نکاح مشروط چیست؟ ضمانت اجرای آن کدام است؟

مفهوم حقوقی نکاح مشروط

در اصطلاح علم حقوق، نکاح به معنای توافق و پیمان مشترک زوجین جهت تشکیل زندگی زناشویی می‌باشد. از آنجایی که نکاح، یک عقد محسوب می‌گردد فلذا طرفین عقد نکاح می‌توانند با در نظر گرفتن مصلحت و شرایط خود، اقدام به درج شرایطی نمایند. نکته حائز اهمیت آن است که در صورتی که طرفین عقد نکاح بخواهند اقدام به انعقاد نکاح مشروط نمایند، می‌بایست شروطی را درج نمایند که مخالف با قوانین موضوعه نباشد. فلذا مقنن در بحث نکاح مشروط، برخی شروط را باطل، برخی دیگر را باطل و مبطل عقد و برخی دیگر را در زمره شروط صحیح قلمداد نموده است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نکاح مشروط و ضمانت اجرای آن پرداخته شود.

مطلب مرتبط: مهریه چیست؟ نحوه مطالبه آن چگونه است؟

ضمانت اجرای تحقق نکاح مشروط

در صورتی که نکاح میان زوج و زوجه، نکاح مشروط باشد، در وهله اول می‌بایست مشخص گردد که شروط درج گردیده در عقد نکاح در زمره شروط باطل، باطل و مبطل عقد و یا شروط صحیح می‌باشند یا خیر و در مرحله بعدی ضمانت اجرای تحقق نکاح مشروط بررسی گردد.

دسته اول) انعقاد نکاح مشروط با درج شروط باطلی که مبطل عقد نمی‌باشند.

اقسام شروط باطلی که در عقد نکاح مشروط، درج می‌گردند اما مبطل عقد نیستند، عبارتند از: شرط غیرمقدور، شروط بدون فایده و شرط نامشروع. شرط غیرمقدور به شرطی گفته می‌شود که انجام آن برای طرف مقابل عقد، به هیچ عنوان ممکن نباشد. بطور مثال اگر در عقد نکاح زوجه شرط نماید که زوج، مکلف است که ظرف دو ساعت، به وی زبان آلمانی را بصورت کامل آموزش دهد تا او بتواند به راحتی به این زبان صحبت نماید، چنین شرطی، غیرمقدور، تلقی گردیده و باطل می‌باشد اما به صحت عقد نکاح، لطمه‌ای وارد نمی‌آورد. شرط بدون فایده به شرطی اطلاق می‌گردد که درج آن، هیچ منفعت و فایده‌ای برای مشروط‌له نداشته باشد. بطور مثال اگر نکاح مشروط با درج چنین شرطی از سوی زوجه منعقد شده باشد که زوج در ظرف یک هفته دور تهران را پیاده‌روی کند، چنین شرطی به جهت بدون فایده بودن، باطل می‌باشد اما به صحت عقد نکاح، لطمه‌ای وارد نمی‌آورد. (مستنبط از ماده 232 قانون مدنی). شرط نامشروع به شرطی گفته می‌شود که برخلاف قانون، اخلاق و مصلحت عمومی باشد. مانند شرط عدم توارث در نکاح دائم.

دسته دوم) انعقاد نکاح مشروط با درج شروط باطلی که مبطل عقد می‌باشند.

گاهی اوقات ممکن است که نکاح مشروط با درج شروطی همراه باشد که علاوه بر آنکه خود، باطل‌اند، باعث باطل شدن عقد نکاح نیز می‌گردند. این شروط (شروط باطل و مبطل عقد نکاح) عبارتند از: شرط خلاف مقتضای عقد نکاح، شرط مجهولی که جهل به آن باعث جهل به عوضین شود. (مستند به ماده 233 قانون مدنی)

منظور از شرط خلاف مقتضای عقد نکاح، شرطی است که برخلاف اثر و نتیجه عقد نکاح باشد اگر نکاح مشروط، بدین نحو میان زوج و زوجه منعقد گردیده باشد، هم شرط و هم عقد نکاح، هر دو باطل خواهند بود. مانند آنکه در عقد نکاح، زوجه شرط می‌نماید که با زوج ازدواج می‌کند به شرط آنکه با وی رابطه زناشویی نداشته باشد. نکته مهم و قابل توجه آن است که درج شرط مجهولی که جهل به آن باعث جهل به عوضین شود فقط در قراردادهای مالی امکان‌پذیر بوده و در عقد نکاح، جایگاهی ندارد.

بیشتر بخوانید: طلاق چیست؟ اقسام آن کدام است؟

دسته سوم) انعقاد نکاح مشروط با درج شروط صحیح

مستنبط از ماده 234 قانون مدنی، شرط صفت، شرط فعل و شرط نتیجه در زمره شروط صحیح می‌باشند که درج آنان در عقود من‌جمله عقد نکاح، معتبر و قابل اجرا می‌باشد. منظور از نکاح مشروط با درج شرط صفت، عبارت است از شرط نمودن صفت خاصی در زوج یا زوجه. مانند آنکه زوجه شرط نماید که همسرش جواهرساز باشد. مراد از نکاح مشروط با درج شرط فعل، عبارت است از شرط نمودن انجام یا عدم انجام عملی برای یکی از زوجین مانند آنکه زوجه در عقد نکاح شرط نماید که زوج بعد از ازدواج برای او یک خودرو با مشخصات مورد توافق، خریداری نماید. منظور از نکاح مشروط با درج شرط نتیجه، عبارت است از درج یک عمل حقوقی ضمن عقد نکاح.

مطلب مرتبط: شروط باطل‌کننده عقد کدام‌اند؟

نکات مهم در خصوص نکاح مشروط

1- بعضاً مشاهده می‌گردد که ز‌وجه در عقد نکاح شرط می‌کند که زوج، حق طلاق را به او بدهد چنین شرطی، صحیح نمی‌باشد چراکه حق طلاق یک حق غیرمالی بوده که مختص زوج می‌باشد که مقنن در ماده 1133 قانون مدنی نیز بدان اشاره نموده است. زوجه می‌تواند در ضمن عقد نکاح یا عقد دیگری، شرط نماید که زوج، به وی، وکالت در طلاق را اعطاء نماید در این‌صورت زوجه می‌تواند از طرف زوج، وکیل باشد که بتواند خود را طلاق دهد.

2- اگر زوجین در عقد نکاح شرط نمایند که حضانت فرزند مشترک خود را در آینده بر عهده نداشته باشند، چنین شرطی باطل خواهد بود چراکه حضانت فرزند، هم حق و هم تکلیف پدر و مادر می‌باشد.

3- چنانچه زوجه در عقد نکاح، شرط نماید که ز‌وج مکلف است که مهریه وی را تا مدت مشخصی پرداخت نماید و در صورت عدم پرداخت ظرف مهلت مشخص، نکاح باطل یا قابل فسخ باشد، چنین شرطی باطل است اما مبطل عقد نخواهد بود چراکه شرط می‌بایست موافق قانون باشد اما این شرط، به جهت مخالفت با قانون آمره، باطل تلقی می‌گردد. (مستنبط از ماده 1081 قانون مدنی)

4- اگر نکاح موقتی میان زوجین منعقد شده باشد و در آن شرط شده باشد که زوجه از همسر خود، ارث ببرد، چنین شرطی، به جهت تعارض با قواعد آمره ارث، نامشروع و باطل است لکن مبطل نکاح نیست. (تفسیر ذیل ماده 940 قانون مدنی مطالعه گردد.)