شروط ضمن عقد چیست؟

شروط ضمن عقد چیست؟

یکی از مباحث مهم و کاربردی در عالم حقوق، مفهوم شرط است. شرط به منزله توافقی است که بنابر مفاد تراضی دو طرف عقد و یا بنابر طبیعت خاص خود، از توابع عقد دیگری قرار می گیرد. مانند آنکه در عقد نکاح شرط شود که انتخاب مسکن با زوجه باشد. شرط تابع عقد و فرع بر آن می باشد. این جمله بدین معنا می باشد که تعهداتی که از شرط ناشی می شود استقلال نداشته و همواره بخشی از عقد می باشند. بنابراین اگر بین شرط و عقد استقلال وجود داشته باشد، باید پذیرفت که آن شرط، در واقع شرط نبوده و خود عقد مستقل است اما با این تفاوت که دو عقد مستقل از هم، در یک سند محقق شده و احکام شرط بر آنان جاری نمی شود.

بیشتر بخوانید: شروط باطل کننده عقد کدامند؟

شرط ضمن عقد

شرط ضمن عقد از تعهدات تبعی عقد می باشد که در کنار عقد اصلی، ایجاد می گردد. این شروط، در صورتی صحیح است و قانون از آن حمایت می‌کند که مخالفتی با اصل قرارداد (آن چیزی که طرفین عقد برای رسیدن به آن قرارداد بسته اند) و قوانین آمره (قوانین مربوط به نظم عمومی و جلوگیری از زیان افراد) نداشته باشند. بطور مثال به علت مخالفت با اصل قرارداد، نمی توان ضمن عقد اجاره شرط کرد که مستاجر نتواند از ملک استفاده نماید. گاهی اوقات ممکن است که تصور شود شروط ضمن عقد همان شرایط قانونی قرارداد است که البته تصور اشتباهی است و این دو کاملا متفاوت از یکدیگر می باشند چراکه شرایط قانونی قرارداد، قید قانونی تحقق عمل حقوقی هستند مانند آنکه شرط شده باشد که طرفین معامله می بایست اهلیت داشته باشند. اهلیت داشتن طرفین از شرایط قانونی صحت قرارداد است یعنی اگر طرفین اهلیت نداشته باشند، عقد صحیح نشده است.

نکته قابل تامل در ارتباط با شروط ضمن عقد این است که شرط می بایست متضمن وضعیت حقوقی (تعهد) باشد که تخلف از آن موجب نقض قرارداد باشد بنابراین هر اظهارنظری که قبل یا زمان انعقاد قرارداد بیان شود، به منزله شرط ضمن عقد تلقی نمی شود چراکه بعضی اظهارات صرفاً به منزله توصیفات عقد است نه شروط ضمن آن.

مطلب مرتبط: آیا امکان تعدیل وجه التزام وجود دارد؟

اقسام شروط از نظر زمان تعلق به قرارداد

شروط از جهت زمان تعلق به قرارداد، به سه دسته بنائی، ضمن عقد و بعد عقد تقسیم می گردند.

شرط بنایی (تبانی): شرط بنایی شرطی است که توافق طرفین قبل از عقد بر التزام آن بوده است. یعنی طرفین، عقد را بر اساس آن منعقد نموده اند. بطور معمول طرفین قرارداد، قبل از انعقاد قرارداد صحبت ها و مذاکراتی دارند که در زمان انعقاد آن نیز، به این توافقات توجه نموده و بر آن اساس، عقد را منعقد می نمایند حتی اگر در زمان تنظیم قرارداد به آن تصریح ننمایند. بطور مثال زمانی که خریداری به مغازه مبل فروشی مراجعه نموده و فروشنده خود را متعهد به تحویل رایگان کالای فروخته شده درب منزل نماید، تحویل مجانی کالا، شرط بنایی طرفین عقد می باشد.

ناگفته نماند که شرط بنایی فقط شامل آن مواردی نیست که طرفین قبل از انعقاد عقد در رابطه با آن صحبت کرده اند اما در عقد به جهتی ذکری از آن نشده است، نیست بلکه هر چیزی را که در عرف رایج بوده و عقد با ذهنیت طرفین نسبت به واقع شده باشد را نیز شامل می گردد. مانند ماده 1128 قانون مدنی که بیان نموده است؛

"هرگاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد وصف مقصود بوده برای طرف مقابل ‌حق فسخ خواهد بود خواه وصف مذکور در عقد تصریح شده یا عقد متباینا بر آن واقع شده باشد."

شرط ضمن عقد: شرطی است که در زمان انعقاد قرارداد، وارد عقد شده و جزء تعهدات تبعی آن است.

بیشتر بخوانید: شرط فعل و تاثیر عدم اجرای شرط فعل در قرارداد

شروط بعد عقد: شروط بعد عقد یا شروط الحاقی، شروطی هستند که پس از انعقاد عقد به آن اضافه می شوند. مانند آنکه پس از انعقاد قرارداد، مبلغ وجه التزام افزایش یا کاهش یابد.

شروط الحاقی در واقع نوعی بازنگری در بعضی از مفاد عقد است که پس از انعقاد عقد، تحت عناوینی از قبیل متمم، الحاقیه و … به عقد اضافه می شود. نکته قابل ذکر این است که توافق بر شرط الحاقی نیاز به تغییر اوضاع و احوال اقتصادی ندارد و تنها کافی است که طرفین قرارداد توافق نمایند. به هر صورت الحاق شرط بعد از انعقاد قرارداد، در عالم حقوق ممکن بوده و قابلیت الحاق به عقد را دارد.