تکلیف دادگاه در رسیدگی به دعوای تقابل چیست؟

دعوای تقابل چیست؟ تکلیف دادگاه در رسیدگی به دعوای تقابل چیست؟

دعوای تقابل به دعوایی گفته می‌شود که از سوی خوانده دعوای اصلی، بطرفیت خواهان دعوا مطرح می‌گردد به شرط آنکه با دعوای اصلی دارای وحدت منشأ (منشأ واقعه حقوقی یا عمل حقوقی است که خواهان به واسطه آن خود را مستحق می‌داند.) یا ارتباط کامل (دو دعوی در صورتی دارای ارتباط کامل هستند که صدور رای در یکی موثر در دیگری باشد.) باشد. مستنبط از ماده 143 قانون آیین دادرسی مدنی، مهلت تقدیم دادخواست تقابل، تا پایان جلسه اول دادرسی می‌باشد و می‌بایست به دادگاهی تقدیم گردد که دعوای اصلی در آن جریان دارد. چنانچه خوانده دعوای اصلی، این دعوا را مطرح نماید، دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوا، تکالیفی را در رسیدگی بر عهده خواهد داشت که در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص تکلیف دادگاه در رسیدگی به دعوای تقابل پرداخته شود.

مطلب مرتبط: دعوای تقابل چیست؟ شرایط طرح آن کدام است؟

تکلیف دادگاه در رسیدگی به دعوای تقابل

زمانی که دعوای تقابل از سوی خوانده دعوای اصلی بطرفیت خواهان دعوای اصلی، به دادگاهی که دعوای اصلی در آن جریان دارد، مطرح می‌گردد دادگاه مکلف است در رسیدگی خود به این دعوا موارد ذیل را رعایت نماید. تکلیف دادگاه در رسیدگی به دعوای تقابل عبارتند از:

۱) بررسی صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی دادگاه

اگر دادخواست تقابل از صلاحیت ذاتی دادگاهی که دعوای اصلی در آن جریان دارد، خارج باشد، همانند سایر دعاوی طاری، دادگاه می‌بایست قرار عدم صلاحیت صادر نموده و پرونده دعوای تقابل را به دادگاه صالح ارسال نماید. اگر رسیدگی به دعوای اصلی منوط به رسیدگی به دعوای تقابل باشد، رسیدگی به دعوای اصلی تا حصول نهایی دعوای تقابل، متوقف می‌گردد. (مستنبط از ماده 19 قانون آیین دادرسی مدنی) 

اما اگر دادخواست تقابل از صلاحیت محلی دادگاهی که دعوای اصلی در آن جریان دارد، خارج باشد، علی‌القاعده دادگاه در صورتی که ذاتاً صالح باشد، به رسیدگی خود ادامه داده و طی یک رای واحد، نسبت به هر دو دعوا اتخاذ تصمیم می‌نماید. (مستنبط از ماده ۱۷ قانون آیین دادرسی مدنی)

مطلب مرتبط: آیا طرح دعوای متقابل در مرحله تجدیدنظر امکان پذیر است؟

۲) اگر دادخواستی تحت عنوان تقابل از سوی خوانده دعوای اصلی به دادگاهی که دعوای اصلی در آن جریان دارد، تقدیم گردد و دادگاه احراز نماید که آن دادخواست، شرایط مقرر قانونی جهت طرح دعوا در قالب دعوای تقابل را ندارد، بطور مثال پس از پایان جلسه اول دادرسی تقدیم شده باشد، با دعوای اصلی ارتباط کامل یا وحدت منشأ نداشته باشد و ... دادگاه در صورت داشتن صلاحیت، آن دعوا را از دعوای اصلی تفکیک نموده ‌و بصورت یک دعوای مستقل نسبت به آن رسیدگی می‌نماید و در صورتی که از صلاحیت محلی یا ذاتی آن دادگاه خارج باشد، قرار عدم صلاحیت صادر نموده و پرونده را به دادگاه صالح ارجاع می‌دهد. 

ذکر این نکته حائز اهمیت است که اگر دعوای تقابل، خارج از مهلت مقرر قانونی مطرح شود (پس از اولین جلسه رسیدگی مطرح شود)، دادگاه در صورت داشتن صلاحیت، بدان جداگانه رسیدگی خواهد نمود اما اگر شرایط مقرر مندرج در ماده 103 قانون آیین دادرسی مدنی وجود داشته باشد، دادگاه به هر دو دعوا توأمان رسیدگی خواهد نمود. ماده 103 قانون آیین دادرسی مدنی در این خصوص اشعار داشته است:

«اگر دعاوی دیگری که ارتباط کامل با دعوای طرح شده دارند در همان دادگاه مطرح باشد، دادگاه به تمامی آنها یک‌جا رسیدگی می‌نماید و چنانچه در چند شعبه مطرح شده باشد در یکی از شعب با تعیین رئیس شعبه اول یک‌جا رسیدگی خواهد شد. در مورد این ماده وکلا یا اصحاب دعوا مکلفند از دعاوی مربوط، دادگاه را مستحضر نمایند.»

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای جلب ثالث و قواعد پذیرش آن

۳) زمانی که دادخواست تقابل از سوی خوانده دعوای اصلی مطرح می‌گردد یکی از تکالیف دادگاه در رسیدگی به آن دعوا این است که در وهله اول دادخواست را بررسی نموده و چنانچه دادخواست کامل نباشد، مدیر دفتر شعبه، اخطار رفع نقص را صادر نموده و در صورت رفع نقص توسط خواهان دعوای تقابل، دستور تعیین وقت و ابلاغ آن به خوانده دعوای تقابل (خواهان دعوای اصلی) صادر می‌گردد. در این‌صورت اگر فرصت کافی جهت دفاع از دعوای تقابل برای خوانده دعوای تقابل وجود داشته باشد، همان وقت رسیدگی که برای دعوای اصلی در نظر گرفنه شده است، تعیین و به اصحاب دعوا ابلاغ می‌گردد اما چنانچه این فرصت کافی نباشد بطور مثال یک روز قبل از جلسه دادرسی، دعوای تقابل تقدیم شده باشد، در این‌صورت مدیر دفتر دادگاه، دادخواست را به همان شکلی که تقدیم شده، ثبت نموده و به پرونده‌ای که مربوط به دعوای اصلی است، ضمیمه نموده تا قاضی شعبه در جلسه اول دادرسی ملاحظه نموده و در صورتی که شرایط دعوای تقابل را احراز نماید، چنانچه دادخواست تقابل به خوانده دعوای تقابل، ابلاغ نشده باشد و او آمادگی دفاع را نداشته باشد، در این‌صورت جلسه تجدید خواهد شد تا در وقت رسیدگی بعدی به هر دو دعوا توأمان رسیدگی شود. اما اگر خوانده دعوای تقابل با وجود آنکه، دعوای تقابل به او ابلاغ نشده باشد، شرایط دفاع از آن دعوا را داشته باشد، در همان جلسه نخست رسیدگی به هر دو دعوا انجام می‌پذیرد. دادگاه پس از رسیدگی به هر دو‌ دعوا، طی یک رای واحد، اتخاذ تصمیم می‌نماید.

۴) پس از طرح دعوای اصلی و هم‌چنین طرح دعوای تقابل، ذکر این نکته حائز اهمیت است که گاهی ا‌وقات ممکن است که دادرسی پس از شروع بنا به دلایلی اعم از فوت یا حجر هر یک از طرفین، متوقف شود و یا آنکه خواهان دعوای اصلی پس از طرح دعوا، دادخواست یا دعوای خود را مسترد نماید یا دعوای او به ترتیبی زایل شود، در این‌صورت در خصوص توقف دادرسی، شرایط مقرر در ماده ۱۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی اعمال می‌گردد. ماده ۱۰۵ قانون آیین دادرسی مدنی در این ارتباط بیان داشته است:

«هرگاه یکی از اصحاب دعوا فوت نماید یا محجور شود یا سمت یکی از آنان که به موجب آن سمت، داخل دادرسی شده زایل گردد دادگاه رسیدگی را به طور موقت متوقف و مراتب را به طرف دیگر اعلام می‌دارد. پس از تعیین جانشین و درخواست ذی‌نفع، جریان دادرسی ادامه می‌یابد مگر این که فوت یا حجر یا زوال سمت یکی از اصحاب دعوا تاثیری در دادرسی نسبت به دیگران نداشته باشد که در این صورت دادرسی نسبت به دیگران ادامه خواهد یافت.»

اما در خصوص استرداد دادخواست و یا دعوای خواهان دعوای اصلی و یا صدور قرار ابطال دادخواست اصلی، می‌بایست عنوان نمود که این امر هیچ تاثیری بر دعوای تقابل نخواهد داشت و رسیدگی به دعوای تقابل ادامه خواهد داشت. چراکه درست است که دعوای تقابل در مقام دفاع از دعوای اصلی مطرح شده است، اما دعوایی است که خواهان آن تمامی شرایط مقرر قانونی جهت اقامه دعوا را رعایت کرده است پس دادگاه نمی‌تواند به صرف زوال دعوای اصلی، رسیدگی به دعوای تقابل را ادامه ندهد. اما گاهی ا‌وقات ممکن است که در برخی دعاوی شرایط به گونه‌ای مقرر شود که با از بین رفتن یک دعوا، دعوای دیگر نیز از بین برود بطور مثال اگر دعوای اصلی از سوی زوج مبنی بر الزام زوجه به تمکین مطرح شود و زوجه در مقام دفاع، دعوای تقابل به خواسته طلاق مطرح نماید، در این میان زوجه فوت نماید، فوت او باعث از بین رفتن هر دو دعوا خواهد بود.