جرم تخریب چیست؟ شرایط لازم جهت تحقق آن کدام است؟

جرم تخریب چیست؟

تخریب در لغت بمعنای خراب کردن و نابود کردن می‌باشد. در اصطلاح حقوقی، جرم تخریب بمعنای نابود کردن یا وارد نمودن خسارت به صورت عمدی، به مال متعلق به غیر می‌باشد. این جرم در زمره جرائم علیه اموال و مالکیت قلمداد می‌گردد. در تحقق جرم تخریب نیز همانند سایر جرائم وجود سه عنصر قانونی، مادی (نابود کردن و ایراد خسارت) و معنوی (عمدی بودن عمل ارتکابی) لازم و ضروری می‌باشد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص جرم تخریب و شرایط لازم جهت تحقق این جرم پرداخته شود.

ارکان تشکیل‌دهنده جرائم

ارکان تشکیل‌دهنده جرائم عبارتند از: عنصر قانونی، عنصر معنوی (رکن روانی) و عنصر مادی

1- عنصر قانونی، مستند قانونی هر جرم است. این رکن در واقع در راستای اصل قانونی بودن جرم و مجازات موضوع ماده 2 قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است. رکن قانونی در طول دو رکن دیگر قرار دارد بدین معنی که رکن قانونی جرم باید باشد تا بتوان در خصوص رکن مادی و معنوی آن جرم اظهارنظر کرد.

2- عنصر معنوی، اندیشه و فعل و انفعالات ذهنی مرتکب جرم است و حال و احوال ذهنی مجرم در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد.

3- عنصر مادی در واقع نِمود بیرونی اندیشه مجرمانه (آثار ملموس و بیرونی جرم) است و آثار بیرونی رفتار مجرمانه (پیکره جرم) در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد.

بیشتر بخوانید: صلاحیت دادگاه کیفری دو در رسیدگی به جرائم

نکات مهم در خصوص جرم تخریب

1- عمل مرتکب جرم تخریب، یک رفتار فیزیکی می‌باشد که انجام این رفتار بانضمام تعلق مال به غیر و مال بودن آنجه که بدان خسارت وارد شده یا نابود شده، جزء شرایط لازم جهت تحقق این جرم می‌باشند. (خسارت وارد کردن به مال به معنای صدمه زدن به مال بدون از بین بردن آن است مانند پاره کردن کتاب اما نابود کردن یک مال، یعنی از بین بردن کلی مال مانند سوزاندن کتاب) 

مساله مهم قابل توجه آن است که بسته به ماهیت و ذات هر مال، نابود کردن و خسارت زدن هم متفاوت خواهد بود. بطور مثال یک لباس با رنگ پاشیدن بر روی آن، صدمه می‌بیند اما رنگ پاشیدن روی یک تیرآهن، صدمه محسوب نمی‌شود. رفتار فیزیکی در عنصر مادی جرم تخریب، یک فعل مثبت می‌باشد اما انجام ترک فعل در این جرم، هر چند بسیار بعید است اما غیرممکن نیست مانند باغبانی که تعمداً با آبیاری ننمودن درختان، باعث خشک شدن آنها شود. در ارتباط با مصداق تحقق بزه تخریب، شعبه 58 دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه شماره 9409982883701903 مورخه 19-08-1395 بیان داشته است: «پاره نمودن اوراق دادخواست متعلق به دیگری، مصداق بزه تخریب است.»

2- جرم تخریب لزوماً می‌بایست بر روی مال اعم از منقول، غیرمنقول، حیوان، اسناد، مدارک و ... صورت بگیرد یعنی هر چیزی که قابل داد و ستد بوده و ارزش اقتصادی داشته باشد مانند خودرو، میز، خانه و‌ ... حال اگر کسی مواد مخدر متعلق به دیگری را از بین ببرد، اقدام او مشمول جرم تخریب نمی‌شود. نکته دیگر آنکه خسارت وارد گردیده به مال، لزوماً نمی‌بایست ملموس و قابل مشاهده باشد. حتی اگر خسارت وارده در ظاهر قابل مشاهده هم نباشد، باز مرتکب تحت عنوان جرم تخریب، قابل تعقیب خواهد بود. مضاف بر آنکه حتی اگر در اثر عمل ارتکابی از سوی مرتکب، بخشی از مال هم نابود شود یا صدمه ببیند، نیز جهت تحقق جرم تخریب کفایت می‌کند بنابراین نابود شدن تمام مال موضوع جرم، ضرورت ندارد.

ذکر این نکته حائز اهمیت است که اگر هیچ خسارت فیزیکی به مال وارد نشود، جرم تخریب محقق نگردیده است. بطور مثال صرف باز کردن درب خودرو بدون اینکه آسیبی به قفل آن وارد شود، اساساً تخریب نخواهد بود.

3- گاهی اوقات ممکن است که خسارت وارده در جرم تخریب بصورت غیرمستقیم باشد بطور مثال باغبان با قطع آبی که بر روی گل‌ها پاشیده می‌شود، باعث خشک شدن آنها بشود. در اینگونه اعمال ارتکابی، احراز رابطه سببیت بسیار ضروری است یعنی آنکه میان عمل ارتکابی مرتکب و خسارت دیدن مال، می‌بایست ارتباطی وجود داشته باشد به بیانی دیگر خسارت وارده می‌بایست ناشی از رفتار مرتکب باشد.

4- مالی که موضوع جرم تخریب است باید متعلق به غیر باشد فی‌الواقع اگر کسی مال متعلق به خودش را نابود کند، مرتکب جرم تخریب نشده است. بطور مثال اگر موجری مال مورد اجاره را از بین ببرد، بحث تخریب منتفی می‌باشد. نکته دیگر آنکه آگاهی مرتکب نسبت به متعلق بودن مال مورد تخریب به دیگری، ضروری است. حال اگر مرتکب در مالی با فرد دیگری شریک باشد و اقدام به نابود کردن مال یا ورود صدمه به آن، نماید، عمل وی در صورتی که به قصد ورود ضرر به دیگر شریک و همراه با سوء‌نیت باشد، تحت عنوان تخریب، قابل تعقیب و مجازات خواهد بود.

5- یکی از شروط مهم جهت تحقق جرم تخریب، لزوم تقارن دو‌ عنصر مادی و معنوی این جرم می‌باشد. یعنی این دو عنصر می‌بایست در برهه‌ای از زمان، تحقق خارجی پیدا کنند. مضاف بر آنکه این دو عنصر حتماً می‌بایست مربوط به یک جرم واحد باشند. بطور مثال اگر کسی ظرف متعلق به دیگری را به قصد شکستن ظرف، به سوی او‌ پرتاب کند اما با انجام این کار، فرد مضروب شود اما ظرف شکسته نشود این اقدام، جرم تخریب نخواهد بود.

6- جهت تحقق جرم تخریب، هیچ ضرورتی وجود ندارد که قصد و نیت مرتکب، نابود کردن و خسارت وارد کردن نسبت به همان مالی باشد که نابود شده یا خسارت دیده است بطور مثال فردی با هدف شکستن تلفن همراه دیگری، تلفن را به شیشه خودروی او می‌کوبد اما شیشه خودرو شکسته می‌شود و تلفن آسیبی نمی‌بیند در این حالت نیز باز جرم تخریب رخ داده است.

7- جرم تخریب همانند سایر جرائم عمدی نیازمند داشتن قصد مجرمانه و هم‌چنین علم به موضوع جرم می‌باشد. بطور مثال اگر شخصی بصورت اتفاقی در خیابان با شخص دیگری برخورد داشته باشد و در اثر این برخورد، تلفن همراه آن فرد بر زمین بیفتد و شکسته شود، به جهت فقدان قصد مجرمانه، فقط بحث مسئولیت مدنی مطرح می‌شود و بحث تحقق جرم تخریب منتفی می‌باشد. جرم عمدی جرمی است که در صورتی که از روی عمد یا علم واقع شود، مرتکب قابل مجازات است.

8- در شرایطی که مرتکب جرم تخریب، ادعای حقوقی مبنی بر مالکیت مال، داشته باشد، دادگاه کیفری مبادرت به صدور قرار اناطه تا تعیین تکلیف نهایی از سوی دادگاه حقوقی، می‌نماید و تا آن زمان پرونده موقتاً، بایگانی می‌شود. نکته قابل توجه آن است که در خصوص برخی از اموال، صدور قرار اناطه منتفی می‌باشد این موارد عبارتند از:

الف) در ارتباط با اموال منقول از آنجایی که وفق اماره تصرف، اصل بر مالکیت فردی است که مال منقول در ید اوست، فلذا وفق تبصره 2 ماده 21 قانون آیین دادرسی کیفری، در صورت ادعای مالکیت در خصوص اموال منقول، دادگاه کیفری رأساً مبادرت به رسیدگی خواهد نمود.

ب) اگر متهم جهت اثبات ادعای مالکیت خود، اقدام به ارائه سند مالکیت نماید، اصل بر صحت ادعای او بوده و به جهت محرز بودن مالکیت، نیازی به صدور قرار اناطه نخواهد بود.

9- جرم تخریب موضوع ماده 677 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات یک جرم قابل گذشت می‌باشد. جهت مشاهده تعریف قانونگذار از جرم قابل گذشت، تبصره 1 ماده 100 قانون مجازات اسلامی مشاهده گردد.

مجازات جرم تخریب اموال چیست؟

در خصوص مجازات جرم تخریب مستند به ماده 677 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات و مجازات های بازدارنده) با آخرین اصلاحات آن (اصلاحی 30-03-1403)، می‌بایست بیان نمود که اگر میزان خسارت وارده 330 میلیون ریال یا کمتر باشد، مرتکب جرم به پرداخت جزای نقدی تا دو برابر معادل خسارت وارده (مجازات درجه هفت) محکوم خواهد شد اما اگر میزان خسارت وارده بیشتر از 330 میلیون ریال باشد، موجب محکومیت مرتکب جرم به تحمل حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه خواهد شد.

همچنین مستند به ماده 678 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، استفاده مرتکب جرم از مواد منفجره جهت تخریب، کیفیت مشدده نوعی (عینی) و خاص است. بنابراین تخریبی که با مواد منفجره انجام گردد، جرم غیرقابل گذشت است.

ضمن آنکه گرچه مطابق با ماده 1 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری مصوب 1399 و نظر به مجازات تخریب موضوع ماده 677 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات اصلاحی 30-03-1403، در مواردی که ارزش مال، سی و سه میلیون تومان یا کمتر باشد، جزای نقدی نسبی معادل دو برابر ارزش مال لحاظ شده است اما از اطلاق ماده 678 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات، مشخص می‌گردد که در صورت استفاده مرتکب از مواد منفجره، مجازات وی در هر حال و بدون توجه به ارزش مال دو تا پنج سال حبس خواهد بود. به بیانی دیگر جزای نقدی مندرج در ماده 677 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات منصرف از مواردی است که مرتکب برای ارتکاب جرم تخریب از مواد منفجره استفاده نماید.