شرایط تنظیم دادخواست بدوی چگونه است؟

مفهوم دادخواست بدوی

شروع رسیدگی به دعوای حقوقی در محکمه صالح، مستلزم تقدیم دادخواست می‌باشد (به دلالت ماده 48 قانون آیین دادرسی مدنی). قانونگذار در قوانین موضوعه در خصوص تعریف دادخواست، مطلبی را بیان ننموده است اما می‌توان اینگونه بیان نمود که دادخواست، برگه‌ای است که خواهان دعوا به موجب آن، دعوای خود را به نحو مکتوب، تنظیم و تقدیم دادگاه می‌نماید. قانونگذار جهت طرح دادخواست بدوی (مرحله نخستین دادرسی)، شرایط ویژه‌ای را مقرر نموده است که خواهان دعوا مکلف به رعایت آن می‌باشد. در صورت عدم رعایت این شرایط در تنظیم دادخواست بدوی، ضمانت اجراهایی توسط مقنن پیش‌بینی شده است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص شرایط تنظیم دادخواست بدوی پرداخته شود.

شرایط تنظیم دادخواست بدوی

خواهان دعوا جهت تنظیم دادخواست بدوی، می‌بایست مقررات ویژه‌ای که قانونگذار تدوین و‌ مشخص نموده است را رعایت نماید. در ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی، شرایط تنظیم دادخواست بدوی تعیین شده است. این شرایط عبارتند از:

الف) دادخواست بدوی می‌بایست با ذکر مشخصات خواهان دعوا اعم از نام، نام خانوادگی، نام پدر، اقامتگاه و حتی‌المقدور شغل وی تنظیم و ارائه گردد (مستند به بند 1 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی). در صورتی که خواهان دعوا این مهم را رعایت ننموده باشد، ضمانت اجرای آن، رد فوری دادخواست از سوی مدیر دفتر دادگاه خواهد بود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که اگر بنا به هر علتی، مدیر دفتر متوجه این موضوع نشده باشد که دادخواست بدوی حاوی هر یک از موارد فوق‌الاشاره نبوده است و قاضی رسیدگی‌کننده به دعوا این مورد را متوجه شود، پرونده را به مدیر دفتر ارجاع داده تا وی طبق مقررات مندرج در ماده 56 قانون آیین دادرسی مدنی، قرار رد دادخواست را صادر نماید. در فرضی که دادخواست بدوی از سوی یک شخص حقوقی مطرح شده باشد، می‌بایست نام و اقامتگاه شخص حقوقی به نحو دقیق درج گردد. ضمانت اجرای عدم رعایت این مورد، صدور قرار رد دادخواست از سوی مدیر دفتر دادگاه خواهد بود. (وفق تبصره 2 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی)

ب) مورد مهم دیگری که می‌بایست در تنظیم دادخواست بدوی رعایت گردد، درج نام، نام خانوادگی، شغل و اقامتگاه خوانده دعوا می‌باشد (وفق بند 2 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی). در صورتی که خواهان دعوا، این مورد را در تنظیم دادخواست بدوی رعایت ننموده باشد، مطابق با ماده 53 قانون آیین دادرسی مدنی، مدیر دفتر اقدام به صدور اخطاریه رفع نقص برای خواهان می‌نماید تا وی ظرف ده روز پس از ابلاغ نسبت به رفع نقص اقدام نماید.

ج) یکی از شرایط مهم و‌ تاثیرگذار در تنظیم صحیح دادخواست بدوی، تعیین خواسته دعوا و بهای آن از حیث‌ مالی یا غیرمالی بودن دعوا می‌باشد. خواسته دعوا، همان چیزی است که خواهان از دادگاه تقاضا می‌نماید تا به نفع وی حکم صادر کند. در دعاوی مالی مانند مطالبه ‌وجه و ... خواهان دعوا مکلف است که بهای خواسته را نیز در دادخواست، تقویم نماید (مطابق با ماده 62 قانون آیین دادرسی مدنی). بهای خواسته مندرج در دادخواست، سه کارکرد دارد: الف- مرجع صالح جهت رسیدگی را معین می‌کند، نیک آگاهید که مطابق با ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402 اگر بهای خواسته یک‌صد میلیون تومان یا کمتر باشد در دادگاه صلح رسیدگی می‌گردد اما اگر بهای خواسته بیش از یک‌صد میلیون تومان باشد در دادگاه عمومی رسیدگی می‌شود. ب- هزینه دادرسی را مشخص می‌کند، هزینه دادرسی بر مبنای بهای خواسته مشخص می‌شود. ج- بهای خواسته قابلیت اعتراض به رای را نیز مشخص می‌کند (رای قطعی است یا قابلیت اعتراض را دارد.). در صورتی که خواهان، بهای خواسته را در دادخواست بدوی تعیین ننموده باشد، مدیر دفتر برای وی اخطاریه رفع نقص صادر خواهد نمود.

دعاوی در یک تقسیم‌بندی به دو نوع دعاوی مالی و دعاوی غیرمالی تقسیم می‌شوند. دعاوی مالی دعاوی هستند که اثر مستقیم مالی دارند مانند مطالبه وجه. دعاوی غیرمالی خود به دو دسته دعاوی غیرمالی ذاتی و دعاوی غیرمالی اعتباری (فرضی) تقسیم می‌شوند. دعاوی غیرمالی ذاتی دعاوی هستند که اثر مستقیم مالی ندارند؛ مانند رابطه زوجیت، حضانت و ... . دعاوی غیرمالی اعتباری (فرضی)، دعاوی هستند که اثر مستقیم مالی دارند اما قانون آنها را از برخی جهات در حکم دعاوی غیرمالی فرض نموده است که در سه دسته قرار می‌گیرند: الف- دعاوی سه‌گانه تصرف (تصرف عدوانی، ممانعت و مزاحمت)؛ ب- دعاوی فی‌مابین موجر و مستاجر به جز مطالبه اجور؛ ج- افراز یا فروش مال مشاع مگر آنکه مالکیت مورد اختلاف باشد. لازم به توضیح است که دعاوی غیرمالی اعتباری (فرضی) تنها از سه جهت الف- هزینه دادرسی؛ ب- قابلیت تجدیدنظر خواهی؛ ج- حق‌الوکاله وکیل غیرمالی محسوب می‌شوند.

نکته مهم و قابل توجه آن است که تعیین بهای خواسته در چند مورد لازم نمی‌باشد این موارد اعم‌اند از آنکه تعیین بهای خواسته در زمان تقدیم دادخواست بدوی ممکن نباشد مانند دعوای مطالبه اجرت‌المثل ایام تصرف (مستند به بند 14 ماده 3 قانون وصول برخی از درآمدهای دولت و مصرف آن در موارد معین مصوب 1373 در دعاوی که میزان خواسته در زمان تقدیم دادخواست مشخص نمی‌باشد و نیاز به انجام کارشناسی دارد، علی‌الحساب مبلغ یک میلیون و پانصد هزار ریال از خواهان دریافت و الباقی آن بعد از مشخص شدن میزان خواسته پرداخت خواهد شد.)، خواسته دعوا مطالبه مبلغ مشخصی از وجه رایج کشور باشد یا آنکه خواسته دعوا از جمله دعاوی غیرمالی مانند اثبات نسب، تغییر نام و ... باشد.

د) خواهان دعوا مکلف است که مستند به بند 4 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی، در تنظیم دادخواست بدوی، تعهدات و جهاتی را که به موجب آن، خود را مستحق مطالبه می‌داند، قید نماید. در صورت عدم رعایت این تکلیف قانونی، در راستای اعمال ماده 54 قانون آیین دادرسی مدنی، اخطار رفع نقص صادر خواهد شد. منظور از تعهدات و جهاتی که خواهان خود را مستحق مطالبه آن می‌داند، آن است که خواهان می‌بایست سبب دعوا یا همان منشأ دعوای خود را در دادخواست بدوی ذکر نماید (جهات موضوعی). جهات موضوعی مورد ادعای خواهان همان عمل حقوقی یا واقعه حقوقی‌ای است که منشأ دعوای خواهان می‌باشد. اما خواهان الزامی به درج جهات حکمی (مستندات و مواد قانونی) در دادخواست بدوی ندارد.

ه‍) مستند به بند 5 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی، خواهان دعوا می‌بایست آنچه را که از دادگاه درخواست دارد، در دادخواست بدوی قید نماید. منظور از این بند، درخواست‌هایی می‌باشد که خواسته دعوا شمرده نمی‌شوند مانند هزینه دادرسی، هزینه کارشناسی، حق‌الوکاله وکیل، تامین خواسته، دستور موقت و ... .

و) خواهان دعوا مکلف است در زمان تنظیم دادخواست بدوی، تمامی ادله و‌ وسایلی را که برای اثبات ادعای خود دارد، در دادخواست بدوی خویش قید نماید. مانند استماع شهادت شهود، جلب نظر کارشناس و ... (به دلالت بند 6 ماده 51 قانون آیین دادرسی مدنی)

ز) مورد دیگری که در زمره شرایط تنظیم دادخواست بدوی می‌باشد، امضاء یا اثر انگشت خواهان دعوا (دادخواست‌دهنده) می‌باشد. نکته مهم و قابل توجه آن است که سه مورد از شرایط اساسی دادخواست هستند که در صورت فقدان آنها، دادخواست قابلیت بررسی ندارد. مقنن در صورت فقدان شرایط اساسی دادخواست، برای آنها ضمانت اجرا قرار نداده است چراکه آن برگه را به عنوان دادخواست نمی‌پذیرد که عبارتند از: الف- دادخواست باید به زبان فارسی باشد. ب- دادخواست باید در برگه چاپی مخصوصی نوشته شود. ج- دادخواست باید به امضاء یا اثر انگشت خواهان برسد.

مطلب مرتبط: دادخواست چیست و نحوه نوشتن آن چگونه است؟

نکات مهم در خصوص شرایط تنظیم دادخواست بدوی

1) گاهی اوقات ممکن است که دادخواست بدوی از سوی نماینده خواهان اعم از وکیل، ولی، قیم و ... ارائه شده باشد در این‌صورت می‌بایست سمت دادخواست‌دهنده در دادخواست تصریح شده باشد. مضاف بر آنکه حتماً می‌بایست مدرک مُثبِتِ سمت دادخواست‌دهنده نیز ضمیمه دادخواست شده باشد. ناگفته نماند در صورتی که خوانده دعوا نیز محجور، ورشکسته، شخص حقوقی و ... باشد حتماً لازم است که نام نماینده وی حسب مورد ولی، قیم، مدیرعامل شرکت و ... در دادخواست بدوی درج شده باشد. (به دلالت ماده 52 قانون آیین دادرسی مدنی)

2) یکی از موارد مهمی که در زمان تقدیم دادخواست بدوی می‌بایست توسط خواهان دعوا لحاظ گردد، تعیین بهای خواسته در دعاوی مالی است چراکه این موضوع در تعیین مرجع صالح بر رسیدگی حائز اهمیت می‌باشد. چنان‌چه خواسته خواهان دعوا، تا یک میلیارد ریال باشد، دادگاه صلح محل انعقاد قرارداد یا محل اقامت خوانده و یا محل انجام تعهد، حسب مورد صالح به رسیدگی می‌باشد اما چنانچه مبلغ خواسته بیش از یک میلیارد ریال باشد، دادگاه حقوقی محل انعقاد قرارداد یا محل اقامت خوانده و یا محل انجام تعهد، صلاحیت رسیدگی به دعوا را خواهد داشت. (وفق بند 1 ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 1402)

3) در فرضی که خواهان در زمان تقدیم دادخواست بدوی، توانایی پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، می‌تواند ضمن بیان دیگر خواسته‌های خود، خواسته اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز مطرح نماید. دادگاه پیش از ورود به ماهیت به ادعای وی مبنی بر عدم توانایی مالی مبنی بر پرداخت هزینه دادرسی رسیدگی می‌نماید و نفیاً یا اثباتاً رای صادر خواهد نمود.