چگونگی طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه

نحوه طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه

نفقه زوجه شامل نیازهای متناسب با عرف و شان وی اعم از مسکن، لباس، خوراک، هزینه های درمانی و ... می باشد (مستنبط از ماده ۱۱۰۷ قانون مدنی). به محض وقوع عقد نکاح، زوجین در مقابل یکدیگر دارای حقوق و تکالیف می گردند. یکی از حقوقی که متعلق به زوجه و بر عهده زوج است، نفقه می باشد. مستفاد از ماده 1106 قانون مدنی، در عقد ازدواج دائم، پرداخت نفقه زوجه بر عهده زوج می باشد. اگر مردی علی رغم ایفای وظایف زناشویی از سوی زوجه، از پرداخت نفقه وی امتناع نماید، او‌ می تواند با مراجعه به دادگاه صالح، نفقه خویش را مطالبه نماید. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه مطابق با قانون مدنی و قانون حمایت خانواده پرداخته شود.

مطلب مرتبط: تمکین چیست؟ عدم تمکین به چه معناست؟

شرایط مطالبه نفقه زوجه

جهت طرح دعوا مبنی بر مطالبه نفقه زوجه لازم است که اولاً رابطه زوجیت در عقد نکاح دائم، میان خواهان و‌ خوانده دعوا وجود داشته باشد و‌ توسط دادگاه با بررسی سند ازدواج احراز گردد. ثانیاً زوجه از زوج تمکین نموده و مرد نتوانسته باشد عدم تمکین او را ثابت نماید. ثالثاً مرد حتی در صورتی که توانایی مالی لازم را هم نداشته باشد، مکلف به پرداخت می باشد. رابعاً نفقه زوجه در زمره طلب ممتاز بوده و مقدم بر نفقه اقارب است مضاف بر آنکه وی می تواند نفقه گذشته خویش را هم مطالبه نماید (در خصوص مطالبه نفقه آینده زوجه میان محاکم اختلاف نظر وجود دارد).

 دعوای مطالبه نفقه زوجه، یک دعوای مالی است که هزینه دادرسی آن نیز بر همین اساس پرداخت می گردد. دادگاه صالح جهت طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه، وفق ماده 12 قانون حمایت خانواده، دادگاه محل اقامت زوجه یا محل اقامت زوج خواهد بود. ناگفته نماند که اگر مبلغ نفقه مطالبه گردیده تا بیست میلیون تومان باشد، شورای حل اختلاف محل اقامت زوجه یا محل اقامت زوج صالح به رسیدگی خواهد بود. نکته مهم دیگر آنکه در دعوای تعیین میزان نفقه، شورای حل اختلاف به هیچ عنوان صلاحیت رسیدگی ندارد.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای مطالبه نفقه اقارب

نکات مهم در طرح دعوای مطالبه نفقه زوجه

1- در ارتباط با مطالبه نفقه آینده زوجه میان محاکم اختلاف نظر وجود دارد عده ای من جمله دکتر امامی معتقدند که مقنن بر طبق ماده 47 قانون حمایت خانواده، این اجازه را داده است تا دادگاه بتواند زوج را جهت پرداخت نفقه آینده محکوم نماید تا دیگر نیازی به طرح مجدد دعوای مطالبه نفقه نباشد اما در مقابل عده ای دیگر معتقدند که دادگاه فقط تا زمان صدور حکم می تواند زوج را محکوم به پرداخت نفقه نماید و در خصوص آینده فقط دادگاه می تواند میزان نفقه را تعیین نماید و یا ترتیب پرداخت آن را مشخص نماید پس اگر زوج بر طبق حکم صادره، نفقه را پرداخت ننماید، زوجه می بایست مجدد طرح دعوا نماید. چراکه احراز تمکین زوجه در آینده برای دادگاه در زمان حاضر، میسر نخواهد بود.

2- زوجه می تواند تا زمانی که مهریه به او تسلیم نشده است (مهریه می بایست در این فرض، حال باشد) از شوهر تمکین اعم از عام و خاص نکند (حق حبس خود را اعمال نماید)، این امتناع زوجه، مسقط حق نفقه وی نخواهد بود و وی این حق را دارد که نفقه خویش را مطالبه نماید و تفاوتی نیز میان زوجه باکره و غیر باکره در این خصوص وجود ندارد. نکته مهم آن است که اگر زوجه حداقل یک مرتبه، تمکین عام و خاص کرده باشد، حق حبس وی ساقط می گردد.

3- مطابق با ماده 53 قانون حمایت خانواده، اگر زوج از پرداخت نفقه زوجه امتناع ورزد، زوجه این حق را خواهد داشت که شکواییه ای را تحت عنوان ترک انفاق مطرح نموده تا زوج را محکوم به تحمل حبس تعزیری به مدت بیش از 6 ماه تا 2 سال نماید. نکته قابل توجه آن است که در دادگاه کیفری در دعوای ترک انفاق، برعکس دادگاه حقوقی، به استطاعت مالی زوج توجه می شود و اگر برای دادگاه ثابت شود که مرد توانایی مالی لازم را ندارد، حسب مورد قرار منع تعقیب یا حکم برائت صادر می نماید.

4- اگر زن و مردی سالیان متمادی با یکدیگر زندگی نموده باشند، زندگی زیر یک سقف، قرینه ای بر این امر می باشد که حداقل نیازهای ضروری زوجه از قبیل لباس، غذا و ... برای او فراهم بوده است و در این حالت زوجه می بایست عدم پرداخت نفقه را ثابت نماید.

5- اگر زوجه دعوای مطالبه نفقه را در شورای حل اختلاف مطرح نموده باشد و زوج در دفاعیات خویش، مدعی عدم تمکین زوجه و طرح دعوای الزام به تمکین در دادگاه خانواده باشد، در اینصورت شورای حل اختلاف وفق ماده 21 قانون حمایت خانواده، قرار عدم صلاحیت به شایستگی دادگاه خانواده صادر می نماید. بعضاً مشاهده می گردد که شورای حل اختلاف در این شرایط، تا حصول نتیجه نهایی از دادگاه خانواده، قرار توقف رسیدگی صادر می نماید.

6- زمانی که زوج بابت مطالبه نفقه از سوی زوجه بموجب حکم قطعی دادگاه محکوم می گردد هر چند که عدم استطاعت مالی زوج، دلیل موجهی برای عدم پرداخت نفقه نیست اما زوج‌ می تواند وفق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، دادخواست اعسار دهد. لازم به یادآوری است که با حبس شدن زوج، وضعیت زوجه نابسامان تر خواهد شد.

7- آثار نُشوز زوجه عبارتند از: الف- سقوط نفقه. ب- اختیار همسر دوم مرد. ج- عدم استحقاق به دریافت اجرت المثل و نحله.

8- مواردی که زن با وجود نُشوز مستحق نفقه می باشد عبارت اند از (=موانع مشروع):

الف- استفاده از حق حبس (موضوع مواد 1085 و 1086 قانون مدنی)

ب- عذر موجه مانند عادت ماهانه، اِحرام، مُعتَکِف بودن در مساجد.

ج- خوف ضرر بدنی، مالی یا شرافتی (موضوع مواد 1115 و 1116 قانون مدنی)

د- ابتلای شوهر به امراض مُقاربتی (موضوع ماده 1127 قانون مدنی)

ذ- در صورتی که شوهر منزل مناسب با وضعیت زن برای سکونت وی اختیار نکند.

ی- در صورتی که حق تعیین منزل به زن داده شده باشد.