گزارش اصلاحی چیست و نحوه صدور آن چگونه است؟

گزارش اصلاحی چیست؟

در جامعه ما در اغلب موارد، مردم ابتدا اقدام به طرح دعوا بر علیه یکدیگر می نمایند و بعد از آن در جلسه دادگاه و با راهنمایی و تشویق قاضی دادگاه اقدام به سازش می نمایند. در اینصورت، سازش و شرایط آن در صورتجلسه نوشته می شود و به امضای قاضی دادگاه و طرفین دعوا رسیده و قاضی مبادرت به صدور گزارش اصلاحی می نماید. اما قانونگذار شرایطی را مقرر نموده است که بموجب آن، میتوان پیش از طرح دعوا نیز، تقاضای سازش و‌ متعاقبا صدور گزارش اصلاحی نمود. گزارش اصلاحی صادر گردیده نسبت به طرفین و وراث و قائم مقام قانونی آنها لازم الاتباع می باشد. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه صدور گزارش اصلاحی مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه ابطال گزارش اصلاحی دادگاه

طرق صدور گزارش اصلاحی

ماهیت صدور گزارش اصلاحی در قالب عقد صلح است که در دو زمان صادر می گردد:

الف) پیش از طرح دعوا

خواهان میتواند پیش از اقامه دعوا از دادگاه بخواهد تا طرف او را برای سازش دعوت کند (مستنبط از ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی). درخواست باید کتبی باشد و بدلیل آنکه پیش از اقامه دعوا بوده باید توسط مقام ارجاع کننده به شعبه ارجاع شود. درخواست باید بر روی برگ دادخواست نوشته شده و در دفتر ثبت دادخواست های دفتر کل ثبت شود. به دلالت ماده 187 قانون آیین دادرسی مدنی دادخواست در دو نسخه تنظیم و نسخه ای از آن به طرف دیگر ابلاغ می گردد. سازش صورت گرفته در صورتجلسه تنظیم و به امضای طرفین می رسد. در رویه قضایی این نوع سازش، خیلی متداول نمی باشد.

ب) پس از طرح دعوا

این نوع از سازش و متعاقبا صدور گزارش اصلاحی زمانی انجام می گیرد که دعوا در دادگاه مطرح شده است اما طرفین دعوا در زمان رسیدگی یا قبل از تشکیل اولین جلسه دادگاه، با یکدیگر سازش نموده و قاضی دادگاه، توافقات طرفین را صورت جلسه نموده و به امضای طرفین می رساند. پس از آن مطابق با صورت جلسه تنظیمی، گزارش اصلاحی در قالب دادنامه صادر می گردد. سازشی که در دادگاه میان طرفین دعوا اتفاق می افتد در چهار صورت ذیل ممکن می باشد:

1- انجام سازش میان طرفین دعوا در دادگاه صورت می گیرد. در این حالت، اصحاب دعوا در دادگاه حاضر شده و در جلسه اعلام می نمایند که قصد سازش دارند و از دادگاه تقاضای صدور گزارش اصلاحی می نمایند. دادگاه نیز توافقات آنان را صورت جلسه کرده و به امضای طرفین رسانده و اقدام به صدور گزارش اصلاحی می نماید. (وفق مواد 182 و 184 قانون آیین دادرسی مدنی)

2- انجام سازش میان طرفین دعوا در خارج از دادگاه و با تنظیم سازش نامه رسمی در یکی از دفاتر اسناد رسمی صورت می گیرد که این سازش نامه به دادگاه ارائه می گردد. در این نوع از سازش، دیگر نیازی به حضور طرفین در دادگاه نمی باشد. دادگاه وفق ماده 181 قانون آیین دادرسی مدنی، بر طبق سازش نامه حاصله، ختم دادرسی را اعلام می نماید.

3- انجام سازش میان طرفین دعوا در خارج از دادگاه و بصورت تنظیم سازش نامه عادی، اتفاق می افتد. در این حالت، طرفین بدون مراجعه به دفتر اسناد رسمی یا دادگاه، میان خودشان یک سازش نامه عادی تنظبم می کنند و بعد آن را به دادگاه ارائه می دهند. در این صورت، مستنبط از ماده 183 قانون آیین دادرسی مدنی، طرفین موظف اند که در دادگاه حاضر گردیده و به صحت سازش نامه اقرار نموده تا مراتب در صورت جلسه قید گردیده و به امضای اصحاب دعوا و قاضی برسد. پس از آن دادگاه مبادرت به صدور گزارش اصلاحی می نماید.

4- انجام سازش در شورای حل اختلاف میان طرفین دعوا اتفاق افتد. گاهی اوقات برخی از پرونده ها بدوا برای رسیدگی به شورای حل اختلاف ارجاع داده می شود و یا آنکه دادگاه در حین رسیدگی برای انجام سازش پرونده را به شورای حل اختلاف ارجاع می دهد. اگر رسیدگی به موضوع پرونده در صلاحیت شورای حل اختلاف باشد، وفق ماده 24 قانون شوراهای حل اختلاف، قاضی شورا با انجام سازش، گزارش اصلاحی صادر می نماید اما اگر موضوع پرونده در صلاحیت شورا نباشد، شورا توافقات طرفین را در صورت جلسه قید و به امضای آنان رسانیده و پرونده را به دادگاه ارسال نموده تا دادگاه اقدام به صدور گزارش اصلاحی نماید.

مطلب مرتبط: نمونه رای اعتراض ثالث به گزارش اصلاحی

نکات مهم در صدور گزارش اصلاحی 

1- همانگونه که پیش تر نیز عرض گردید، ماهیت گزارش اصلاحی، عقد صلح است و رای نیست بنابراین قابل تجدیدنظر خواهی، فرجام خواهی یا اعاده دادرسی نمی باشد. ناگفته نماند که هر دو طرفی که طی گزارش اصلاحی، سازش کرده اند، می توانند در هر زمان ابطال آن را بدلیل در تعارض بودن با نظم عمومی و یا اکراه یا اشتباه و یا ... درخواست نمایند. هم چنین می توانند آن را فسخ نمایند، مستنبط از ماده 761 قانون مدنی، صلحی که میان طرفین اتفاق می افتد قابل فسخ نخواهد بود مگر آنکه بدلیل خیار تخلف از شرط باشد.

2- بدان علت که گزارش اصلاحی رای محسوب نمی گردد، مطابق با نظر دکتر شمس، نه تنها قابل تجدیدنظر خواهی یا فرجام خواهی نیست بلکه نمی توان نسبت به آن اعتراض ثالث نیز نمود اما اگر ثالث ادعایی در این خصوص داشته باشد می تواند دعوای بطلان گزارش اصلاحی را مطرح نماید. (در خصوص امکان اعتراض ثالث به گزارش اصلاحی میان محاکم اختلاف نظر وجود دارد.)

مطلب مرتبط: نمونه رای امکان ابطال گزارش اصلاحی

گاهی اوقات ممکن است که اصحاب دعوا توافق نمایند که شخص ثالثی، اجرای تعهدات را بر عهده گیرد و بر این اساس میان طرفین و شخص ثالث، گزارش اصلاحی صادر گردد برخی معتقدند که در این فرض، انجام گزارش اصلاحی با منع قانونی مواجه نیست و اجرائیه علیه شخص ثالث صادر می شود اما نظریه مشورتی وجود دارد که در آن بیان گردیده است ملاک صدور گزارش اصلاحی، سازش میان اصحاب دعواست نه توافق با شخص ثالث. مضاف بر آنکه صدور اجرائیه فقط بر علیه افرادی ممکن است که بعنوان اصحاب دعوا در دادگاه حضور داشته باشند بنابراین در این حالت سازش نامه بی اعتبار نیست بلکه ذینفع می تواند بر مبنای آن، بطرفیت ثالث طرح دعوا نموده ‌و با صدور رای علیه ثالث، تقاضای صدور اجرائیه نماید.

3- نحوه اجرای گزارش اصلاحی نیز وفق ماده ۱۸۴ قانون آیین دادرسی مدنی، مانند اجرای احکام دادگستری می باشد. بنابراین ذی نفع در گزارش اصلاحی حق درخواست صدور اجرائیه دارد و حق الاجرا نیز می بایست اخذ گردد و اگر مورد سازش معلوم و مشخص باشد، نسبت به کل آن و نیم عشر اجرایی بصورت یکجا اجرائیه صادر می شود.

4- زمانی که سازش نامه میان طرفین بصورت رسمی، پس از طرح دعوا با مراجعه به یکی از دفاتر اسناد رسمی، صورت می گیرد، بعضی از دادگاهها به جهت آنکه موضوع دعوا به موجب سازش نامه ختم شده است، آن را صورت جلسه نموده و پرونده را بایگانی می کنند اما برخی دیگر از محاکم، با توجه به آن سازش نامه، گزارش اصلاحی صادر می نمایند حال اگر یکی از طرفین، به مفاد سازش نامه متعهد نبوده و تخلف کرده باشد در خصوص نحوه اجرای آن، میان محاکم اختلاف نظر وجود دارد برخی معتقدند که وفق ماده 181 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر در اجرای مفاد سازش نامه رسمی، تخلفی صورت بگیرد، اجرای آن صرفا از طریق اجرای اسناد رسمی اداره ثبت قابل اجرا خواهد بود و از طریق دادگاه ممکن نیست اما برخی دیگر معتقدند که اجرای گزارش اصلاحی که در دفتر اسناد رسمی تنظیم شده است، منافاتی با مراجعه شخص به دادگاه، ندارد چراکه ختم پرونده بموجب همین سازش نامه اعلام گردیده است.

5- در صورتی که طرفین، مفاد گزارش اصلاحی را رعایت ننمایند، این عدم اجرای تعهدات، باعث بطلان گزارش اصلاحی نخواهد شد اما بعضا مشاهده می گردد که طرفین در سازش نامه با یکدیگر توافق می نمایند که در صورتی که متعهد، ایفای تعهد ننمود، سازش نامه ملغی گردد بنابراین در این حالت تا زمانی که تایید انفساخ صلح، صادر نشده باشد، مفاد گزارش اصلاحی به قوت خود باقی خواهد بود.

6- گاهی اوقات ممکن است طرفین در قالب تنظیم گزارش اصلاحی توافق نمایند که محکوم علیه، حق طرح دعوای اعسار را نداشته باشد. از آنجایی که چنین توافقی با جلوگیری از بازداشت محکوم علیه در تضاد است، نمی تواند ملاک عمل قرار گیرد. مورد دیگری که طرفین در صدور گزارش اصلاحی راجع به آن‌ توافق می نمایند مربوط به زمانی است که در حین رسیدگی به دعوای اعسار، طرفین دعوا راجع به پرداخت محکوم به، به صورت اقساط با یکدیگر توافق می نمایند و دادگاه براساس آن‌ توافق، گزارش اصلاحی صادر می کند حال اگر محکوم علیه بعد از تنظیم گزارش اصلاحی، دادخواست تعدیل اقساط تعیینی در گزارش اصلاحی را داده باشد، این دعوا قابلیت استماع را خواهد داشت (وفق تبصره 2 ماده 11 و ماده 27 قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی).