نظام نیمه آزادی در قانون مجازات اسلامی

نظام نیمه آزادی چیست؟

پس از صدور رای و قطعیت آن پرونده جهت اجرای حکم به واحد اجرای احکام کیفری ارسال می گردد. یکی از نهادهای نوینی که در ارتباط با اجرای مجازات در مورد محکومین در قانون مجازات اسلامی سال 92 اعلام شده است مسئله نظام نیمه آزادی میباشد. این نظام تبیین گردیده است تا روشهای کارآمد تری جهت اصلاح و برگرداندن مجرمین جامعه پیش بینی گردد. فی الواقع هدف از ایجاد این نظام، اصلاح و بازگرداندن محکوم به جامعه، بصورت مطلوب تری می باشد. در این مقاله سعی می گردد به تفصیل در ارتباط با نظام نیمه آزادی و شرایط استفاده از آن برای محکومین پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: قرار تعویق صدور حکم در چه مواردی صادر می شود؟

نظام نیمه آزادی

نیمه آزادی به شیوه ای از اجرای مجازات گفته می شود که مطابق با آن فرد محکوم این حق را دارد که در طول مدت زمان اجرای حکم حبس به جای تحمل کیفر در داخل زندان به انجام فعالیت های حرفه ای درمانی آموزشی و غیره در خارج از زندان بپردازد. روال معمول بر این است که اجرای این قبیل فعالیت ها زیر نظر مراکز نیمه آزادی انجام می گیرد که در سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی تاسیس می گردد. همانگونه که فوقاً ذکر گردید این شیوه اعمال مجازات برای نخستین بار در قانون مجازات اسلامی سال 1392 تصریح گردیده است. بدین منظور مقنن با اعمال چنین روشهای انجام مجازاتی سعی بر آن داشته است تا رعایت حال برخی از مجرمین را نموده تا به نحو مساعد تری اصلاح شده و به جامعه بازگردانده شوند. ماده 56 قانون مجازات اسلامی بیان داشته است:

"نظام نیمه آزادی، شیوه ای است که بر اساس آن محکوم می‌تواند در زمان اجرای حکم حبس، فعالیتهای حرفه ای، آموزشی، حرفه آموزی، درمانی و نظایر اینها را در خارج از زندان انجام دهد. اجرای این فعالیتها زیر نظر مراکز نیمه آزادی است که در سازمان زندانها و اقدامات تأمینی و تربیتی تاسیس می‌شود."

بیشتر بخوانید: پابند الکترونیکی چیست و به چه کسانی تعلق می گیرد؟

شرایط اعمال نیمه آزادی کدام است؟

جهت استفاده از نظام نیمه آزادی محکوم می بایست دارای شرایط ذیل باشد:

1. محکومیت به حبس تعزیری درجه پنج الی هفت
2. گذشت شاکی
3. اخذ تامین مناسب از مجرم
4. تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، آموزشی، حرفه ای
5. اعلام رضایت محکوم نسبت به اعمال نظام نیمه آزادی

ماده 57 قانون مجازات اسلامی در این باره بیان نموده است:

"در حبس های تعزیری درجه پنج تا هفت دادگاه صادرکننده حکم قطعی می‌تواند مشروط به گذشت شاکی و سپردن تامین مناسب و تعهد به انجام یک فعالیت شغلی، حرفهای، آموزشی، حرفه آموزی، مشارکت در تداوم زندگی خانوادگی یا درمان اعتیاد یا بیماری که در فرآیند اصلاح یا جبران خسارت وارد بر بزه دیده موثر است، محکوم را با رضایت خود او، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. همچنین محکوم می‌تواند در طول دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرایط قانونی، صدور حکم نیمه آزادی را تقاضا نماید و دادگاه موظف به رسیدگی است.

تبصره [الحاقی 1399/02/23]- مقررات این ماده در مورد حبس های تعزیری درجه دو، درجه سه و درجه چهار، در صورت گذراندن یک ‌چهارم مدت حبس قابل اعمال است."

نکته مهم این است که در صورتی که محکوم دارای شرایط فوق الذکر باشد، می تواند در طول مجازات از دادگاه درخواست اعمال نیمه آزادی نماید و دادگاه مکلف است که به درخواست وی رسیدگی و اعلام نظر نماید.

مستندات قانونی مرتبط با نیمه آزادی

صورتجلسه نشست قضائی استان قزوین/ شهر محمدیه مورخ 1396/11/11

آیا اجرای نظام نیمه آزادی نیز باید از طریق شورای طبقه بندی زندان و قاضی اجرای احکام کیفری باشد؟

نظر هیئت عالی

طبق نص صریح ماده 57 قانون مجازات اسلامی صدور قرار نظام نیمه آزاد با دادگاه است که پس از صدور رای به اجرای نظام نیمه آزادی، تحت نظر قاضی اجرای احکام صورت می گیرد.

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/97/2731 شماره پرونده: 97-186/1-2731 تاریخ نظریه: 1398/02/09

ماده 56 قانون مجازات اسلامی 1392، نظام نیمه آزادی را تعریف نموده و توضیح داده است و در مقام بیان چگونگی استفاده از این نهاد نیست؛ به شرحی که در ماده 57 قانون مزبور آمده است در حبس های درجه پنج تا هفت، دادگاه صادرکننده حکم قطعی می تواند با حصول شرایط مقرر در این ماده محکوم را با رضایت خود او تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. اختیار دادگاه در این زمینه محدود به مرحله اجراء نیست بلکه مقارن صدور حکم قطعی هم می تواند اجرای حکم را تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد تبصره 2 ماده 513 قانون آیین دادرسی کیفری 1392 نیز با توجه به عبارت «بجز مواردی که در قانون یا در حکم دادگاه تصریح شده است»، مؤید این امر است. ضمناً در قسمت آخر ماده 57 قانون مجازات اسلامی 1392 تصریح شده "همچنین محکوم می تواند در طول دوره تحمل مجازات در صورت دارا بودن شرایط قانون، صدور حکم نیمه آزادی را تقاضا کند و دادگاه موظف به رسیدگی است" که خود دلالت بر این نظر دارد.