تفاوت بطلان و فسخ قرارداد

تفاوت بطلان و فسخ قرارداد

قراردادها بنا بر اراده طرفین قرارداد و همچنین در چارچوب قوانین و مقررات تنظیم می گردند و بسته به موضوع قرارداد، دارای شرایط و ویژگی هایی می باشند که طرفین ملزم به رعایت مفاد آن می باشند. اما گاهی اوقات ممکن است اتفاقاتی رخ دهد و یا اینکه تخلفاتی صورت بگیرد که در این شرایط، قرارداد دچار بطلان یا فسخ گردد. در این مقاله سعی می گردد که به تفصیل تفاوت بطلان و فسخ قرارداد مورد بررسی قرار گیرد.

مطلب مرتبط: آثار فسخ قرارداد کدامند؟

بطلان قرارداد چیست؟

بطلان قرارداد به معنای این است که از ابتدا قراردادی که بین طرفین منعقد گردیده است، فاقد اعتبار و اثر حقوقی بوده و به عبارتی اصلا وجود خارجی پیدا نکرده است. فی الواقع مانند این است که هیچگونه قراردادی میان طرفین از ابتدا بوجود نیامده است. مانند اینکه اگر در یک قرارداد خرید و فروشی مشخص گردد که بیع جاری شده از ابتدا باطل بوده است (از قبیل فقدان قصد انشاء)، فروشنده باید ثمن را مسترد نماید و خریدار می بایست مورد معامله را مسترد بنماید. همچنین بطلان معامله مربوط به موردی است که معامله غیر نافذ است و تنفیذ نشود. مانند معامله اکراهی!

در ماده 190 قانون مدنی موارد بطلان معامله آمده است. در ذیل به چند مورد از مواردی که سبب بطلان قرارداد می شوند اشاره می گردد:

1. زمانی که هر یک از طرفین معامله، فاقد اهلیت قانونی لازم در زمان معامله باشند مانند اینکه یکی از طرفین محجور (مجنون، صغیر، سفیه و ...) باشد در اینصورت اگر قراردادی در آن زمان منعقد گردد، آن قرارداد باطل می باشد.
2. زمانی که هر یک از طرفین دارای انگیزه نامشروع جهت تنظیم قرارداد باشند و انگیزه و نیت خود از تنظیم قرارداد را در آن ذکر نمایند، در اینصورت نیز شامل بطلان قرارداد می شود.
3. فقدان قصد انشاء
4. معین نبودن مورد معامله

مطلب مرتبط: تفاوت میان دعوای اعلام بطلان معامله و دعوای ابطال قرارداد

فسخ قرارداد به چه معناست؟

فسخ قرارداد بمعنای بر هم زدن ارادی و یک جانبه عقدی می باشد که بصورت صحیح منعقد گردیده است. مهم ترین ویژگی فسخ، یکطرفه بودن آن است. بدین معنی که برای فسخ نیازی به اخذ توافق طرف دیگر نیست و کسی که حق فسخ دارد، می تواند قرارداد را یک جانبه فسخ نماید، ولو اینکه طرف دیگر راضی نباشد یا مخالفت کند. هم چنین نکته قابل توجه آن است که فسخ باعث می شود عقدی از بین برود که بصورت صحیح منعقد شده است. لذا چنانچه عقدی صحیحاً منعقد نگردیده باشد، امکان فسخ آن وجود ندارد. شایان ذکر است فسخ یک عمل ارادی و انشایی است و بنابراین عقد زمانی منحل می شود که دارنده حق فسخ با اراده سالم عقد را فسخ نماید.

به جز عقود جایز (در عقود جایز هر یک از طرفین می تواند بدون دلیل آن را فسخ کند- ماده 186 قانون مدنی) در سایر قراردادها، فقط در صورتی می توان قرارداد را فسخ کرد که برای فسخ علت قانونی وجود داشته باشد؛ یعنی زمانی فسخ یکی از طرفین باعث انحلال عقد می گردد که طرف قانوناً دارای «حق فسخ» «اختیار فسخ» یا «خیار فسخ» باشد.

تفاوت میان بطلان و فسخ قرارداد

همانگونه که بیان شد در بطلان، قرارداد به طرز صحیحی منعقد نگردیده است لذا فاقد اثر و اعتبار حقوقی می باشد. اما فسخ، در عقودی ممکن است که به طرز صحیحی منعقد گشته اند و یکی از طرفین قرارداد با توجه به توافقات سابق حق فسخ و بر هم زدن قرارداد را دارد. لذا ایشان می تواند بصورت یکطرفه اقدام به فسخ قرارداد نماید. در این ارتباط شعبه 64 دادگاه تجدیدنظر استان تهران در دادنامه شماره 9509972131200354 مورخ 18-03-1395 بیان نموده است که:

«در صورتی که به تشخیص دادگاه کیفری، بطلان بیع به دلیل انتقال مال غیر احراز شود، دعوی تایید فسخ معامله مذکور محکوم به رد است؛ زیرا ادعای فسخ در معاملات صحیح جاری بوده و شامل معاملات باطل نمی شود.»

همچنین شعبه 15 دادگاه تجدیدنظر استان تهران در ارتباط با تفاوت بطلان و فسخ قرارداد طی دادنامه شماره 9209970221500308 مورخ 25-03-1392 بیان داشته است که:

«ایجاد حق فسخ و اعمال آن مربوط به معاملات صحیح است و اعلام بطلان مربوط به معاملات فاسد بوده و هر یک آثار متفاوتی دارند بنابراین طرح دعوی اعلام بطلان به علت اعمال حق فسخ به لحاظ وجود عیب در مبیع فاقد وجاهت قانونی است.»