چگونگی طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه

نحوه طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه

نفقه زوجه شامل نیازهای متناسب با عرف و شأن وی اعم از مسکن، لباس، خوراک، هزینه‌های درمانی و ... می‌باشد (مستنبط از ماده 1107 قانون مدنی). به محض وقوع عقد نکاح، زوجین در مقابل یکدیگر دارای حقوق و تکالیف می‌گردند. یکی از حقوقی که در عقد دائم متعلق به زوجه و بر عهده زوج است، نفقه می‌باشد. مستفاد از ماده 1106 قانون مدنی، در عقد ازدواج دائم، پرداخت نفقه زوجه بر عهده زوج می‌باشد. اگر مردی علی‌رغم ایفای وظایف زناشویی از سوی زوجه، از پرداخت نفقه وی امتناع نماید، او‌ می‌تواند با مراجعه به دادگاه صالح، نفقه خویش را مطالبه نماید. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه مطابق با قانون مدنی و قانون حمایت خانواده پرداخته شود.

مطلب مرتبط: تمکین چیست؟ عدم تمکین به چه معناست؟

شرایط مطالبه نفقه زوجه

جهت طرح دعوا مبنی بر مطالبه نفقه زوجه لازم است که اولاً رابطه زوجیت در عقد نکاح دائم، میان خواهان و‌ خوانده دعوا وجود داشته باشد و‌ توسط دادگاه با بررسی سند ازدواج احراز گردد. ثانیاً زوجه از زوج تمکین نموده و مرد نتوانسته باشد عدم تمکین او را ثابت نماید. ثالثاً مرد حتی در صورتی که توانایی مالی لازم را هم نداشته باشد، مکلف به پرداخت می‌باشد. رابعاً نفقه زوجه در زمره طلب ممتاز بوده و مقدم بر نفقه اقارب است مضاف بر آنکه وی می‌تواند نفقه گذشته خویش را هم مطالبه نماید (در خصوص مطالبه نفقه آینده زوجه میان محاکم اختلاف‌نظر وجود دارد چراکه منوط به تمکین زوجه است.).

 دعوای مطالبه نفقه زوجه، یک دعوای مالی است که هزینه دادرسی آن نیز بر همین اساس پرداخت می‌گردد. دادگاه صالح جهت طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه، وفق ماده 12 قانون حمایت خانواده، دادگاه محل اقامت زوجه یا محل اقامت زوج خواهد بود. ناگفته نماند که مستند به بند الف ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402، اگر مبلغ نفقه مطالبه گردیده تا سقف یک میلیارد ریال باشد، دادگاه صلح محل اقامت محل اقامت زوجه یا محل اقامت زوج صالح به رسیدگی خواهد بود. نکته مهم دیگر آنکه در دعوای تعیین میزان نفقه، شورای حل اختلاف (دادگاه صلح) به هیچ عنوان صلاحیت رسیدگی ندارد.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای مطالبه نفقه اقارب

نکات مهم در طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه

1- در ارتباط با مطالبه نفقه آینده زوجه میان محاکم اختلاف‌نظر وجود دارد عده‌ای من‌جمله دکتر امامی معتقدند که مقنن بر طبق ماده 47 قانون حمایت خانواده، این اجازه را داده است تا دادگاه بتواند زوج را جهت پرداخت نفقه آینده محکوم نماید تا دیگر نیازی به طرح مجدد دعوای مطالبه نفقه نباشد اما در مقابل عده‌ای دیگر معتقدند که دادگاه فقط تا زمان صدور حکم می‌تواند زوج را محکوم به پرداخت نفقه نماید و در خصوص آینده فقط دادگاه می‌تواند میزان نفقه را تعیین نماید و یا ترتیب پرداخت آن را مشخص نماید پس اگر زوج بر طبق حکم صادره، نفقه را پرداخت ننماید، زوجه می‌بایست مجدد طرح دعوا نماید. چراکه احراز تمکین زوجه در آینده برای دادگاه در زمان حاضر، میسر نخواهد بود.

2- زوجه می‌تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده است (مهریه می‌بایست در این فرض، حال باشد) از شوهر تمکین اعم از عام و خاص نکند (حق حبس خود را اعمال نماید)، این امتناع زوجه، مسقط حق نفقه وی نخواهد بود و وی این حق را دارد که نفقه خویش را مطالبه نماید و تفاوتی نیز میان زوجه باکره و غیر باکره در این خصوص وجود ندارد. نکته مهم آن است که اگر زوجه حداقل یک مرتبه، تمکین عام و خاص کرده باشد، حق حبس وی ساقط می گردد.

3- مطابق با ماده 53 قانون حمایت خانواده، اگر زوج از پرداخت نفقه زوجه امتناع ورزد، زوجه این حق را خواهد داشت که شکواییه‌ای را تحت عنوان ترک انفاق مطرح نموده تا زوج را محکوم به تحمل حبس تعزیری به مدت بیش از سه ماه تا یک سال نماید. نکته قابل توجه آن است که در دادگاه کیفری در دعوای ترک انفاق، برعکس دادگاه حقوقی، به استطاعت مالی زوج توجه می‌شود و اگر برای دادگاه ثابت شود که مرد توانایی مالی لازم را ندارد، حسب مورد قرار منع تعقیب یا حکم برائت صادر می‌نماید.

4- اگر زن و مردی سالیان متمادی با یکدیگر زندگی نموده باشند، زندگی زیر یک سقف، قرینه‌ای بر این امر می‌باشد که حداقل نیازهای ضروری زوجه از قبیل لباس، غذا و ... برای او فراهم بوده است و در این حالت زوجه می‌بایست عدم پرداخت نفقه را ثابت نماید.

5- زمانی که زوج بابت مطالبه نفقه از سوی زوجه بموجب حکم قطعی دادگاه محکوم می‌گردد هر چند که عدم استطاعت مالی زوج، دلیل موجهی برای عدم پرداخت نفقه نیست اما زوج‌ می‌تواند وفق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت‌های مالی، دادخواست اعسار دهد. لازم به یادآوری است که با حبس شدن زوج، وضعیت زوجه نابسامان‌تر خواهد شد.

6- آثار نُشوز زوجه عبارتند از: الف- سقوط نفقه. ب- اختیار همسر دوم مرد. ج- عدم استحقاق به دریافت اجرت‌المثل و نحله.

7- مواردی که زن با وجود نُشوز مستحق نفقه می‌باشد عبارت‌اند از (=موانع مشروع):

الف- استفاده از حق حبس (موضوع مواد 1085 و 1086 قانون مدنی)

ب- عذر موجه مانند عادت ماهانه، اِحرام، مُعتَکِف بودن در مساجد.

ج- خوف ضرر بدنی، مالی یا شرافتی (موضوع مواد 1115 و 1116 قانون مدنی)

د- ابتلای شوهر به امراض مُقاربتی (موضوع ماده 1127 قانون مدنی)

ذ- در صورتی که شوهر منزل مناسب با وضعیت زن برای سکونت وی اختیار نکند.

ی- در صورتی که حق تعیین منزل به زن داده شده باشد.