جرم قذف چیست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

مفهوم جرم قذف

قذف در لغت بمعنای انداختن یا پرتاب نمودن است و در اصطلاح علم حقوق، جرم قذف بمعنی نسبت دادن زنا یا لواط به فرد دیگر می‌باشد. در چنین مواردی، نسبت دهنده، مرتکب جرم قذف شده است که مقنن در ماده 245 قانون مجازات اسلامی بدان پرداخته است. این جرم فی الواقع نوع خاصی از جرم افترا می‌باشد که مرتکب، صرفاً جرم زنا و یا لواط را به دیگری نسبت می‌دهد. نکته مهم و قابل توجه آن است که حتی اگر فردی به یک فردی که در قید حیات نمی‌باشد نیز چنین نسبتی را بدهد، مرتکب جرم قذف گردیده است (مطابق با بخش اخیر وفق ماده 245 قانون مجازات اسلامی). در مقاله حاضر که توسط گروه ‌وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص جرم قدف و میزان مجازات آن و شرایط تحقق آن پرداخته شود.

مطلب مرتبط: جرم توهین به اشخاص عادی (توهین ساده)

فروض مختلف تحقق جرم قذف

در ارتباط با فروض مختلف تحقق جرم قذف نکات ذیل حائز اهمیت است:

1- از لحاظ جنسیت مرتکب جرم، تفاوتی نمی‌نماید که قاذف (کسی که قذف می‌نماید) زن یا مرد باشد. اما در ارتباط با کسی که این جرم به وی نسبت داده می‌شود لازم به توضیح است که اگر آن نسبت، جرم زنا باشد (زنا به معنای برقراری رابطه جنسی میان زن و مردی است که علقه زوجیت بین آنها وجود ندارد)، مقذوف (قذف‌شونده) اعم از زن یا مرد است اما اگر آن نسبت، جرم لواط باشد (برقراری رابطه جنسی میان دو مرد) مقذوف قطع به یقین مرد می‌باشد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که گاهی اوقات نیز ممکن است که فردی شخص دیگری را متهم به زنا یا لواط با خود نماید که در این‌صورت اگر نتواند این ادعا را ثابت کند، مرتکب جرم قذف شده است.

2- تفاوتی نمی‌نماید که قاذف (کسی که قذف می‌نماید) به چه طریقی نسبت زنا یا لواط را به دیگری بدهد به هر طریقی اعم از گفتار، رفتار، به نحو مکتوب حتی به شیوه الکترونیکی نیز جرم قذف قابل تحقق است. اما نکته مهم آنست که این نسبت دادن باید بصورت صریح و بدون ابهام باشد مضاف بر آنکه کسی که قذف می‌نماید باید نسبت به معنا و مفهوم لفظ یا رفتار خویش، آگاهی و اطلاع کامل داشته باشد. (مستنبط از ماده 246 قانون مجازات اسلامی)

3- گاهی اوقات ممکن است که فردی دشنامی را به دیگری بدهد (مانند آنکه فردی به دیگری بگوید حرامزاده) که معنای لغوی آن واژه، نسبت دادن زنا یا لواط باشد اما از منظر عرف، آن واژه صرفاً برای فحش دادن بکار می‌رود نه بمعنای لغوی آن. در این‌صورت قانونگذار وفق ماده 248 قانون مجازات اسلامی، معتقد است که در این‌صورت فرد، محکوم به مجازات قذف نمی‌شود و تعزیر می‌گردد.

4- جرم قذف یکی از انواع افترا می‌باشد بنابراین اگر قذف‌کننده بتواند صحت ادعای خود را به طرق مختلف اعم از شهادت شهود با نصاب معتبر قانونی، اقرار، تصدیق و تایید قذف‌شونده، علم قاضی و ... ثابت نماید مجازات قذف در مورد وی اجرا نخواهد شد.

5- حد قذف در صورتی اجرا خواهد شد که قذف‌شونده (فردی که قذف به او نسبت داده شده است) در زمان انجام قذف، عاقل، بالغ، مسلمان، معین و غیر متظاهر به زنا یا لواط باشد (وفق ماده 251 قانون مجازات اسلامی). پس اگر قذف‌شونده متظاهر به زنا یا لواط باشد، حد قذف بر قاذف جاری نخواهد شد. (مستنبط از تبصره 2 ماده 251 قانون مجازات اسلامی)

6- اجرای مجازات این جرم، منوط به مطالبه و تقاضای قذف‌شونده است بنابراین اگر او و یا ورثه او (حد قذف به همه ورثه به جز همسر منتقل می‌شود)، گذشت نمایند، حد جاری نخواهد شد (مستنبط از ماده 260 قانون مجازات اسلامی). توضیح دیگر آنکه حد قذف، حق الناس می‌باشد و با توبه ساقط نخواهد شد.

7- اگر فردی چند نفر را بصورت جداگانه قذف کند، در برابر قذف هر یک از آنها، حد جداگانه ای بر او جاری خواهد شد و تفاوتی نمی‌نماید که همگی با هم مطالبه نموده باشند یا بصورت جداگانه. اما اگر فردی چند نفر را فقط با یک لفظ قذف کند، اگر هر یک بطور جداگانه تقاضای اجرای حد نمایند، برای قذف هر یک از آنان، حد جداگانه ای انجام می‌گیرد اما اگر همگی آنها با هم خواهان اجرای حد باشند، فقط یک حد ثابت خواهد شد. (وفق ماده 257 قانون مجازات اسلامی)

8- در فرضی که فردی، دیگری را چندین مرتبه به یک لفظ مانند زنا پیش از اجرای حد، قذف کند، فقط یک حد ثابت می‌شود اما اگر به چند سبب مانند زنا و لواط، قذف کند نیز همان یک حد ثابت خواهد شد چراکه در جرائم حدی تا زمانی که حد اجرا نشده باشد، یک حد جاری خواهد شد. مساله مهم دیگر در این خصوص زمانی می‌باشد که فردی به دیگری نسبت ارتکاب جرم همجنس بازی میان دو زن (مساحقه) را داده باشد، در این‌صورت جرم ارتکابی، قذف نخواهد بود بلکه مرتکب تحت عنوان مجرمانه توهین، قابل تعقیب خواهد بود که مجازات وی حسب مورد حداکثر تا ۷۴ ضربه شلاق خواهد بود.

مطلب مرتبط: توهین ارتجالی به چه معناست؟

نکات مهم در خصوص جرم قذف

1- جرم قذف همانند جرم افترا، نسبت دادن جرمی به فرد دیگر می‌باشد اما تفاوت این دو جرم در آن است که جرم قذف، صرفاً نسبت دادن زنا یا لواط است اما جرم افترا، نسبت دادن سایر جرائم منافی عفت مانند مساحقه و ... می باشد.

2- در شرایطی که فردی جرمی را به دیگری نسبت دهد اما در واقعیت امر، امکان انتساب آن جرم به شخص مورد نظر وجود نداشته باشد، جرم قذف محقق نخواهد شد مانند آنکه فردی به یک مرد، نسبت مساحقه دهد، در این حالت، مرتکب را نمی‌توان به اتهام جرم قذف محکوم نمود چراکه اساساً ارتکاب مساحقه از سوی آقایان، قابل تحقق نبوده و منتفی می‌باشد.

3- جرم قذف همانند جرائم دیگر اعم از توهین و افترا، در زمره جرائمی است که هم مرتکب جرم و هم بزه دیده، شخص حقیقی اند و امکان محکوم ساختن اشخاص حقوقی به حد قذف وجود ندارد.

مجازات جرم قذف مطابق با قانون مجازات اسلامی

مطابق با ماده 250 قانون مجازات اسلامی، حد قذف، هشتاد ضربه شلاق می‌باشد. این جرم در ز‌مره حق الناس بوده و تعقیب علی‌الاصول موقوف به طرح شکایت بزه دیده می‌باشد و در صورت اعلام گذشت شاکی، با توجه به قابل گذشت بودن جرم، وفق تبصره 2 ماده 25 قانون مجازات اسلامی، آثار تبعی جرم نیز ساقط گردیده و حقوق اجتماعی مرتکب نیز به او بازگردانده می‌شود. نکته مهم و قابل توجه آن است که از آنجایی جرم قذف یک جرم حدی است، فلذا برای طرح شکایت از سوی مقذوف یا وراث وی محدودیت زمانی وجود ندارد مضاف بر آنکه امکان رسیدگی غیابی به این جرم وجود ندارد.

مساله قابل ذکر دیگر آن است که اگر فردی ائمه معصومین یا حضرت زهرا را قذف نماید، اقدام وی در حکم سب نبی بوده و مرتکب محکوم به اعدام می‌گردد. در این حالت جرم قذف، غیرقابل گذشت بوده و دادستان مکلف به تعقیب متهم می‌باشد مضاف بر آنکه در این نوع از قذف برخلاف قذف عادی، امکان رسیدگی غیابی وجود ندارد.