تمکین زوجه به چه معناست؟ انواع آن کدام است؟

مفهوم تمکین زوجه

مطابق با قوانین و مقررات موجود، بالاخص مقررات مندرج در قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، پس از آنکه عقد نکاح بطور صحیح میان زوجین منعقد می‌گردد، علی‌الاصول هر یک از آنان، در مقابل دیگری، به انجام وظایف مشخصی متعهد می‌گردند، یکی از آن وظایف محول قانونی، تمکین زوجه از زوج می‌باشد. در اصطلاح علم حقوق، تمکین به قیام زوجه به ادای وظایف زوجیت در مقابل زوج، گفته می‌شود. به صورت کلی، تمکین به دو دسته تمکین عام و تمکین خاص تقسیم می‌گردد. تمکین عام به معنای تبعیت زوجه از زوج در امور معمول زندگی مانند سکونت در منزل تهیه شده از سوی زوج (مستنبط از ماده 1114 قانون مدنی)، قبول ریاست مرد بر خانواده و ... می‌باشد. منظور از تمکین خاص، برقراری رابطه جنسی با شوهر است و زوجه موظف است در هر زمانی که زوج تقاضا نماید با‌ وی رابطه جنسی برقرار کند. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص تمکین زوجه و انواع آن پرداخته شود.

مطلب مرتبط: ترک انفاق چیست؟ ضمانت اجرای کیفری عدم پرداخت نفقه زوجه

انواع تمکین کدام است؟

مطابق با مندرجات قانونی موجود، تمکین اعم از است تمکین عام و تمکین خاص.

الف) تمکین عام

تمکین عام به معنای اطاعت کلی زوجه از زوج در انجام امور معمول زندگی مشترک می‌باشد. مستنبط از ماده 1105 قانون مدنی، ریاست خانواده از وظایف و خصائص شوهر می‌باشد فلذا زوجه مکلف به پذیرش این موضوع بوده و نمی‌تواند خلاف آن عمل نماید و موظف به تمکین از زوج خواهد بود (=تمکین عام). ریاست زوج بر خانواده اعم است از تعیین و تهیه منزل مشترک، نحوه تربیت فرزندان و ولایت بر آنها، منع زوجه از اشتغال به شغلی که مخالف مصالح خانوادگی است و ... . فلذا اگر زوجه خلاف موارد فوق عمل نموده و بطور مثال بدون عذرموجه قانونی، اقدام به سکونت در منزل مجزایی نماید، ناشزه (به زوجه‌ای که از انجام وظایف زناشویی در مقابل شوهر خود خودداری نماید، ناشزه می‌گویند. وفق ماده 1108 قانون مدنی، به زن ناشزه نفقه تعلق نمی‌گیرد) محسوب خواهد شد.

ب) تمکین خاص

تمکین خاص به معنای برقراری رابطه خاص جنسی و زناشویی میان زوجین می‌باشد. در واقع تمکین خاص به معنای اطاعت‌پذیری زن در مسائل جنسی و رابطه جنسی معقول با همسر خود است.

مطلب مرتبط: چگونگی طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه

نحوه الزام به تمکین زوجه

در صورتی که زوجه بنا بدون داشتن عذر موجه قانونی از زوج تمکین (عام یا خاص) ننماید، در این‌صورت زوج می‌تواند دادخواست الزام زوجه به تمکین را از طریق مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت نماید. بعد از ثبت دادخواست، پرونده از طریق دفتر خدمات قضایی به دادگاه خانواده محل سکونت زوجه ارسال می‌گردد (وفق ماده 12 قانون حمایت خانواده). توصیه می‌گردد قبل از ثبت دادخواست الزام به تمکین، اظهارنامه‌ای با موضوع تقاضای تمکین زوجه و بازگشت او به منزل، ارسال گردد.

بعد از ارجاع پرونده به دادگاه خانواده، پرونده به یکی از شعب ارسال می‌شود و بعد از آن وقت رسیدگی تعیین می‌شود و به طرفین ابلاغ می‌گردد. در صورتی که ادعای زوج ثابت شود و حکم بر الزام زوجه به تمکین صادر گردد، پس از قطعیت رای مرد می‌تواند از دادگاه بدوی تقاضای صدور اجرائیه را بنماید و با ارسال پرونده به واحد اجرای احکام، حکم اجرا گردد. در این مرحله کارشناس رسمی دادگستری توسط واحد اجرای احکام تعیین می‌شود تا منزل معرفی شده از سوی زوج را بازدید نموده و اعلام نماید که آیا آن منزل و وسایل موجود در آن، در شأن زوجه می‌باشد یا خیر. در صورت مناسب تشخیص دادن منزل مشترک، به زوجه ابلاغ می‌شود که ظرف مهلتی که اجرای احکام مشخص می‌نماید، به منزل مشترک مراجعه نماید در صورت عدم مراجعه زوجه، وی ناشزه محسوب شده و از آن تاریخ به بعد، نفقه به وی تعلق نخواهد گرفت. لازم به توضیح است که چنانچه زوجه در زمان عقد در سند نکاحیه (یا پس از آن در یکی از دفاتر اسناد رسمی) اختیار تعیین مسکن را از زوج گرفته باشد، در واحد اجرای احکام می‌تواند محدوده جغرافیایی مدنظر خود را جهت تهیه مسکن از سوی زوج و متناسب با شئون خود انتخاب نماید.

مطلب مرتبط: حق حبس زوجه چیست؟ شرایط اعمال آن کدام است؟

مصادیقی از عذر موجه زوجه مبنی بر عدم تمکین از زوج

1- چنانچه سکونت زوجه در منزل زوج، باعث ایجاد ضرر بدنی، مالی و یا شرافتی برای وی باشد، او این اختیار را خواهد داشت که مسکن جداگانه‌ای تهیه و در آنجا سکونت نماید. ذکر این نکته حائز اهمیت است که در صورت ثابت شدن وجود ضرر برای زوجه در خصوص سکونت در منزل مشترک با زوج، دادگاه حکم به برگشت زوجه به منزل شوهر صادر نخواهد کرد و در تمام این مدت، زوج مکلف به پرداخت نفقه خواهد بود. (مستنبط از ماده 1115 قانون مدنی)

2- زمانی که مرد دچار امراض مقاربتی شده باشد که در این‌صورت زن می‌تواند از تمکین خاص با وی امتناع نماید و امتناع او مسقط حق نفقه وی نخواهد شد. (مستنبط از ماده 1127 قانون مدنی)

3- در صورتی که زوجه باکره بوده باشد، این حق قانونی را خواهد داشت که تا زمانی که تمامی مهریه او پرداخت و تسلیم نشده باشد، از تمکین با زوج، امتناع نماید که اصطلاحاً به این وضعیت حقوقی، «حق حبس زوجه» گفته می‌شود. شایان ذکر است که زوجه در تمام مدت استفاده از حق حبس، مستحق دریافت نفقه نیز می‌باشد. (مستنبط از ماده 1085 قانون مدنی)

4- موارد دیگری اعم از عادت ماهانه زوجه، اِحرام، مُعتَکِف بودن در مساجد و همچنین در صورتی که شوهر منزل مناسب با وضعیت زن برای سکونت وی اختیار نکند، نیز از دیگر مصادیق موجه عدم تمکین زوجه از زوج می‌باشند.