نحوه انجام تامین دلیل به چه صورت است؟

تامین دلیل چیست؟

تامین دلیل به معنای صورت‌برداری از ادله موجود جهت استفاده در آینده است. همچنین تامین دلیل به معنای در امنیت قرار دادن دلیل است. آقای دکتر شمس معتقدند که تامین دلیل برای حفظ ادله‌ای است که در دعوایی که اقامه شده و یا در آینده ممکن است اقامه شود، می‌تواند مورد استناد قرار گیرد. لذا شخص ممکن است به منظور حفظ اسناد و مدارک و هر امری که می‌تواند بعداً بعنوان دلیل در دادگاه مورد استناد واقع شود درخواست تامین دلیل نماید. نباید تصور نمود که درخواست تامین دلیل صرفاً توسط خواهان دعوای فعلی یا آینده می‌تواند مطرح گردد بلکه درخواست تامین دلیل می‌تواند از سوی شخصی مطرح شود که دعوایی علیه او اقامه شده و یا احتمال می‌دهد در آینده علیه او اقامه شود. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه انجام تامین دلیل پرداخته شود.

اوصاف تامین دلیل کدام است؟

1- تامین دلیل ماهیتاً درخواست است و مستنداً به ماده 150 قانون آیین دادرسی مدنی می‌تواند در زمان دادرسی و یا پیش از اقامه دعوی به صورت کتبی یا شفاهی باشد.

2- تامین دلیل، دلیل نیست بلکه یک اماره قضایی است و تشخیص ارزش و درجه تاثیر آن با قاضی است. (مستند به ماده 155 قانون آیین دادرسی مدنی)

3- قرار تامین دلیل غیرقابل اعتراض است اما نتیجه تامین دلیل از سوی طرفین قابل اعتراض است.

4- مطابق با بند 7 ماده 12 قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402، انجام تامین دلیل در صلاحیت دادگاه صلح محل وقوع ادله است.

5- جهت رسیدگی در خصوص تامین دلیل جلسه رسیدگی تشکیل نمی‌شود و نیازی به دعوت از طرفین نیست اما برای اجرای تامین دلیل، خوانده احضار می‌شود.

مطلب مرتبط: نحوه انجام تامین دلیل توسط مستاجر و تحویل کلید ملک به مالک

چگونگی طرح دادخواست تامین دلیل

مطابق ماده 150 قانون آیین دادرسی مدنی درخواست تامین دلیل ممکن است در هنگام دادرسی و یا قبل از اقامه ی دعوا باشد. و نیز مطابق ماده 151 این قانون درخواست تامین دلیل چه کتبی یا شفاهی باید حاوی نکات زیر باشد:

1. مشخصات درخواست‌کننده و طرف او

2. موضوع دعوایی که برای اثبات آن درخواست تامین دلیل می‌شود.

3. اوضاع و احوالی که موجب تامین دلیل شده است.

در حال حاضر تقاضای تامین دلیل از سوی ذی‌نفع بر روی فرم مخصوص دادخواست به تعداد خواندگان به اضافه یک نسخه، همراه با فتوکپی برابر اصل اوراق و اسناد، تقدیم دادگاه صلح محل وقوع ادله می‌شود. مرجع صالح پس از بررسی دادخواست از لحاظ شکلی (مانند پرداخت یا عدم پرداخت هزینه دادرسی)، شرایط عمومی رجوع به دادگستری از قبیل ذی‌نفع بودن و ذی‌سمت بودن (اگر درخواست به نمایندگی از متقاضی داده شده باشد.) را نیز مورد بررسی قرار می‌دهد. هرگاه شرایط عمومی مذکور مورد بررسی و احراز قرار گرفت، دادگاه صالح می‌بایست شرایط اختصاصی درخواست تامین دلیل مانند تشخیص فوریت را نیز مورد بررسی قرار دهد؛ «در صورت فوریت نداشتن تامین دلیل، قانون محکمه را ملزم به اقدام فوری ننموده و تشخیص فوری بودن یا نبودن قضیه منوط به تشخیص دادرس است.» در صورت فقدان شرایط عمومی یا اختصاصی تامین دلیل درخواست شده، دادگاه قرار رد درخواست را صادر می‌نماید. قرار صادره از سوی دادگاه مستند به ماده 332 همان قانون، قابل اعتراض و تجدیدنظر نمی‌باشد.

درخواست تامین دلیل شامل مشخصات طرفین مشتمل بر متقاضی تامین دلیل و خوانده است. اما دقت گردد اگرچه به موجب ماده 151 قانون آیین دادرسی مدنی، در درخواست تامین دلیل طرف مقابل باید تعیین گردد لکن ماده 154 قانون آیین دادرسی مدنی اجازه داده است که هرگاه تعیین طرف مقابل برای درخواست‌کننده تامین دلیل ممکن نباشد، درخواست بدون تعیین طرف پذیرفته شده و به جریان بیفتد. همچنین خواهان تامین دلیل موظف است که عنوان دعوایی که برای اثبات آن تقاضای تامین دلیل شده و نیز موارد و اوضاع و احوالی که باعث درخواست بررسی تامین دلیل شده است را در درخواست خود ذکر نماید. در ادامه ‌دادگاه صلح با احراز فوریت موضوع تامین دلیل، موضوع را به یکی از کارشناسان رسمی دادگستری در رشته مربوط ارجاع و پس از حضور کارشناس در محل و ارائه نظر وی، دادگاه صلح صورت‌جلسه تامین دلیل را با ذکر نظر کارشناس تنظیم می‌کند.

بیشتر بخوانید: دادخواست چیست و نحوه نوشتن آن چگونه است؟

در مورد تامین دلیل آیا لزوماً طرف مقابل باید مشخص باشد یا خیر؟

مطابق با ماده 154 قانون آیین دادرسی مدنی در موردی که تعیین طرف مقابل ممکن نباشد خواهان می‌تواند بدون معرفی وی تقاضای تامین دلیل نماید. بنابراین مشخص می‌گردد که در مورد تامین دلیل اصل بر لزوم تعیین طرف مقابل است و استثنائاً جواز عدم تعیین وی مشروط بر این است که معرفی طرف مقابل ممکن نباشد و خواهان تامین دلیل باید این موضوع را ثابت کند. منظور از طرف مقابل شخصی است که دعوا علیه او اقامه شده و یا در آینده ممکن است طرف دعوای درخواست کننده قرار بگیرد. چنانچه درخواست تامین دلیل پیش از اقامه دعوا باشد، دادگاه نمی‌تواند به علت عدم درج نام خوانده، دعوا را رد نماید مگر اینکه مضمون درخواست و پیوست‌های احتمالی آن به گونه‌ای باشد که تشخیص خوانده دعوا و شخص یا اشخاصی که در آینده ممکن است طرف مقابل درخواست‌کننده تامین دلیل ممکن باشد. تعیین طرف مقابل تامین دلیل از آنجا حائز اهمیتی است که احضار وی علی‌القاعده لازم و ضروری است (ماده 152 قانون آیین دادرسی مدنی). مطابق با نظر آقای دکتر شمس برای مثال اگر مالک اتومبیل خسارت دیده‌ای پیش از اقامه دعوی درخواست تامین دلیل نموده تا نوع، محل و میزان خسارات وارده تامین شود، بی‌آنکه درخواست و پیوست‌های درخواست وی گویای مشخصات عامل خسارت باشد، نمی‌توان درخواست وی را به علت معرفی ننمودن طرف مقابل تامین دلیل رد کرد. اما در مقابل هرگاه موجری درخواست تامین دلیل کرده باشد تا تغییر شغل مستاجر در مورد اجاره تامین شود بی‌آنکه نام و مشخصات مستاجر را در درخواست مشخص کرده باشد، نمی‌توان قرار تامین دلیل صادر نمود.

بیشتر بخوانید: کاربرد اظهارنامه چیست؟ در چه مواردی ارسال اظهارنامه الزامی است؟

موضوع تامین دلیل و جهات آن

موضوع تامین دلیل و جهت انجام آن باید در درخواست تامین دلیل ذکر شود. همانگونه که در صدر مقاله عرض گردید، تامین دلیل برای حفظ ادله‌ای است که در دعوایی که اقامه شده و یا در آینده ممکن است اقامه شود، می‌تواند مورد استناد قرار گیرد. مستند به بخش اخیر ماده 149 قانون آیین دادرسی مدنی، منظور از تامین دلیل تنها صورت‌برداری و حفظ دلایل است. لذا در تامین دلیل برای مثال محلی که مشخص شده معاینه می‌شود، در محلی که مشخص شده تحقیق می‌شود، از مطلعین تحقیق می‌شود، نظر کارشناس رسمی اخذ می‌گردد و ... . حال اگر طرف مقابل تامین دلیل مانع انجام تامین دلیل گردد، قرار تامین دلیل قهراً قابل اجرا است بدین معنا که اگر برای مثال معاینه محل و یا کارشناسی از محلی که مرجع صالح در قرار تصریح نموده با مخالفت متصرف روبرو شد، مرجع صالح ترتیبی می‌دهد که این قرار با کمک مامورین نیروی انتظامی اجرا شود اما نباید پنداشت که ما می‌توانیم با تامین دلیل تعهدی را برای خوانده ایجاد کنیم یا او را ملزم به کاری کنیم به عنوان مثال موضوع تامین دلیل می‌تواند صورت‌برداری و ملاحظه دلایلی باشد که نزد طرف دعواست ولی نمی‌توان او را مجبور کرد که سند را ارائه بدهد و با توسل به زور (عُنف)، سند را از او گرفت.