نحوه مطالبه خسارات ناشی از جرم

مطالبه خسارات ناشی از جرم

هرگاه جرمی اتفاق می افتد، در اثر ارتکاب این جرم، ممکن است خساراتی اعم از مادی یا معنوی متوجه شاکی گردد و قانونگذار این حق را به وی داده است تا خسارات خود را مطالبه نماید اما مطالبه خسارات ناشی از جرم، دارای سلسله مراتبی می باشد که می بایست توسط شاکی رعایت گردد. جهت روشن شدن این موضوع و نحوه مطالبه خسارات ناشی از جرم میتوان مثالی را در این زمینه بیان نمود.

بطور مثال هرگاه شخص الف هنگام عبور از خط عابر پیاده، در اثر بی احتیاطی و بی مبالاتی شخص ب با خودرو وی برخورد نماید و تصادفی حادث گردد و شخص الف از ناحیه دست و پا دچار شکستگی گردد و مطابق با نظریه کارشناسی و کروکی تصادف، مقصر حادثه شخص ب باشد، با شکایت شخص الف پرونده ای در دادسرای محل وقوع جرم تشکیل می گردد. در وهله اول دادیار یا بازپرس رسیدگی کننده به پرونده، شخص الف را برای تعیین نوع و میزان جراحت و شکستگی وارده به پزشکی قانونی معرفی می نماید تا گواهی پزشکی قانونی مشخص نماید که چه نوع جراحاتی در اثر تصادف به ایشان وارد گردیده است. هم چنین راننده مقصر (شخص ب) به دادسرا احضار میگردد و از وی بازجویی میشود. شخص ب تقصیر خود را پذیرفته و مدارک ایشان اعم از گواهینامه و بیمه نامه خودرو در اختیار دادسرا قرار می گیرد.

زمانی که اظهارات طرفین اخذ و تحقیقات تکمیل گردید، قرار جلب به دادرسی صادر و پرونده جهت صدور حکم مقتضی به دادگاه کیفری دو ارسال می گردد.

دادگاه صالح با بررسی مدارک موجود در پرونده و نظریه پزشکی قانونی و استماع اظهارات طرفین بسته به نوع جراحات و شکستگی وارده، حکم مبنی بر محکومیت شخص ب به پرداخت ... درصد دیه کامل بعنوان ارش (ارش، خسارتی است که طبق نظر پزشکی قانونی برای صدمات بدنی در صورتی که دیه مشخصی تعیین نگردیده باشد، مشخص میشود) و هم چنین ... هزار تومان جزای نقدی به نفع دولت، صادر می نماید.

بعد از صدور رای شخص الف مدعی میگردد که در اثر تصادف حادث گردیده، خساراتی مادی و معنوی متوجه وی شده است که ایشان در قالب درخواست از دادگاه مطالبه نموده بوده اند، اما دادگاه به آن ترتیب اثر نداده است، فلذا تقاضای تجدیدنظر خواهی می نمایند.

دادگاه تجدیدنظر با بررسی جمیع اوراق پرونده، رای بدوی را صحیح اعلام و تایید می نماید با این استدلال که اگر شخص شاکی مدعی مطالبه خسارات ناشی از جرم است، می بایست در قالب یک "دادخواست" خسارات را تا قبل از اعلام ختم دادرسی تحت عنوان مطالبه ضرر و زیان ناشی از جرم تقدیم دادگاه بدوی نماید.

بیشتر بخوانید: مطالبه ضرر و زیان تخلف از انجام تعهد چیست و چگونه میتوان آن را مطالبه نمود؟

مهلت تقدیم دادخواست خسارات ناشی از جرم

ماده ١٤ قانونی آیین دادرسی کیفری بیان نموده است:

"شاکی می تواند جبران تمام ضرر و زیان های مادی و معنوی و منافع ممکن الحصول ناشی از جرم را مطالبه کند.

تبصره ۱- زیان معنوی عبارت از صدمات روحی یا هتک حیثیت و اعتبار شخصی، خانوادگی یا اجتماعی است. دادگاه می تواند علاوه بر صدور حکم به جبران خسارت مالی، به رفع زیان از طرق دیگر از قبیل الزام به عذرخواهی و درج حکم در جراید و امثال آن حکم نماید. تبصره ۲- منافع ممکن الحصول تنها به مواردی اختصاص دارد که صدق اتلاف نماید. همچنین مقررات مرتبط به منافع ممکن الحصول و نیز پرداخت خسارت معنوی شامل جرائم موجب تعزیرات منصوص شرعی و دیه نمی شود."

شاکی میتواند ضرر و زیان ناشی از جرم را تا قبل از اعلام ختم دادرسی در قالب یک دادخواست، تقدیم دادگاه کیفری نماید. چرا که مطالبه این خسارات باید با رعایت مقررات قانون آیین دادرسی مدنی صورت بگیرد.

نکته مهم این است که اگر شاکی در طول رسیدگی دادگاه کیفری، دادخواست مطالبه ضرر و زیان را تقدیم این دادگاه ننماید، حق مطالبه ضرر و زیان از وی ساقط نمی شود و او می تواند ضرر و زیان ناشی از جرم را دادگاه حقوقی محل اقامت خوانده (در مثال ذکر شده راننده مقصر حادثه) مطالبه نماید.

مستندات قانونی مرتبط با مطالبه خسارات ناشی از جرم

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/98/462 شماره پرونده: 98-168-462 ک تاریخ نظریه: 1398/04/17

با توجه به عمومات قانونی ناظر به طرح دعوای حقوقی در مواد 48 به بعد قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 و نیز بخش پایانی ماده 15 قانون آیین دادرسی کیفری 1392 مبنی بر این که: «مطالبه ضرر و زیان (ناشی از جرم) و رسیدگی به آن مستلزم رعایت تشریفات آیین دادرسی مدنی است»، مطالبه خسارت ناشی از جرم جعل نیز باید با تقدیم دادخواست به عمل آید و دادگاه با انجام تحقیقات و از جمله ارجاع به کارشناس، میزان خسارت را معین می‌نماید.

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/99/373 شماره پرونده: 99-168-373 ک تاریخ نظریه: 1399/04/07

مطابق ماده 15 قانون آیین دادرسی کیفری «پس از آنکه متهم تحت تعقیب قرار گرفت، زیان‌دیده از جرم می‌تواند تصویر یا رونوشت مصدق تمام ادله و مدارک خود را جهت پیوست به پرونده به مرجع تعقیب تسلیم کند و تا قبل از اعلام ختم دادرسی دادخواست ضرر و زیان خود را تسلیم دادگاه کند ...» و مطابق ماده 17 قانون مذکور «دادگاه مکلف است ضمن صدور رای کیفری در خصوص ضرر و زیان مدعی خصوصی نیز طبق ادله و مدارک موجود رای مقتضی صادر کند مگر...».

حال سوال اینجاست که در پرونده تصادف جرحی، شاکی نسبت به ایراد صدمات خود شکایت تنظیم و نسبت به خسارت وارده به اتومبیل خود نیز تا قبل از اعلام ختم دادرسی دادخواست حقوقی تنظیم و تقدیم دادگاه می‌کند. آیا اقدام شاکی در تنظیم دادخواست مطالبه ضرر و زیان از دادگاه کیفری در فرض مذکور صحیح است؟

در فرض استعلام که شاکی ضمن طرح شکایت کیفری «ایراد صدمه بدنی غیرعمدی ناشی از تخلفات رانندگی» در اجرای بند «ب» ماده 9 و مواد 14 و 15 قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392، دعوای خصوصی مطالبه ضرر و زیان مادی ناشی از ارتکاب جرم (خسارت وارد شده به خودرو) را با تقدیم دادخواست مطالبه کرده است، دادگاه کیفری با استناد به ماده 17 قانون موصوف، به دعوای ضرر و زیان شاکی خصوصی (خسارت وارد شده به خودرو) رسیدگی می‌کند.