نفقه چیست و در چه صورتی به زن نفقه تعلق می گیرد؟

نفقه چیست؟

نفقه از نظر لغوی یعنی خرج کردن یا تامین هزینه های زندگی زن و فرزند و در قانون مدنی نفقه در ماده 1107 اصلاحی سال 1381 اینگونه تعریف شده است: «نفقه عبارت است از همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض.» از زمان وقوع عقد نکاح دائم، زن و مرد حقوق و تکالیفی در مقابل یکدیگر پیدا می کنند که یکی از این تکالیف که بر عهده مرد نهاده شده عبارت است از پرداخت نفقه زن. در قانون مدنی تکلیف مرد در پرداخت نفقه از زمان وقوع عقد نکاح دائم شروع می شود و اینکه مراسم عروسی و تشریفات آن برگزار بشود و یا نشود، تاثیری در این تکلیف ندارد. اما در عمل و آنچه که در عرف شاهد آن هستیم اینگونه است که در دوران عقد و قبل از شروع زندگی مشترک، دختر در خانه پدرش است و بیشتر مایحتاج او توسط پدرش تامین می شود و اگر میان دوران عقد تا برگزاری تشریفات مراسم عروسی و آغاز زندگی مشترک فاصله طولانی باشد باز هم عقیده بر این است که مرد تکلیفی در پرداخت نفقه بجز خرید هدایای مناسبتی، ندارد. در حالی که قانوناً و شرعاً پرداخت نفقه از لحظه اجرای خطبه عقد بر عهده مرد قرار می گیرد. در ارتباط با مطالبه نفقه دوران عقد، قضات شعبه 30 دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه شماره 9309970223002028 مورخه 12-12-1393 بیان داشته اند: «در دوران عقد که زوجه در منزل پدرش است و در تمکین کامل زوج نیست، زوجه مستحق نفقه نبوده و بنای طرفین نیز بر عدم انفاق است.»

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای مطالبه نفقه اقارب

شرایط تعلق نفقه به زن

برای تعلق نفقه به زن دو شرط زیر لازم است:

1. عقد دائمی باشد.

2. زن از مرد تمکین نماید.

تمکین زن از مرد به معنای انجام وظایف زوجیت مانند اطاعت از مرد و انجام امور خانه و فرزند مشترک، نظافت، آشپزی و غیره است که به آن تمکین عام گفته می شود و در مقابل تمکین خاص قرار دارد که شامل رابطه زناشویی و تامین نیازهای جنسی می شود. در ارتباط با شرط اول تعلق نفقه به زن اختلاف نظر وجود ندارد همچنان که در ماده 1106 قانون مدنی آمده است که در عقد دائم، نفقه زن بر عهده شوهر است. بنابراین در ازدواج موقت زن نفقه ندارد مگر این که در زمان عقد شرط شود که مثلاً مرد ماهیانه فلان مبلغ را به عنوان نفقه به زوجه بپردازد. در خصوص شرط دوم باید اشاره کرد که تمکین باید به طور کامل و در هر مکان و زمان باشد اعم از تمکین عام و تمکین خاص، لذا تمکین ناقص به این شکل که مدتی تمکین کند و مدتی تمکین نکند فایده ای ندارد. از این رو در ماده 1108 قانون مدنی آمده است: «هرگاه زن بدون مانع شرعی از ادای وظایف زوجیت امتناع کند، مستحق نفقه نخواهد بود.» مانع شرعی یعنی اگر زن به دلیل عذر شرعی مانند در احرام بودن (در سفر زیارت خانه خدا و اعتکاف بودن) و یا به واسطه عذری مانند بیماری نتوانست از مرد تمکین کند، باز هم مستحق نفقه می باشد. یعنی اگر در این شرایط از شوهر تمکین نکند باز هم مرد باید به او نفقه پرداخت کند. گاهی اوقات برخی بیماری های روحی و روانی و گاهی بیماری های جسمی و یا ژنتیکی مانع تمکین خاص زن از مرد می شود و کم کم به واسطه سردی روابط میان آن ها، اختلاف بروز می کند و دلیل و علت اصلی اختلافات نیز پس از مدتی فراموش شده و کار آنها به درگیری فیزیکی و توهین به یکدیگر کشیده می شود غافل از اینکه علت اصلی این اختلاف سرد مزاجی زن و یا مرد یا عذر پزشکی او بوده است. آگاهی زوجین از مشکلات این چنینی و اطلاع آنها از راه های درمانی آن می تواند کمک شایانی در جهت بهبود رابطه آنها و بهره مندی از یکدیگر را فراهم سازد.

نمی توان منکر این واقعیت شد که یکی از دلایل اختلافات زوجین وجود مشکلات جنسی آنها و نیز بعضاً سرپوش گذاشتن آن و تامین نکردن این نیاز طبیعی برای شریک زندگی می باشد که در بسیاری از پرونده های اختلافات خانوادگی، به جز زوجین سایر اطرافیان نمی دانند که مشکل اصلی این درگیری ها از کجا نشات و ریشه می گیرد که فی الواقع مراجعه به روانشناس و متخصصین اعصاب و روان اثربخش تر از مراجعه نزد وکیل دادگستری یا مراجعه به دادگاه برای طرح دعواست.

حتی بسیاری از والدین زوجین و نزدیکان آنها نیز به جای راهنمایی و مشاوره درست به فرزندانشان آنها را تحریک به دعوا و درگیری می کنند و پای خود را به اصطلاح در یک کفش کرده و می گویند ما فقط طلاق می خواهیم! به جای اینگونه رفتارهای غیرمنطقی بهتر است قبل از هر تصمیم زود هنگام و نسنجیده، نزد یک مشاور خانواده و یا یک روان شناس خبره و با تجربه بروند تا بلکه مشکلات و اختلافات زوجین ریشه یابی شود و با اصلاح و درمان آن، به جای طی مسیر دادگاه خانواده، در مسیر زندگی مشترک زناشویی قرار گیرند.

مطلب مرتبط: چگونه می توان به شکل قانونی از شوهر نفقه گرفت؟!

نکات کلیدی در ارتباط با مطالبه نفقه

1. حضور زوجین زیر یک سقف و زندگی مشترک آنها، مبین پرداخت نفقه از طرف زوج است، مگر اینکه خلاف آن توسط مدعی اثبات گردد. (دادنامه شماره 9509972130500384 مورخ 12-03-1395 صادره از شعبه 60 دادگاه تجدیدنظر استان تهران)

2. به صرف اثبات رابطه زوجیت، زوج مکلف به پرداخت نفقه است و باید دلیل برائت ذمه خویش را ارائه دهد؛ لذا اصل عدم پرداخت نفقه است.

3. تعهد به پرداخت نفقه از زمان انعقاد نکاح بر ذمّه زوج مستقر می شود و عدم آغاز زندگی مشترک خللی در این تعهد ایجاد نمی کند.

4. مطابق ماده 1206 قانون مدنی، اقارب منحصراً نسبت به آتیه می توانند مطالبه نفقه نمایند و با استفاده از مفهوم مخالف این ماده، اقربا، از جمله فرزند، نمی توانند نفقه گذشته را مطالبه نمایند.

5. اصل بر عدم پرداخت نفقه زوجه است و مرد باید پرداخت نفقه یا ناشزه بودن زن را ثابت کند.

6. شرط پرداخت نفقه به زوجه، عقد نکاح است و نه زندگی مشترک، یعنی چنانچه زوجین زندگی مشترک را آغاز ننموده باشند باز هم زوج مکلف به پرداخت نفقه است.

7. عدم پرداخت نفقه زوجه قبل از شروع زندگی مشترک در صورت تمکین خاص زوجه، مصداق بزه ترک انفاق است.

مطلب مرتبط: عواقب قانونی ترک منزل توسط همسر

مستندات قانونی مرتبط با نفقه زوجه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/96/2542 شماره پرونده: 96-9/4-1619 ح تاریخ نظریه: 1396/10/24

1- دعوی نفقه جاریه در چه صورتی غیرمالی و در چه صورتی مالی است؟ 2- در صورتی که مالی باشد نحوه محاسبه هزینه دادرسی به چه نحو است؟ 3- با توجه به اینکه دعوی نفقه جاریه با عناوین مختلف مطالبه نفقه جاریه تعیین نفقه جاریه تعیین تکلیف در مورد نفقه الزام به پرداخت نفقه جاریه مطرح می شود و با توجه به بند ج ماده 9 قانون شوراها که با رعایت نصاب رسیدگی به دعوی نفقه را در صلاحیت شورا دانسته است آیا شامل نفقه جاریه همسر و سایر اقارب نیز می شود یا خیر؟

در کلیه موارد تعیین میزان نفقه جاریه و ترتیب پرداخت آن، برابر ماده 47 قانون حمایت خانواده مصوب 1391، که دادگاه به طور معمول، حکم به پرداخت نفقه صادر نمی کند و فقط میزان و ترتیب پرداخت را تعیین و اعلام می‌کند و صرف تعیین نفقه و میزان آن، به معنای صدور حکم به پرداخت نفقه نمی باشد؛ دعوا غیرمالی است و هزینه دادرسی دعاوی غیرمالی وصول می شود و موضوع از صلاحیت شورای حل اختلاف خارج است.

صورت جلسه نشست قضائی استان لرستان/ شهر پلدختر مورخ ۱۳۹۱/۰۷/۱۰

آیا به زوجه در دوران عقد نفقه تعلق می گیرد؟ در فرض سؤال آیا دادگاه می تواند الزام به تمکین بدهد؟

نظر هیئت عالی

زوجه بعد از زمان وقوع عقد با توجه به مواد 1102، 1106 و 1107 قانون مدنی، استحقاق نفقه را داراست؛ مگر آنکه بعد از وقوع عقد بدون مانع شرعی و قانونی از انجام تکالیف زوجیت خودداری کرده باشد. به طور کلی نفقه در مقابل تمکین است و از این لحاظ مستحق دریافت نفقه خواهد بود. ناشزه بودن ادعا است و باید مدعی نشوز آن را ثابت کند و زندگی جداگانه دلیل بر نشوز نیست و می تواند قرینه محسوب شود. دعوای الزام به تمکین نیز در صورت اثبات نشوز منعی ندارد.