آثار تجدیدنظر خواهی در قانون آیین دادرسی مدنی

آثار تجدیدنظر خواهی

واژه تجدیدنظر از نظر لغوی به معنای مورد بررسی مجدد قرار دادن امری می باشد. مرحله تجدیدنظر به مرحله ای از دادرسی اطلاق می شود که مطابق با آن، دعوایی که در مرحله بدوی مورد قضاوت قرار گرفته است، مجددا بررسی گردیده و قضاوت می شود. دادگاه تجدیدنظر دارای همان اختیاراتی خواهد بود که در دادگاه بدوی هم وجود دارد و به نوعی، این دادگاه، بازبینی اعمال دادگاه بدوی را بر عهده دارد. با تجدیدنظر خواهی فرد متضرر از رای مرحله بدوی (مستند به بند 1 ماده 26 قانون تشکیل دادگاههای عمومی و انقلاب)، آثاری برای اصحاب دعوا و متعاقباً دادگاه رسیدگی کننده ایجاد می شود که در این مقاله به تفصیل به بررسی آثار تجدیدنظر خواهی پرداخته می شود.

با انجام تجدیدنظر خواهی آثار ذیل مترتب می گردد:

1. خاتمه صلاحیت دادگاه نخستین
2. اثر تعلیقی
3. اثر انتقالی

مطلب مرتبط: توافق در ساقط نمودن حق تجدیدنظر خواهی به چه معناست؟

بخش اول- خاتمه صلاحیت دادگاه نخستین

با صدور رای قاطع در مرحله بدوی، قاعده فراغ دادرس ایجاد می شود اما فراغت دادگاه بدوی، به معنای اتمام صلاحیت آن دادگاه در ارتباط با دعوای مطروحه نیست چراکه این دادگاه، صلاحیت خود را در رسیدگی به بعضی از امور حفظ می نماید. نکته دیگر آنکه درخواست تجدیدنظر از رای صادره دادگاه بدوی، به صلاحیت دادگاه بدوی پایان می دهد. جهت روشن شدن موضوع می توان بدین مساله اشاره نمود که در صورت ایجاد سهم قلم در رای مرحله بدوی، علی رغم قاعده فراغ دادرس، دادگاه بدوی می تواند رای خود را اصلاح نماید (مستفاد از ماده 309 قانون آیین دادرسی مدنی)، به شرط آنکه از آن رای، تجدیدنظر خواهی نشده باشد که در آن صورت این مورد نیز در صلاحیت دادگاه تجدیدنظر خواهد بود (مطابق با ماده 351 قانون آیین دادرسی مدنی).

بیشتر بخوانید: تجدیدنظر خواهی و نحوه طرح دعوا در مرحله تجدیدنظر

بخش دوم- اثر تعلیقی

مراد از اثر تعلیقی داشتن مرحله تجدیدنظر این است که تا پایان یافتن مهلت تجدیدنظر خواهی، رای قابل اجرا نخواهد بود مضاف بر اینکه در صورت تجدیدنظر خواهی، تا زمان مشخص شدن نتیجه تجدیدنظر، دستور اجرای رای صادر نمی شود. آن چنان که مقنن در ماده 347 قانون آیین دادرسی مدنی چنین مقرر نموده است:

«تجدیدنظر خواهی از آرای قابل تجدیدنظر که در قانون احصاء گردیده مانع اجرای حکم خواهد بود، هرچند دادگاه صادرکننده رای آن را قطعی اعلام نموده باشد مگر در مواردی که طبق قانون استثناء شده باشد.»

مطابق با ماده فوق مشخص می گردد که اگر دادگاه صادرکننده رای، رای را قطعی اعلام نموده باشد اما محکوم علیه بنا به هر علتی نسبت به آن، تجدیدنظر خواهی نموده باشد دادگاه بدوی نمی تواند آن رای را اجرا نماید و دادگاه تجدیدنظر بعلت عدم قابلیت تجدیدنظر خواهی رای صادره، مبادرت به صدور قرار عدم استماع دعوا می نماید و تا قبل از صدور این قرار، رای اجرا نمی گردد. نکته مهم آنکه اگر رای صادره از مرحله بدوی قابل تجدیدنظر خواهی باشد اما محکوم له تصور نماید که رای قطعی بوده و تقاضای صدور اجرائیه نماید تا زمانی که مهلت تجدیدنظر خواهی منقضی نگردد، اجرائیه صادر نشده و رای اجرا نمی گردد.

مساله مهم دیگر آنکه اثر تعلیقی داشتن تجدیدنظر خواهی در مورد تمامی دعاوی صادق نمی باشد و‌ قانونگذار در پاره ای از موارد، در عین حالیکه آرایی را قابل تجدیدنظر خواهی اعلام نموده، اثر تعلیقی تجدیدنظر خواهی را نسبت به آنان منتفی می داند. بطور مثال در دعاوی رفع تصرف عدوانی، مزاحمت و ممانعت از حق، بلافاصله پس از صدور رای بدوی، بنا به دستور دادگاه، رای اجرا میشود و تجدیدنظر خواهی مانع اجرای رای نمی گردد. (طبق ماده 175 قانون آیین دادرسی مدنی)

بیشتر بخوانید: استثنائات ممنوعیت طرح ادعای جدید در تجدیدنظر

بخش سوم- اثر انتقالی

منظور از اثر انتقالی داشتن مرحله تجدیدنظر آن است که با انجام تجدیدنظر خواهی، اختلاف و دعوا با تمامی مسائل موضوعی و حکمی آن، از دادگاه بدوی به دادگاه تجدیدنظر منتقل می شود. چراکه مرحله تجدیدنظر، مرحله دوباره قضاوت نمودن تمامی مسائلی است که یک مرتبه در دادگاه بدوی رسیدگی شده است. فی الواقع فلسفه تجدیدنظر از حکم، رسیدگی مجدد به موارد اعتراض معترض و مطمح نظر قرار دادن ایرادات و سپس صدور حکم است. نکته دیگر آنکه دادگاه تجدیدنظر، نسبت به اموری که به او محول شده است اختیار تام دارد و دارای تمامی اختیاراتی می باشد که در دادگاه بدوی هم وجود داشته است این امر بدین معناست که در صورت صلاحدید، دادگاه تجدیدنظر می تواند قرار کارشناسی، معاینه محلی و … (قرارهای اعدادی) را نیز صادر نماید و یا اینکه مجددا استماع شهادت شهود نماید و یا … .

پر واضح است که دادگاه تجدیدنظر زمانی مبادرت به انجام امور فوق می نماید که اقدامات انجام گرفته در مرحله بدوی را کافی ندانسته باشد ‌والا آن امور را مجدد تکرار نمی نماید. مساله مهم دیگر آنکه اگر دادگاه تجدیدنظر تشخیص دهد که برخی امور انجام گرفته در دادگاه بدوی ضرورتی نداشته اند، بدون توجه به آن اقدامات و نتایج حاصله، اقدام به صدور رای می نماید.