گزارش اصلاحی چیست و نحوه صدور آن چگونه است؟

گزارش اصلاحی چیست؟

در جامعه ما در اغلب موارد، مردم ابتدا اقدام به طرح دعوا بر علیه یکدیگر می‌نمایند و بعد از آن در جلسه دادگاه و با راهنمایی و تشویق قاضی دادگاه اقدام به سازش می‌نمایند. در این‌صورت، سازش و شرایط آن در صورت‌جلسه نوشته می‌شود و به امضای قاضی دادگاه و طرفین دعوا رسیده و قاضی مبادرت به صدور گزارش اصلاحی می‌نماید. اما قانونگذار شرایطی را مقرر نموده است که بموجب آن، می‌توان پیش از طرح دعوا نیز، تقاضای سازش و‌ متعاقباً صدور گزارش اصلاحی نمود. گزارش اصلاحی صادر گردیده نسبت به طرفین و وراث و قائم‌مقام قانونی آنها لازم‌الاتباع می‌باشد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه صدور گزارش اصلاحی مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه ابطال گزارش اصلاحی دادگاه

طرق صدور گزارش اصلاحی

ماهیت صدور گزارش اصلاحی در قالب عقد صلح است که در دو زمان صادر می‌گردد:

الف) پیش از طرح دعوا

خواهان می‌تواند پیش از اقامه دعوا از دادگاه بخواهد تا طرف او را برای سازش دعوت کند (مستنبط از ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی). درخواست باید کتبی باشد و بدلیل آنکه پیش از اقامه دعوا بوده باید توسط مقام ارجاع‌کننده به شعبه ارجاع شود. درخواست باید بر روی برگ دادخواست نوشته شده و در دفتر ثبت دادخواست‌های دفتر کل ثبت شود. به دلالت ماده 187 قانون آیین دادرسی مدنی دادخواست در دو نسخه تنظیم و نسخه‌ای از آن به طرف دیگر ابلاغ می‌گردد. سازش صورت گرفته در صورت‌جلسه تنظیم و به امضای طرفین می‌رسد. در رویه قضایی این نوع سازش، خیلی متداول نمی‌باشد.

ب) پس از طرح دعوا

این نوع از سازش و متعاقباً صدور گزارش اصلاحی زمانی انجام می‌گیرد که دعوا در دادگاه مطرح شده است اما طرفین دعوا در زمان رسیدگی یا قبل از تشکیل اولین جلسه دادگاه، با یکدیگر سازش نموده و قاضی دادگاه، توافقات طرفین را صورت‌جلسه نموده و به امضای طرفین می‌رساند. پس از آن مطابق با صورت‌جلسه تنظیمی، گزارش اصلاحی در قالب دادنامه صادر می‌گردد. سازشی که در دادگاه میان طرفین دعوا اتفاق می افتد در چهار صورت ذیل ممکن می‌باشد:

1- انجام سازش میان طرفین دعوا در دادگاه صورت می‌گیرد. در این حالت، اصحاب دعوا در دادگاه حاضر شده و در جلسه اعلام می‌نمایند که قصد سازش دارند و از دادگاه تقاضای صدور گزارش اصلاحی می‌نمایند. دادگاه نیز توافقات آنان را صورت‌جلسه کرده و به امضای طرفین رسانده و اقدام به صدور گزارش اصلاحی می‌نماید. (وفق مواد 182 و 184 قانون آیین دادرسی مدنی)

2- انجام سازش میان طرفین دعوا در خارج از دادگاه و با تنظیم سازش نامه رسمی در یکی از دفاتر اسناد رسمی صورت می‌گیرد که این سازش نامه به دادگاه ارائه می‌گردد. در این نوع از سازش، دیگر نیازی به حضور طرفین در دادگاه نمی‌باشد. دادگاه وفق ماده 181 قانون آیین دادرسی مدنی، بر طبق سازش نامه حاصله، ختم دادرسی را اعلام می‌نماید.

3- انجام سازش میان طرفین دعوا در خارج از دادگاه و به صورت تنظیم سازش نامه عادی، اتفاق می‌افتد. در این حالت، طرفین بدون مراجعه به دفتر اسناد رسمی یا دادگاه، میان خودشان یک سازش نامه عادی تنظبم می‌کنند و بعد آن را به دادگاه ارائه می‌دهند. در این صورت، مستنبط از ماده 183 قانون آیین دادرسی مدنی، طرفین موظف‌اند که در دادگاه حاضر گردیده و به صحت سازش نامه اقرار نموده تا مراتب در صورت‌جلسه قید گردیده و به امضای اصحاب دعوا و قاضی برسد. پس از آن دادگاه مبادرت به صدور گزارش اصلاحی می‌نماید.

4- انجام سازش در شورای حل اختلاف میان طرفین دعوا اتفاق افتد. گاهی اوقات برخی از پرونده‌ها بدواً برای رسیدگی به شورای حل اختلاف ارجاع داده می‌شود و یا آنکه بنابه تقاضای اصحاب دعوی یا یکی از آنها و یا مقام رسیدگی کننده به دعوی برای انجام سازش پرونده را به شورای حل اختلاف ارجاع می‌دهد. نحوه انجام سازش و ترتیب اقدامات سازشی در شورای حل اختلاف در آیین‌نامه ترتیب اقدامات سازشی در شوراهای حل اختلاف مصوب 22-05-1403 رئیس قوه قضاییه آمده است.

مطلب مرتبط: نمونه رای اعتراض ثالث به گزارش اصلاحی

نکات مهم در صدور گزارش اصلاحی 

1- همانگونه که پیش‌تر نیز عرض گردید، ماهیت گزارش اصلاحی، عقد صلح است و رای نیست بنابراین قابل تجدیدنظر خواهی، فرجام خواهی یا اعاده دادرسی نمی‌باشد. ناگفته نماند که هر دو طرفی که طی گزارش اصلاحی، سازش کرده‌اند، می‌توانند در هر زمان ابطال آن را بدلیل در تعارض بودن با نظم عمومی و یا اکراه یا اشتباه و یا ... درخواست نمایند. هم‌چنین می‌توانند آن را فسخ نمایند، مستنبط از ماده 761 قانون مدنی، صلحی که میان طرفین اتفاق می‌افتد قابل فسخ نخواهد بود مگر آنکه بدلیل خیار تخلف از شرط باشد.

2- بدان علت که گزارش اصلاحی رای محسوب نمی‌گردد، مطابق با نظر دکتر شمس، نه تنها قابل تجدیدنظر خواهی یا فرجام خواهی نیست بلکه نمی‌توان نسبت به آن اعتراض ثالث نیز نمود اما اگر ثالث ادعایی در این خصوص داشته باشد می‌تواند دعوای بطلان گزارش اصلاحی را مطرح نماید. (در خصوص امکان اعتراض ثالث به گزارش اصلاحی میان محاکم اختلاف‌نظر وجود دارد.)

مطلب مرتبط: نمونه رای امکان ابطال گزارش اصلاحی

گاهی اوقات ممکن است که اصحاب دعوا توافق نمایند که شخص ثالثی، اجرای تعهدات را بر عهده گیرد و بر این اساس میان طرفین و شخص ثالث، گزارش اصلاحی صادر گردد برخی معتقدند که در این فرض، انجام گزارش اصلاحی با منع قانونی مواجه نیست و اجرائیه علیه شخص ثالث صادر می‌شود اما نظریه مشورتی وجود دارد که در آن بیان گردیده است ملاک صدور گزارش اصلاحی، سازش میان اصحاب دعواست نه توافق با شخص ثالث. مضاف بر آنکه صدور اجرائیه فقط بر علیه افرادی ممکن است که بعنوان اصحاب دعوا در دادگاه حضور داشته باشند بنابراین در این حالت سازش نامه بی‌اعتبار نیست بلکه ذی‌نفع می‌تواند بر مبنای آن، بطرفیت ثالث طرح دعوا نموده ‌و با صدور رای علیه ثالث، تقاضای صدور اجرائیه نماید.

3- نحوه اجرای گزارش اصلاحی نیز وفق ماده 184 قانون آیین دادرسی مدنی، مانند اجرای احکام دادگستری می‌باشد. بنابراین ذی‌نفع در گزارش اصلاحی حق درخواست صدور اجرائیه دارد و حق‌الاجرا نیز می‌بایست اخذ گردد و اگر مورد سازش معلوم و مشخص باشد، نسبت به کل آن و نیم عشر اجرایی به صورت یک‌جا اجرائیه صادر می‌شود.

4- زمانی که سازش نامه میان طرفین بصورت رسمی، پس از طرح دعوا با مراجعه به یکی از دفاتر اسناد رسمی، صورت می‌گیرد، بعضی از دادگاه‌ها به جهت آنکه موضوع دعوا به موجب سازش نامه ختم شده است، آن را صورت‌جلسه نموده و پرونده را بایگانی می‌کنند اما برخی دیگر از محاکم، با توجه به آن سازش نامه، گزارش اصلاحی صادر می‌نمایند حال اگر یکی از طرفین، به مفاد سازش نامه متعهد نبوده و تخلف کرده باشد در خصوص نحوه اجرای آن، میان محاکم اختلاف‌نظر وجود دارد برخی معتقدند که وفق ماده 181 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر در اجرای مفاد سازش نامه رسمی، تخلفی صورت بگیرد، اجرای آن صرفاً از طریق اجرای اسناد رسمی اداره ثبت قابل اجرا خواهد بود و از طریق دادگاه ممکن نیست اما برخی دیگر معتقدند که اجرای گزارش اصلاحی که در دفتر اسناد رسمی تنظیم شده است، منافاتی با مراجعه شخص به دادگاه، ندارد چراکه ختم پرونده بموجب همین سازش نامه اعلام گردیده است.

5- در صورتی که طرفین، مفاد گزارش اصلاحی را رعایت ننمایند، این عدم اجرای تعهدات، باعث بطلان گزارش اصلاحی نخواهد شد اما بعضاً مشاهده می‌گردد که طرفین در سازش نامه با یکدیگر توافق می‌نمایند که در صورتی که متعهد، ایفای تعهد ننمود، سازش نامه ملغی گردد بنابراین در این حالت تا زمانی که تایید انفساخ صلح، صادر نشده باشد، مفاد گزارش اصلاحی به قوت خود باقی خواهد بود.

6- گاهی اوقات ممکن است طرفین در قالب تنظیم گزارش اصلاحی توافق نمایند که محکوم‌علیه، حق طرح دعوای اعسار را نداشته باشد. از آنجایی که چنین توافقی با جلوگیری از بازداشت محکوم‌علیه در تضاد است، نمی‌تواند ملاک عمل قرار گیرد. مورد دیگری که طرفین در صدور گزارش اصلاحی راجع به آن‌ توافق می‌نمایند مربوط به زمانی است که در حین رسیدگی به دعوای اعسار، طرفین دعوا راجع به پرداخت محکوم‌به، به صورت اقساط با یکدیگر توافق می‌نمایند و دادگاه براساس آن‌ توافق، گزارش اصلاحی صادر می‌کند حال اگر محکوم‌علیه بعد از تنظیم گزارش اصلاحی، دادخواست تعدیل اقساط تعیینی در گزارش اصلاحی را داده باشد، این دعوا قابلیت استماع را خواهد داشت (وفق تبصره 2 ماده 11 و ماده 27 قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی).

7- گزارش اصلاحی چون رای نیست از اعتبار امر مختومه برخوردار نیست اما تا زمانی که گزارش اصلاحی فسخ یا ابطال نشده است رسیدگی مجدد به دعوی به دلیل بی‌نفعی خواهان ممکن نیست و قرار رد دعوی صادر می‌شود.