شرایط تحقق عقد هبه چیست؟

شرایط تحقق عقد هبه

مطابق با ماده 795 قانون مدنی، هبه عقدی است که به موجب آن یک نفر مالی را به رایگان به شخص دیگری تملیک می نماید؛ به بیانی دیگر، او مال خود را به طور مجانی به ملکیت دیگری در می آورد. لازم است بدانید در پس هر بذل و بخشش مباحث حقوقی و قضایی بسیاری نهفته است که تصورش برای عامه مردم دشوار است؛ اما نباید فراموش کرد که بخشیدن یک مال مترادف با انعقاد عقد هبه است و این قرارداد شرایط خاصی دارد. در عقد هبه سه طرف وجود دارد: واهب، متهب و عین موهوبه؛ واهب شخصی است که مالش را به دیگری واگذار می ‌کند، متهب شخصی است که مالکیت مال به او منتقل می شود و عین موهوبه هم مالی است که مورد هبه واقع می ‌شود.

بیشتر بخوانید: نمونه رای رجوع از هبه به همسر

شرایط تحقق عقد هبه

جهت انعقاد عقد هبه قانونگذار شرایطی را مقرر نموده است که عبارتند از:

1) واهب (فردی که مال خود را به فرد دیگری واگذار می نماید) می بایست جهت تصرف در اموال خود، اهلیت لازم را داشته باشد این امر بدین معنا می باشد که او صغیر یا مجنون نبوده و توانایی بخشش مال خود را به دیگری داشته باشد. همچنین مطابق با ماده 797 قانون مدنی، واهب باید مالک مالی باشد که هبه می کند. لذا هبه مال غیر، فضولی و غیرنافذ است.

2) عین موهوبه می بایست طلق یا آزاد باشد یعنی اینکه در وثیقه یا رهن فرد دیگری نباشد چراکه اگر ملک واهب در وثیقه یا رهن دیگری باشد، به هیچ عنوان قابل هبه و بخشش نخواهد بود.

3) اگر واهب، ورشکسته باشد و در این دوران، ملک یا املاک خود را هبه نماید، این هبه مورد قبول قانونگذار نخواهد بود چراکه او ممکن است جهت فرار از ادای دین چنین اقدامی را انجام داده باشد.

4) جهت تحقق عقد هبه، لازم است که عین موهوبه در تصرف و تملک متهب (متهب شخصی است که مالکیت مال به او منتقل می شود) قرار گرفته و او نیز هبه را قبول نموده باشد.

5) مطابق با ماده 798 قانون مدنی، «هبه واقع نمی شود مگر با قبول و قبض مُتَهِب اعم از این که مباشر قبض خود متهب باشد یا وکیل او و قبض بدون اذن واهب اثری ندارد.» لذا اگر واهب یا متهب پیش از قبض مال، فوت نمایند عقد هبه محقق نمی گردد چراکه در اینصورت اراده شخص از بین رفته است. هم چنین اگر واهب، پیش از قبض مال، محجور گردد، در اینصورت نیز عقد هبه واقع نشده است. اما اگر متهب پیش از قبض مال، محجور گردد، هبه انجام می گیرد چراکه ولی یا نماینده قانونی متهب، می تواند قبض و قبول هبه را انجام دهد.

مطلب مرتبط: نحوه تنفیذ هبه نامه یا صلح نامه عادی در دادگاه

انواع هبه

مطابق با مقررات مندرج قانونی، هبه به دو نوع معوض و غیرمعوض تقسیم می گردد:

الف) هبه معوض

منظور از «هبه معوض»، هبه با «شرط عوض» است. در هبه معوض، واهب شرط می کند که در حین عقد هبه، متهب نیز در عوض هبه، مال یا خدمتی را به صورت رایگان به واهب ارائه نماید. ناگفته نماند که در هبه معوض، برابری ارزش مال یا خدمت مشروع معوض در برابر هبه، شرط نیست.

ب) هبه غیرمعوض

هبه غیرمعوض به عقدی گفته می شود که طی آن، واهب هیچ گونه شرطی را جهت تملیک مال به متهب، تعیین ننموده باشد.

بیشتر بخوانید: نمونه رای تایید رجوع از هبه

انواع هبه نامه

1. هبه نامه با سند رسمی (هبه نامه های رسمی)
2. هبه نامه غیررسمی یا عادی

هبه نامه با سند رسمی به هبه نامه ای گفته می شود که در دفاتر ثبت اسناد منعقد و به ثبت رسیده باشد. اگر این امر رعایت نگردد، هبه نامه غیررسمی یا عادی می باشد. امکان انکار و تردید در هبه نامه رسمی وجود ندارد چراکه صحت آن نمی تواند مورد تردید واقع شود. دارنده هبه نامه عادی ملزم است که صحت مندرجات آن را اثبات نماید و در صورتی که این نوع هبه نامه، به دادگاه ارائه شود، قاضی رسیدگی کننده به پرونده نیز موظف است که از صحت مندرجات آن هبه نامه با انجام تحقیقات لازم اطمینان حاصل نماید. ناگفته نماند که عقد هبه چه بصورت رسمی یا غیررسمی و چه بصورت کتبی یا شفاهی، منعقد شده باشد تا زمانی که قبض و اقباض صورت گرفته و واهب اهلیت لازم را داشته باشد، قابل قبول و معتبر است.

ابطال هبه

با توجه به قوانین موضوعه، امکان ابطال هبه با توجه به شرایطی وجود خواهد داشت که در ذیل به بیان برخی از آنها اشاره می گردد:

1) زمانی که هبه نامه ای بصورت جعلی میان طرفین تنظیم شده باشد، در صورت اثبات و احراز جعلیت، هبه نامه باطل می گردد.

2) اگر قبل از قبض و اقباض و تصرف در مال موهوبه، واهب یا متهب فوت نمایند، هبه باطل خواهد بود.

3) اگر ثابت شود که عین موهوبه، متعلق به واهب نبوده است.

4) اگر ثابت شود که واهب در زمان انجام هبه اهلیت نداشته است در اینصورت، عقد باطل خواهد شد.

5) در صورتی که ثابت شود عقد هبه صوری واقع شده است.

مطلب مرتبط: تایید رجوع از هبه به چه معناست؟ و ارکان آن کدام است؟

رجوع از هبه و موانع رجوع از آن

عقد هبه در زمره عقود جایز است و هر یک از طرفین هر زمان بخواهند می توانند آن را بهم بزنند. اما قانونگذار شرایطی را مقرر نموده است که در صورت تحقق و احراز چنین شرایطی، امکان رجوع از هبه توسط واهب امکانپذیر نخواهد بود. این شرایط مستفاد از ماده 803 قانون مدنی عبارتند از:

1) در صورتی که پدر یا مادری مال خود را به فرزند یا فرزندان شان هبه نمایند و یا اینکه فرزندان مال خود را به پدر یا مادر خود هبه کنند در اینصورت، هبه قابل رجوع نخواهد بود.

2) زمانی که عقد هبه به صورت معوض واقع شده باشد و عِوض نیز تحویل داده شده و یا انجام گرفته باشد، در اینصورت نیز امکان رجوع از هبه وجود نخواهد داشت.

3) مالکیت عین موهوبه از ید متهب (بصورت اختیاری یا قهری) خارج شده باشد مانند فروش مال، در رهن گذاردن مال و … در اینصورت امکان رجوع از هبه وجود نخواهد داشت.

4) در صورت ایجاد تغییرات در عین موهوبه، امکان رجوع از هبه وجود نخواهد داشت مانند آنکه پارچه به شخصی هبه شود و متهب با آن پارچه لباس بدوزد که این وضعیت نیز امکان رجوع از هبه وجود نخواهد داشت.

5) اگر واهب یا متهب فوت کنند، واهب یا وراث واهب حسب مورد امکان رجوع نخواهند داشت. (ماده 805 قانون مدنی)

6) اگر کسی طلبی از دیگری دارد و طلب خود را به شخص بدهکار ببخشد امکان رجوع نخواهد داشت. (ماده 806 قانون مدنی)

7) اگر کسی مالی را تحت عنوان صدقه (یعنی در راه رضای خدا) به دیگری بدهد امکان رجوع نخواهد داشت. (ماده 807 قانون مدنی)