50 قانون حمایت خانواده، ازدواج با دختر زیر 13 سال تمام شمسی در صورتی که بدون اذن ولی و اجازه دادگاه صورت گرفته باشد در صورت ایجاد نقص عضو ناشی از نزدیکی که یکی از مصادیق آن افضاء است را جرم اعلام و زوج به تحمل حبس و پرداخت دیه محکوم‌ نموده است فلذا مقنن در بند ب ماده 660 قانون مجازات اسلامی، این مسئولیت را بدون ذکر شرایط مندرج در ماده 1041 قانون مدنی و بصورت مطلق بیان نموده است. علی‌هذا جهت حل تعارض نص دو ماده پیش‌گفته (بند ب ماده 660 قانون مجازات اسلامی و ماده 50 قانون حمایت خانواده)، نظرات متعددی از سوی حقوقدانان بیان شده است که از مجموع آن نظریات بصورت کلی می‌توان اینگونه نتیجه‌گیری نمود که بند ب ماده 660 قانون مجازات اسلامی، ماده 50 قانون حمایت خانواده را از جهت شرایط ایجاد مسئولیت اختصاصی کرده است بنابراین اگر مرد با رعایت شرایط ماده 1041 قانون مدنی با دختر نابالغی ازدواج کند و به جهت نزدیکی با او، افضاء صورت گیرد، مرد مشمول بند ب ماده 660 قانون مجازات اسلامی شده و مسئولیت وی شامل پرداخت مهریه و نفقه مادام‌العمر است فلذا به دلیل خروج از موضوع ماده 50 قانون حمایت خانواده، مجازات حبس مرد منتفی خواهد بود اما اگر مرد بدون رعایت شرایط ماده 1041 قانون مدنی با دختر نابالغی ازدواج کند و به جهت نزدیکی با او، افضاء صورت گیرد، مشمول حکم مندرج در ماده 50 قانون حمایت خانواده شده و مسئولیت مرد عبارت است از دیه و حبس تعزیری درجه پنج.