نامشروع بودن جهت معامله چیست؟

جهت معامله چیست؟

منظور از جهت معامله از دیدگاه حقوقدانان، هدف اصلی معامله‌کننده از انشاء و‌ تنظیم قرارداد می‌باشد. طبعاً جهت معامله، یک مورد شخصی است و بسته به نیت و انگیزه هر یک از طرفین قرارداد، می‌تواند متفاوت باشد، بنابراین جنبه شخصی و روانی دارد. بطور مثال هدف شخصی خرید خانه به منظور سکونت خویش است اما شخص دیگری خانه‌ای می‌خرد که به فرزندش ببخشد و یا شخص دیگری خانه‌ای را می‌خرد برای نگهداری مواد مخدر و ... . بنابر توضیح فوق مشخص می‌گردد که جهت هر معامله‌ای بسته به انگیزه و هدف هر کسی متفاوت است. حال ممکن است این جهت، نامشروع باشد مانند تاسیس قمارخانه. در این‌صورت قانونگذار شرایطی را مقرر نموده که براساس آن، معامله با جهت نامشروع باطل خواهد بود که در این مقاله سعی می‌گردد به تفصیل در ارتباط با نامشروع بودن جهت معامله توضیح داده شود.

مطلب مرتبط: بطلان معامله نامشروع چگونه است؟

نامشروع بودن جهت معامله

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، جهت معامله، امری شخصی است که نمی‌بایست با جهت تعهد اشتباه شود. جهت تعهد، عبارت است از نیت مستقیم و تعیین‌کننده‌ای که بخاطر آن، متعهد در برابر متعهدله تعهدی را قبول نموده است که این جهت، در یک نوع قرارداد، یکسان است بطور مثال در عقد بیع، تعهد فروشنده تحویل مبیع و تعهد خریدار، پرداخت ثمن می‌باشد. فی‌الواقع در عقودی مانند بیع یا اجاره، تعهد یک طرف جهت یا علت تعهد طرف دیگر خواهد بود. در ارتباط با جهت معامله، قانونگذار صراحتاً اعلام نموده است که نیازی به تصریح آن در قرارداد نمی‌باشد اما اگر تصریح گردد، می‌بایست مشروع باشد و الّا آن معامله باطل خواهد بود. (وفق ماده 217 قانون مدنی)

مطابق با ماده 217 قانون مدنی مشخص می‌گردد که اگر کسی جهت معامله را در معامله قید بنماید و آن جهت، نامشروع باشد قطعاً معامله باطل خواهد بود. بنابراین، هیچ الزامی به ذکر جهت معامله در قرارداد وجود ندارد اما در صورت ذکر شدن در قرارداد، جهت فقط می‌بایست مشروع باشد. بطور مثال فردی خانه‌ای را به منظور تاسیس مرکز فحشا خریداری می‌نماید اگر جهت معامله را در قرارداد درج کنند، این قرارداد، باطل می‌باشد. منظور از نامشروع بودن جهت معامله، همان غیر قانونی بودن آن است. یعنی جهتی که مخالف قوانین آمره، نظم عمومی و اخلاق حسنه است، نامشروع و باطل است حتی اگر نص قانونی خاصی در مورد آن وجود نداشته باشد. مانند خرید خودرو به جهت حمل مشروبات الکلی.

با استنباط از جمیع مواد 225 و 1128 قانون مدنی ذکر این نکته حائز اهمیت است که حکم مقرر در ماده ۲۱۷ قانون مدنی، قابل تعمیم به مواردی نیز خواهد بود که جهت معامله در قرارداد ذکر نشده است اما از اوضاع و احوال حاکم و یا توافق ضمنی طرفین چنین برآید که جهت نامشروع مورد توافق طرفین بوده است بنابراین در آن صورت نیز معامله باطل خواهد بود چراکه مصلحت جامعه نیز در این است که افراد نتوانند با توافقات خود (اعم از صریح یا ضمنی) بر جهت نامشروع، قوانین آمره را که نشأت گرفته از اخلاق حسنه یا نظم عمومی‌اند، نقض نمایند. علی‌ایحال اقدام شایسته آن است که چنین قراردادهایی باطل شوند. ماده 225 قانون مدنی در این ارتباط اشعار داشته است:

«متعارف بودن امری در عرف و عادت به طوری که عقد بدون تصریح هم منصرف به آن باشد به منزله ذکر در عقد است.»

همچنین ماده 1128 قانون مدنی عنوان نموده است:

«هر‌گاه در یکی از طرفین صفت خاصی شرط شده و بعد از عقد معلوم شود که طرف مذکور فاقد وصف مقصود بوده برای طرف مقابل ‌حق فسخ خواهد بود خواه وصف مذکور در عقد تصریح شده یا عقد متبانیاً بر آن واقع شده باشد.»

در ارتباط با نامشروع بودن جهت معامله نکته‌ای که نمی‌بایست از آن غافل شد، آن است که تا زمانی که جهت معامله، صرفاً شخصی بوده و طرفین صراحتاً یا ضمناً توافقی در مورد آن ننموده باشند، نمی‌توان نامشروع بودن آن را علت باطل شدن معامله دانست چراکه مقنن اصولاً به انگیزه‌های شخصی افراد که بیان نشده است، توجهی ندارد. اما اگر این انگیزه، صراحتاً یا ضمناً، در معامله بعنوان جهت معامله درج شده باشد، دیگر جنبه شخصی نخواهد داشت و در صورت نامشروع بودن، بدلیل مخالفت با نظم عمومی، باطل خواهد بود. فی‌الواقع هدف قانونگذار آن است که قراردادها وسیله‌ای برای توزیع ثروت به نحوی نامشروع و شکستن حریم اخلاقی نباشند و در جمع بین اصل صحت و اصل استحکام معاملات از یک سو، و اصل احترام به اخلاق حسنه از سوی دیگر، جهت نامشروع در صورت جمع شرایط ذیل می‌تواند موجب بطلان عقد شود: نخست آنکه انگیزه یا داعی اصلی باشد نه یکی از دواعی و دوم آنکه جهت نامشروع مزبور، ابراز و وارد قلمرو تراضی شود و واقعاً یا نوعاً طرف مقابل نیز از آن مطلع باشد.

امیدواریم مطالب برای شما مفید بوده باشد. لطفا مطالب را با دوستان خود به اشتراک بگذارید و با امتیاز دادن به مطالب، ما را در جهت بهبود و تولید هر چه بیشتر مطالب یاری فرمایید. همچنین می توانید نظرات یا سوالات خود را در بخش دیدگاه ها مطرح نمایید در اسرع وقت به سوالات شما پاسخ داده خواهد شد.