داوری چیست؟ شرایط تعیین داور کدام است؟

داوری در قراردادهای خصوصی

در دهه های اخیر بحث داوری و تعیین داور در قراردادهای تنظیمی میان طرفین بسیار مرسوم گردیده است و افراد با تعیین داور در قراردادها، ملزم می گردند تا در صورت بروز اختلاف در اجرای مفاد قرارداد، در ابتدا به داوری که در قرارداد نام برده شده است، پیش از هر اقدام قانونی، مراجعه نموده و داور با انجام تمهیدات لازم سعی در حل اختلاف طرفین نماید.

ناگفته نماند که داور، هم می تواند یک شخص حقیقی باشد و هم یک شخص حقوقی مانند یک موسسه حقوقی. مواد ٤٥٤ الی ٥٠١ قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل راجع به داوری و دعاوی قابل ارجاع به داور پرداخته است. فردی که بعنوان داور در قرارداد تعیین می شود، می بایست فردی عادل و صالح باشد و بر اساس انصاف و عدالت بین طرفین قرارداد، قضاوت و تصمیم گیری نماید.

مطلب مرتبط: نحوه ابطال رای داوری

کدام دعاوی قابل ارجاع به داوری نمی باشند؟

به موجب اصل سی و ششم قانون اساسی «حکم به مجازات و اجرای آن باید تنها از طریق دادگاه صالح و به موجب قانون باشد.» و نیز ماده 12 قانون مجازات اسلامی که مقرر داشته است «حکم به مجازات یا اقدام تامینی و تربیتی و اجرای آنها باید از طریق دادگاه صالح، به موجب قانون و با رعایت شرایط و کیفیات مقرر در آن باشد.» دعاوی کیفری یعنی دعاوی که مستلزم صدور حکم مجازات می باشند، قابلیت ارجاع به داوری ندارند و تنها دادگاه صالح می تواند به آن ها رسیدگی نماید و حکم به اجرا یا عدم اجرای مجازات بدهد.

همچنین در امور حقوقی نیز ارجاع به داوری نامحدود نیست و به موجب ماده 496 قانون آیین دادرسی مدنی؛ «دعاوی زیر قابل ارجاع به داوری نیست:

۱- دعوای ورشکستگی.

۲- دعاوی راجع به اصل نکاح، فسخ آن، طلاق و نسب.»

ماده ٤٧٨ قانون آیین دادرسی عنوان نموده است:

"هرگاه ضمن رسیدگی مسایلی کشف شود که مربوط به وقوع جرمی باشد و در رای داور موثر بوده و تفکیک جهات مدنی از جزایی ممکن نباشد و همچنین در صورتی که دعوا مربوط به نکاح یا طلاق یا نسب بوده و رفع اختلاف در امری که رجوع به داوری شده متوقف بر رسیدگی به‌ اصل نکاح یا طلاق یا نسب باشد، رسیدگی داوران تا صدور حکم نهایی از دادگاه صلاحیتدار نسبت به امر جزایی یا نکاح یا طلاق یا نسب متوقف می‌گردد."

بنابراین مشخص می گردد جز موارد فوق الذکر، در سایر موارد می توان موضوع را به داوری ارجاع داد. لازم به ذکر است که داور یا داوران می بایست از بین افرادی انتخاب شوند که دارای اطلاعات کامل حقوقی می باشند.

مطلب مرتبط: نمونه رای صلاحیت شخصی داور

انواع داوری

• داوری اجباری
• داوری اختیاری

داوری اجباری چیست؟

گاهی اوقات ممکن است که دادگاه در ضمن رسیدگی به پرونده ای به این مساله پی ببرد که در صورت ارجاع دعوا به داوری، در روند رسیدگی به پرونده، تغییرات مثبتی حاصل گردد بنابراین دعوا را به داوری ارجاع می دهد که این موارد توسط قانونگذار تعیین گردیده است و اراده طرفین در آن نقشی ندارد.

داوری اختیاری چیست؟

گاهی اوقات افراد در زمان تنظیم قرارداد، تصمیم می گیرند که فرد یا افراد مشخصی را بعنوان داور در قرارداد خود تعیین نمایند تا در صورتی که میان طرفین در اجرای مفاد قرارداد، اختلافی بوجود آمد، با ارجاع به داور، موضوع را حل و فصل نمایند. در صورتی که بیش از یک نفر بعنوان داور تعیین می شود، بهتر آن است تعداد داوران، فرد باشد که رای اکثریت ملاک عمل قرار گیرد. توصیه می شود که تعداد داوران زوج نباشد زیرا در صورت عدم توافق داوران بر نتیجه واحد، صدور و ابلاغ رای داوری با مشکلاتی مواجه خواهد شد.

بیشتر بخوانید: نمونه رای توافق بر صلح و سازش در خارج از دادگاه

در چه شرایطی میتوان دعوا را به داوری ارجاع نمود؟

ماده ٤٥٤ قانون آیین دادرسی مدنی بیان می دارد:

"کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند می توانند با تراضی یکدیگر منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاهها طرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح در هر مرحله ای از رسیدگی باشد، به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند."

بنابراین مشخص می گردد افراد در هر مرحله از دادرسی می توانند با یکدیگر توافق نمایند که دعوای خود را جهت حل اختلاف به داوری ارجاع نمایند.

مطلب مرتبط: توقف اجرای رای داور چگونه است؟

چه اشخاصی را نمیتوان به هیچ عنوان به سمت داور تعیین نمود؟

ماده ۴۶۶ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر نموده است:

"اشخاص زیر را هر چند با تراضی نمی توان به عنوان داور انتخاب نمود:

1. اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند.
2. اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه و یا در اثر آن از داوری محروم شده اند."

هم چنین مطابق با ماده ٤٧٠ قانون آیین دادرسی مدنی کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی نمی توانند داوری نمایند هرچند با تراضی طرفین باشد.

واضح است که اشخاص فوق الذکر را تحت هیچ شرایطی حتی با توافق طرفین نیز نمیتوان به سمت داوری تعیین نمود.

ماده ٤٦٩ قانون آیین دادرسی مدنی بیان می دارد:

"دادگاه نمی تواند اشخاص زیر را به سمت داور معین نماید مگر با تراضی طرفین:

• کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام باشد.
• کسانی که در دعوا ذی نفع باشند.
• کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
• کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا می باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد.
• کسانی که خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند.
• کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
• کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او با یکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند.
• کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنان."

بنابر ماده فوق الذکر مشخص می گردد در صورتیکه طرفین قرارداد با یکدیگر توافق نمایند می توانند اشخاص فوق را به سمت داور تعیین نمایند.

نکته مهم این است که در قراردادهای تنظیمی، طرفین قرارداد میتوانند با یکدیگر توافق نمایند تا شخص یا اشخاصی را بعنوان داور تعیین نموده تا در صورت بروز اختلاف بین آنان داوری انجام دهد. در اینصورت هر یک از طرفین می بایست با ارسال اظهارنامه به طرف مقابل خود، ظرف ده روز از او بخواهد که داور خود و یا داور ثالث را معرفی نماید.

موارد تعیین داور توسط دادگاه

در موارد ذیل تعیین داور توسط دادگاه صورت می پذیرد:

• زمانی که از ابتدا طرفین توافق نموده باشند تا در صورت بروز اختلاف میان آنان، تعیین داور توسط دادگاه صورت پذیرد. بنابراین تعیین داور توسط دادگاه بدوی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، انجام می گیرد.
• زمانی که طرف قرارداد، ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه، اقدامات لازم را جهت تعیین داور انجام ندهد.
• در صورتی که داوری که توسط طرفین انتخاب شده است فوت کند یا استعفا دهد یا جانشین او تعیین نشود و یا اینکه شخص ثالث اقدام به انتخاب داور ننماید.

بیشتر بخوانید: نحوه نگارش رای داوری

در چه شرایطی افراد از انجام داوری محروم می شوند؟

ماده ٤٧٣ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر میدارد:

"چنانچه داور پس از قبول داوری بدون عذر موجه از قبیل مسافرت یا بیماری و امثال آن در جلسات داوری حاضر نشده یا استعفا دهد و یا از دادن رای امتناع نماید، علاوه بر جبران خسارات وارده تا پنج سال از حق انتخاب شدن به داوری محروم خواهد بود."

موارد زوال داوری کدام است؟

• فوت یا حجر داور
• صدور حکم مبنی بر بطلان رای داور
• استعفای داور
• اگر داور یا داوران در مدت تعیین شده رای ندهند و طرفین، تراضی بر تجدید یا تمدید داوری نکنند، داوری زایل می گردد و دعوا در صلاحیت دادگاه قرار می گیرد.
• تراضی کتبی طرفین مبنی بر رجوع از داوری