طلاق چیست؟ اقسام آن کدام است؟

مفهوم طلاق

واژه طلاق از منظر لغوی به معنای رهایی، ترک کردن، رها شدن زن از عقد ازدواج و ... است. یکی از اسباب و دلایلی که منجر به انحلال عقد ازدواج می‌شود، طلاق است که مختص عقد نکاح دائم می‌باشد. در اصطلاح شرعی، طلاق عبارت است از زایل نمودن قید و پیوند نکاح با صیغه مخصوص. فی‌الواقع طلاق به معنای انحلال عقد ازدواج دائم با صیغه مخصوص و رعایت تشریفات مقرر قانونی می‌باشد. از منظر ماهیت حقوقی، در قانون مدنی و هم‌چنین شرع مقدس اسلام، طلاق یک ایقاع است که از سوی مرد یا نماینده قانونی او انجام می‌پذیرد. چراکه مستنبط از ماده 1133 قانون مدنی، حق طلاق در زُمره حقوق متعلق به زوج (مرد) می‌باشد. فلذا شوهر (زوج) هرگاه که اراده نماید، می‌تواند بدون اثبات دلیل خاصی همسر خود را طلاق دهد. طلاق می‌بایست به صیغه طلاق و در حضور لااقل دو نفر مرد عادل که طلاق را بشنوند واقع گردد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص طلاق و اقسام آن پرداخته شود.

مطلب مرتبط: طلاق توافقی چیست؟

اقسام طلاق کدام است؟

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، طلاق یک ایقاع تشریفاتی است که بنابر اراده و خواست مرد واقع می‌شود اما برای انجام آن، لازم است که تشریفات آن مانند حضور دو شاهد مرد، پاکی زن و ... رعایت گردد. مستنبط از ماده 1143 قانون مدنی از حیث قابلیت رجوع مرد، انواع طلاق عبارتند از: طلاق بائن و طلاق رجعی.

1- طلاق بائن

واژه بائن از منظر لغوی به معنای جدایی می‌باشد. در اصطلاح علم حقوق، طلاق بائن به طلاقی گفته می‌شود که در مدت عِده، برای مرد حق رجوع وجود ندارد چراکه با اجرای صیغه طلاق، رابطه زناشویی برای همیشه پایان می‌پذیرد و دیگر ازدواج سابق، اعتباری ندارد. این امر بدان معنا است که با جاری شدن صیغه طلاق میان طرفین، دیگر برای مرد امکان رجوع وجود ندارد نه در دوران عده و نه بعد از پایان یافتن آن. مستند به ماده 1145 قانون مدنی، اقسام طلاق بائن عبارتند از:

الف) طلاقی که قبل از نزدیکی واقع شود:

در صورتی که نزدیکی میان زوجین برقرار نشده باشد و ازدواج آنان منجر به جدایی گردد، طلاق آنان از نوع بائن خواهد بود حتی در فرضی که زوجه باکره نبوده و سابقاً ازدواج کرده باشد اما با همسر جدیدش رابطه زناشویی برقرار ننموده باشد نیز طلاق وی، از نوع بائن خواهد بود.

ب) طلاق یائسه:

قسم دیگری از طلاق بائن، طلاق یائسه است. علی‌الاصول به طلاق زنی که به اقتضای سن (معمولاً پنجاه سالگی)، عادت زنانگی نمی‌بیند و زمان بارداری او به پایان رسیده است، طلاق یائسه می‌گویند.

ج) طلاق خلع و مبارات مادام که زن رجوع به عوض نکرده باشد:

یکی از اقسام طلاق بائن، طلاق خُلع می‌باشد. طلاق خلع به طلاقی گفته می‌شود که زن بواسطه کراهتی که از شوهر دارد با بخشیدن مالی به مرد که می‌تواند تمام یا بخشی از مهریه یا چیزی بیش از آن باشد، او را راضی به طلاق می‌نماید (وفق ماده 1146 قانون مدنی). فلذا در طلاق خلع، کراهت فقط از سوی زوجه است اما اگر این کراهت به جهت سوء رفتار زوج باشد، اگرچه او مجبور به انجام این طلاق خواهد شد اما این طلاق، دیگر طلاق خلع نبوده و نیازی به بخشش مال از سوی زوجه به زوج نمی‌باشد. نکته مهم دیگر آن است که صیغه طلاق خلع نیز با صیغه طلاق‌های دیگر متفاوت می‌باشد چراکه در طلاق‌های دیگر، نیازی به موافقت و رضایت زوجه نمی‌باشد اما در این نوع از طلاق، به جهت آنکه بذل مال از سوی زوجه است، فلذا همانند عقد دو طرفه بوده و نیازی به ایجاب و قبول از طرف هر یک از زوجین نیز می‌باشد مالی هم که از سوی زوجه به زوج بخشیده می‌شود، می‌بایست دارای ارزش مالی باشد اما نیازی نیست که عین مهریه باشد و می‌تواند کمتر یا بیشتر از آن باشد.

طلاق مُبارات نوع دیگری از طلاق بائن می‌باشد. طلاق مبارات به طلاقی گفته می‌شود که کراهت از سوی طرفین (زن و مرد) نسبت به یکدیگر است. در این‌صورت مالی که بخشیده می‌شود، نمی‌تواند بیشتر از مهریه باشد، خواه عین مَهر باشد و خواه معادل آن (وفق ماده 1147 قانون مدنی). ناگفته نماند که اگرچه این نوع از طلاق از اقسام طلاق بائن می‌باشد و در ابتدا برای زوج حق رجوعی وجود ندارد اما اگر زوجه در ایام عده به مهریه رجوع نماید، طلاق تبدیل به طلاق رجعی می‌شود و احکام طلاق رجعی در آن جاری خواهد شد.

در خصوص طلاق خلع و هم‌چنین طلاق مبارات، ذکر این نکته حائز اهمیت است که اگر عین مالی که زوجه جهت بخشیدن مال به زوج برای انجام طلاق (=فدیه) در نظر گرفته است، پیش از تسلیم تلف شود، فدیه منحل شده و طلاق قابلیت رجوع خواهد داشت اما اگر زوجه یا شخص ثالثی آن را تلف نمایند، مرد حق مطالبه مثل یا قیمت آن مال را خواهد داشت و در صورتی که آن مال، معیوب بوده باشد، مرد می‌تواند یا مطالبه ارش (مابه التفاوت) نموده و‌ یا آنکه آن را فسخ نموده و بدل آن را از مثل یا قیمت مطالبه نماید.

د) سومین طلاق که بعد از سه وصلت متوالی به عمل آید اعم از این که وصلت در نتیجه رجوع باشد یا در نتیجه نکاح جدید.

شایان ذکر است که علاوه بر موارد فوق‌الاشاره، در شرع مقدس اسلام، طلاق زوجه کمتر از 9 سال، طلاقی بائن محسوب می‌گردد. ناگفته نماند که در رویه قضایی کنونی، بطور معمول، طلاق به جهت عسر و حرج زوجه نیز، بائن تلقی می‌گردد.

بیشتر بخوانید: سه طلاقه کردن زوجه به چه معناست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

2- طلاق رجعی

واژه رجعی در لغت بمعنای برگشتن می‌باشد. در اصطلاح علم حقوق طلاق رجعی به طلاقی گفته می‌شود که بموجب آن در مدت عِده (مدت زمانی پس از طلاق است که بعد از گذشت آن مدت، زن می‌تواند با مرد دیگری ازدواج نماید. در طلاق رجعی مدت عده سه ماه و ده روز است.) برای مرد حق رجوع وجود دارد یعنی مرد اگر بخواهد می‌تواند در این مدت به زوجه رجوع کند و به زندگی مشترک برگردد و زن نیز مکلف به انجام وظایف زناشویی است و نمی‌تواند مانع رجوع شود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که رجوع نیز همانند طلاق، یک ایقاع است و با اراده مرد تحقق می‌یابد که می‌تواند از طریق نوشتن یا بصورت لفظی و ... باشد. در زمان رجوع نیازی به نکاح و عقد مجدد و خواندن صیغه نکاح نیست. این امر بدان معنا است که زمانی که مرد رجوع نماید، ازدواج اول با همان شرایط و مهریه قبلی ادامه می‌یابد. ناگفته نماند که ثبت رجوع، الزامی بوده و چنانچه مردی اقدام به رجوع نموده اما آن را ثبت ننماید، عمل وی جرم بوده و وفق ماده 49 قانون حمایت خانواده، محکوم به تحمل مجازات خواهد شد. شایان ذکر است که هم در قانون مدنی و هم در فقه اسلامی، اصل بر رجعی بودن طلاق است و طلاق بائن، استثناء می‌باشد.

در خصوص رجوع مرد در طلاق رجعی ذکر این نکته حائز اهمیت است که برای وقوع رجوع، نیازی نیست که حتما قصد انجام آن به زوجه اعلام شود فلذا اگر مرد بدون اطلاع همسر سابق خود از طلاق رجوع نموده و این قصد را اعلام نماید جهت آغاز مجدد زندگی زناشویی کفایت می‌نماید. ناگفته نماند از آنجایی که با رجوع مرد، زن مجدد در قبال همسر خود متعهد به انجام تکالیف قانونی می‌گردد فلذا وی تنها از تاریخ اطلاع از رجوع مرد، موظف به ایفای وظایف زناشویی خواهد بود.

مطلب مرتبط: مجازات عدم ثبت رجوع از طلاق چیست؟

3- طلاق توافقی

قسم دیگری از طلاق، طلاق توافقی می‌باشد که به موجب آن زن و شوهری که قصد جدایی از یکدیگر دارند، در وهله اول در خصوص تمامی مسائل اعم از مهریه، نفقه، حضانت فرزند و ... توافق نموده و در مرحله بعدی جهت انجام طلاق به دادگاه خانواده مراجعه می‌نمایند. دادگاه نیز ضمن احترام به توافقات میان زوجین در صورتی که آن‌ توافقات مخالف نظم عمومی و یا قوانین آمره نباشند، اقدام به صدور گواهی عدم امکان سازش می‌نماید. مراحل انجام طلاق توافقی عبارتند از:

الف- ابتدائاً مراجعه به مراکز مشاوره خانواده (سامانه مسیر) و اخذ گواهی عدم انصراف از طلاق

ب- پس از آن مراجعه به دفتر خدمات قضایی جهت ثبت دادخواست طلاق توافقی

ج- حضور در جلسه رسیدگی، اخذ گواهی عدم بارداری زوجه و صدور گواهی عدم امکان سازش

د- حضور در دفتر طلاق جهت اجرای صیغه طلاق