نحوه انجام تامین دلیل به چه صورت است؟

تامین دلیل چیست؟

تامین دلیل به معنای در امنیت قرار دادن دلیل است. شخص ممکن است به منظور حفظ اسناد و مدارک و هر امری که میتواند بعداً بعنوان دلیل در دادگاه مورد استناد واقع شود درخواست تامین دلیل نماید. تشخیص درجه ارزش تامین دلیل در موارد استفاده با دادگاه است. به موجب ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی «در مواردی که اشخاص ذی نفع احتمال دهند که در آینده استفاده از دلایل و مدارک دعوای آنان از قبیل تحقیق محلی و کسب اطلاع از مطلعین و استعلام نظر کارشناسان یا دفاتر تجاری یا استفاده از قرائن و امارات موجود در محل و یا دلایلی که نزد طرف دعوا یا دیگری است، متعذر یا متعسر خواهد شد، می توانند از دادگاه درخواست تامین آنها را بنمایند. مقصود از تامین در این موارد فقط ملاحظه و صورت برداری از اینگونه دلایل است.» بنابراین هیچ مرجع دیگری جز محاکم صالح قضایی اراده استفاده از مفاد صورتجلسه تامین دلیل را ندارد مگر اینکه اعتبار و ارزش تامین دلیل یاد شده قبلاً توسط دادگاه احراز و اعلام شده باشد. در ارتباط با حدود اعتبار تامین دلیل، شعبه 10 دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه شماره 9409970221001260 مورخ 22-10-1394بیان داشته است که:

"تشخیص درجه ارزش تامین دلیل در موارد استنادی با دادگاه است؛ بنابراین عدم اعتباربخشی به تامین دلیل به جهت آنکه تامین دلیل جزء ادله محسوب نمی شود؛ فاقد وجاهت است."

درخواست تامین دلیل و امارات اکنون در صلاحیت شورای حل اختلافی است که دلایل و امارات مورد درخواست در حوزه آن واقع است. مگر در نقاطی که شورای حل اختلاف تشکیل نشده باشد که در این صورت باید به دادگاه عمومی حقوقی محل داده شود. (مستند به بند چ ماده 9 قانون شورای حل اختلاف مصوب 16-09-1394 و ماده 14 قانون آیین دادرسی مدنی)

مطلب مرتبط: نحوه انجام تامین دلیل توسط مستاجر و تحویل کلید ملک به مالک

چگونگی طرح دادخواست تامین دلیل

مطابق ماده 150 قانون آئین دادرسی مدنی درخواست تامین دلیل ممکن است در هنگام دادرسی و یا قبل از اقامه ی دعوا باشد. و نیز مطابق ماده 151 این قانون درخواست تامین دلیل چه کتبی یا شفاهی باید حاوی نکات زیر باشد:

1. مشخصات درخواست کننده و طرف او
2. موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می شود.
3. اوضاع و احوالی که موجب تامین دلیل شده است.

در حال حاضر تقاضای تامین دلیل از سوی ذی نفع بر روی فرم مخصوص دادخواست به تعداد خواندگان به اضافه یک نسخه، همراه با فتوکپی برابر اصل اوراق و اسناد، تقدیم شورای حل اختلاف محلی که موضوع بررسی در محدوده آن قرار دارد، می شود. مرجع صالح پس از بررسی دادخواست از لحاظ شکلی (مانند پرداخت یا عدم پرداخت هزینه دادرسی)، شرایط عمومی رجوع به دادگستری از قبیل ذی نفع بودن و ذی سمت بودن (اگر درخواست به نمایندگی از متقاضی داده شده باشد) را نیز مورد بررسی قرار می دهد. هرگاه شرایط عمومی مذکور مورد بررسی و احراز قرار گرفت، دادگاه صالح می بایست شرایط اختصاصی درخواست تامین دلیل مانند تشخیص فوریت را نیز مورد بررسی قرار دهد؛ «در صورت فوریت نداشتن تامین دلیل قانون محکمه را ملزم به اقدام فوری ننموده و تشخیص فوری بودن یا نبودن قضیه منوط به تشخیص دادرس است.» در صورت فقدان شرایط عمومی یا اختصاصی تامین دلیل درخواست شده، دادگاه قرار رد درخواست را صادر می نماید. قرار صادره از سوی دادگاه مستند به ماده 332 همان قانون، قابل اعتراض و تجدیدنظر نمی باشد.

این درخواست شامل مشخصات طرفین (‌البته اگر تعیین طرف مقابل میسر نباشد، نیز درخواست تامین دلیل پذیرفته است)، عنوان دعوایی که برای اثبات آن تقاضای تامین دلیل شده و نیز ذکر موارد و اوضاع و احوالی که باعث درخواست بررسی تامین دلیل شده است و در ادامه ‌شورا با احراز فوریت موضوع تامین دلیل، موضوع را به یکی از کارشناسان رسمی دادگستری در رشته مربوط ارجاع و پس از حضور مدیر دفتر شعبه مربوطه و کارشناس در محل و جلب نظر کارشناس، شورا صورتجلسه تامین دلیل را با ذکر نظر کارشناس تنظیم می ‌کند.

بیشتر بخوانید: دادخواست چیست و نحوه نوشتن آن چگونه است؟

در مورد تامین دلیل آیا لزوماً طرف مقابل باید مشخص باشد یا خیر؟

مطابق با ماده 154 قانون آیین دادرسی مدنی در موردی که تعیین طرف مقابل ممکن نباشد خواهان می تواند بدون معرفی وی تقاضای تامین دلیل نماید. بنابراین مشخص می گردد که در مورد تامین دلیل اصل بر لزوم تعیین طرف مقابل است و استثنائا جواز عدم تعیین وی مشروط بر این است که معرفی طرف مقابل ممکن نباشد و خواهان تامین دلیل باید این موضوع را ثابت کند. منظور از طرف مقابل شخصی است که دعوا علیه او اقامه شده و یا در آینده ممکن است طرف دعوای درخواست کننده قرار بگیرد. چنانچه درخواست تامین دلیل پیش از اقامه دعوا باشد، دادگاه نمی تواند به علت عدم درج نام خوانده، دعوا را رد نماید مگر اینکه مضمون درخواست و پیوست های احتمالی آن به گونه ای باشد که تشخیص خوانده دعوا و شخص یا اشخاصی که در آینده ممکن است طرف مقابل درخواست کننده تامین دلیل ممکن باشد. تعیین طرف مقابل از آنجا حائز اهمیتی است که احضار وی علی القاعده لازم و ضروری است (ماده 152 قانون آیین دادرسی مدنی).

بیشتر بخوانید: کاربرد اظهارنامه چیست؟ در چه مواردی ارسال اظهارنامه الزامی است؟

نحوه انجام تامین دلیل

مستند به بخش اخیر ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی، منظور از تامین دلیل تنها صورت برداری و حفظ دلایل است. لذا در تامین دلیل برای مثال محلی که مشخص شده معاینه می شود، در محلی که مشخص شده تحقیق می شود، از مطلعین تحقیق می شود، نظر کارشناس رسمی اخذ می گردد و ... . بنابراین در اجرای تامین دلیل نمی توان طرف مقابل را موظف به انجام امر و یا خودداری از انجام امری نمود. بر همین اساس دادگاه ها معتقدند که قرار تامین دلیل «قهراً» قابل اجرا نمی باشد بدین معنا که طرف مقابل را نمی توان اجبار به ارائه ی سندی نمود که متقاضی تامین دلیل ادعا دارد نزد او است و یا با توسل به زور سند را از او گرفت.