نظام نیمه آزادی چیست؟ شرایط تحقق آن کدام است؟

مفهوم نظام نیمه آزادی چیست؟

یکی از روش‌هایی که قانونگذار جهت کاهش جمعیت زندان‌ها و هم‌چنین در راستای حضور مرتکب جرم در جامعه و متعاقباً اصلاح وی، تعبیه نموده است، نظام نیمه آزادی می‌باشد که به موجب آن مرتکب جرم می‌تواند ساعاتی از محکومیت خود را در زندان سپری نموده و ساعاتی دیگر را در خارج از زندان به انجام فعالیت‌هایی بپردازد که دادگاه تعیین نموده است تا با این روش، هم مجازات در مورد وی اعمال گردد و هم از آثار سوء دوری وی از حضور در کنار خانواده و جامعه اجتناب شود. مطابق با ماده 56 قانون مجازات اسلامی، یکی از نهادهای نوینی که در ارتباط با اجرای مجازات در مورد محکومین در قانون مجازات اسلامی سال 1392 اعلام شده است مسئله نظام نیمه آزادی می‌باشد. این نظام تبیین گردیده است تا روش‌های کارآمدتری جهت اصلاح و برگرداندن مجرمین به جامعه پیش‌بینی گردد. فی‌الواقع هدف از ایجاد این نظام، اصلاح و بازگرداندن محکوم به جامعه، بصورت مطلوب‌تری می‌باشد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نظام نیمه آزادی و‌ شرایط تحقق آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: قرار تعویق صدور حکم به چه معناست؟

شرایط تحقق نظام نیمه آزادی

نظام نیمه آزادی به شیوه‌ای از اجرای مجازات گفته می‌شود که مطابق با آن فرد محکوم این حق را دارد که در طول مدت زمان اجرای حکم حبس به جای تحمل کیفر در داخل زندان، به انجام فعالیت‌های حرفه‌ای درمانی، آموزشی و غیره در خارج از زندان بپردازد. روال معمول بر این است که اجرای این قبیل فعالیت‌ها زیر نظر مراکز نیمه آزادی انجام می‌گیرد که در سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی تاسیس می‌گردد. همانگونه که فوقاً ذکر گردید این شیوه اعمال مجازات برای نخستین بار در قانون مجازات اسلامی سال 1392 تصریح گردیده است. بدین منظور مقنن با اعمال چنین روش‌های انجام مجازاتی، سعی بر آن داشته است تا رعایت حال برخی از مجرمین را نموده تا به نحو مساعدتری اصلاح شده و به جامعه بازگردانده شوند. 

مستنبط از ماده 57 قانون مجازات اسلامی، در حبس‌های تعزیری درجات 5 تا 7، دادگاه صادرکننده حکم قطعی این حق را دارد که در صورت گذشت شاکی و هم‌چنین اخذ تامین مناسب از مرتکب جرم بانضمام اخذ تعهد از او در خصوص انجام یک فعالیت شغلی، آموزشی، حرفه‌ای و ...، وی را با رضایت خود، تحت نظام نیمه آزادی قرار دهد. ناگفته نماند که وفق قسمت اخیر ماده فوق‌الاشاره، محکوم نیز این حق را دارد که در طول دوران تحمل مجازات اگر شرایط قانونی لازم را داشته باشد، از دادگاه تقاضای صدور حکم نیمه آزادی را نماید. نکته مهم و قابل توجه آن است که در خصوص حبس‌های تعزیری درجات دو، سه و چهار نیز اگر محکوم یک‌چهارم مدت حبس خود را گذرانده باشد نیز، امکان استفاده از نظام نیمه آزادی وجود خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: روش‌های نظارت الکترونیکی کدام‌اند؟ شرایط تعلق آن چیست؟

نکات مهم در خصوص نظام نیمه آزادی

1- تصمیم دادگاه در خصوص اعطای نظام نیمه آزادی، در قالب حکم صادر می‌گردد نه قرار و یا دستور و ... .

2- صدور حکم در خصوص اعطای نظام نیمه آزادی می‌تواند همزمان با صدور حکم یا در طول دوران حبس یا در زمان اجرای مجازات باشد. فلذا از آنجایی که مقنن هیچ مهلت خاصی جهت استفاده از این نظام تبیین ننموده است بنظر می‌رسد که حتی یک روز پس از محکومیت متهم نیز می‌توان حکم به نیمه آزادی صادر نمود. نکته مهم و قابل توجه آن است که اگر دادگاه بخواهد همزمان با صدور حکم محکومیت، اقدام به اعطای نظام نیمه آزادی نماید، رأساً این کار را انجام می‌دهد اما اگر بخواهد در زمان اجرای مجازات، چنین حکمی را صادر کند، می‌بایست پیشنهاد از سوی دادستان یا قاضی اجرای احکام صادر شده باشد.

3- همانگونه که پیش‌تر نیز عرض گردید، صدور حکم نظام نیمه آزادی با دادگاه صادرکننده حکم قطعی است فلذا اگر نسبت به حکم صادره، تجدیدنظر خواهی شده باشد، صدور حکم نظام نیمه آزادی در زمره اختیارات دادگاه تجدیدنظر خواهد بود اما اگر نسبت به حکم صادره از دادگاه بدوی، در مهلت قانونی اعتراضی نشده باشد و حکم قطعی شده باشد، دادگاه تصمیم‌گیرنده در خصوص صدور حکم مبنی بر نظام نیمه آزادی، دادگاه بدوی خواهد بود.

4- در خصوص آنکه اگر مرتکب در طول مدت استفاده از نظام نیمه آزادی، از دستورات دادگاه تبعیت ننماید و یا آنکه مرتکب جرم جدیدی شود، نص صریحی از سوی مقنن در ارتباط با ضمانت اجرای این اقدامات بیان نگردیده است و حقوقدانان نظرات مختلفی را در این خصوص بیان داشته‌اند. عده‌ای معتقدند که دادگاه می‌بایست در صورت بروز هر یک از اتفاقات فوق‌الاشاره، اقدام به لغو حکم نیمه آزادی نماید اما بنظر می‌رسد از آنجایی که مقنن بطور صریح چنین موردی را بیان نکرده است، لغو نظام نیمه آزادی با حقوق متهم در تضاد باشد (لزوم تفسیر مُضَیَّق قانون به نفع متهم).

5- یکی از شرایطی که قانونگذار برای استفاده از نظام نیمه آزادی بیان نموده است، سپردن تأمین مناسب توسط مرتکب جرم است. در این خصوص لازم به توضیح است که هدف از صدور این قرار تأمین کیفری، بازگشت به موقع مرتکب به زندان است نه با هدف تضمین اجرای دستورات دادگاه. فلذا ضبط تامین کیفری به جهت امتناع مرتکب از اجرای دستورات دادگاه، ممکن نمی‌باشد و زمانی می‌توان تامین سپرده شده را ضبط نمود که مرتکب در زمان تعیین گردیده، حاضر نشود.

مطلب مرتبط: انواع قرارهای تامین و نظارت کیفری مطابق با ماده 217 قانون آیین دادرسی کیفری

6- یکی دیگر از شروط صدور حکم نظام نیمه آزادی، کسب موافقت مرتکب و اعلام رضایت او در استفاده از این نظام می‌باشد. اصولاً در اعطای نهادهای ارفاقی، دادگاه به تشخیص خود عمل می‌کند و موافقت مرتکب تاثیری در این خصوص ندارد اما استثنائاً در نظام نیمه آزادی، خدمات عمومی رایگان بعنوان یکی از مجازات‌های جایگزین حبس و آزادی توام با نظارت الکترونیکی، موافقت مرتکب ضروری می‌باشد بدیهی است که اگر مرتکب در این مورد، موافق نباشد، مجازات حبس وی به اجرا گذاشته می‌شود.