بررسی امکان رجوع زوجه پس از بخشش مهریه

مفهوم حقوقی مهریه

مَهریه یا همان صداق، مالی است که زوج در زمان انعقاد عقد نکاح، به زوجه می‌پردازد و یا آنکه مکلف به پرداخت آن می‌شود (وفق ماده 1082 قانون مدنی). در قانون کشور ما، سه نوع مهریه وجود دارد: مهرالمسمی (مهریه است که زن و شوهر پیش از انعقاد عقد نکاح در خصوص میزان آن‌ توافق نموده و آن را در عقدنامه ذکر می‌نمایند و یا آنکه می‌توانند اختیار تعیین مهریه را به شخص ثالثی واگذار نمایند. مستنبط از مواد 1080 و 1089 قانون مدنی)، مهرالمثل (در زمانی که در عقد دائم، مهرالمسمی تعیین نشده باشد و نزدیکی هم میان ز‌وجین صورت گرفته باشد، به زوجه مهرالمثل پرداخت می‌شود که جهت تعیین میزان آن به ویژگی‌ها و خصوصیات زوجه، موقعیت خانوادگی وی و‌ ... توجه می‌شود. نکته مهم آن است که مهرالمثل در عقد موقت وجود ندارد. مستنبط از مواد 1087 و 1091 قانون مدنی)، مهرالمتعه (چنانچه در عقد نکاح، مهریه تعیین نشده باشد و زوج پیش از نزدیکی و‌ تعیین مهریه، همسر خود را طلاق دهد، زن مستحق مهرالمتعه خواهد بود که در تعیین میزان آن، وضعیت اقتصادی و مالی مرد ملاک عمل خواهد بود. مستنبط از مواد 1093 و 1094 قانون مدنی). علی‌الاصول ز‌وجه با جاری شدن خطبه عقد نکاح (اعم از دائم یا موقت) مالک مهریه شده و حق هرگونه دخل و تصرفی در آن را خواهد داشت. مقنن این اختیار را نیز به زوجه اعطاء نموده است که بنا به دلایل مختلف، مهریه خود را به شوهرش ببخشد، حال ممکن است که زوجه بعد از گذشت مدتی بنا به هر علتی، از بخشیدن مهریه خود پشیمان شود و بخواهد که رجوع نماید در این‌صورت این بحث مهم حقوقی ایجاد می‌شود که آیا امکان رجوع زوجه در صورت بخشش مهریه وجود دارد یا خیر. جهت پاسخ به این پرسش لازم است که در وهله نخست با روش‌ها و طرق بخشش مهریه آشنا شده تا در خصوص هر یک به تفکیک امکان رجوع یا عدم رجوع از آن، بیان گردد. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص امکان رجوع زوجه پس از بخشش مهریه پرداخته شود.

مطلب مرتبط: پرداخت مهریه زوجه در فسخ نکاح چگونه است؟

طُرق بخشش مهریه از سوی زوجه و‌ رجوع از آن

مطابق با قوانین و مقررات جاری کشور، بالاخص مندرجات موجود در قانون مدنی، سه روش جهت بخشش مهریه پیش‌بینی شده است که در ذیل به تفصیل بیان می‌گردد:

الف) اقرار زوجه مبنی بر دریافت مهریه

شایع‌ترین و معمول‌ترین روش من‌باب کاهش یا بخشش مهریه، سندی است که توسط زوجه در یکی از دفاتر اسناد رسمی تنظیم گردیده و وی اقرار بر دریافت تمام یا قسمتی از مهریه خویش می‌نماید. ذکر این نکته حائز اهمیت است که علی‌رغم تنظیم چنین سندی، چنانچه بعد از گذشت مدتی، زوجه از بخشیدن مهریه خود پشیمان شود برای وی امکان رجوع وجود دارد چراکه مستنبط از تبصره ماده 70 قانون ثبت اسناد و املاک، چنانچه فردی بموجب سند رسمی اقرار به دریافت وجه یا مالی نموده باشد اما مدعی شود که علی‌رغم اقرار، وجه یا مال به او پرداخت نشده است، این ادعا در محکمه قابلیت رسیدگی و استماع خواهد داشت مضاف بر آنکه علاوه بر مورد فوق، اگر ثابت شود اقرار تنظیم شده مبتنی بر فساد یا اشتباه بوده است، اقرار اعتباری نداشته و در صورت اثبات هر یک از موارد فوق، امکان رجوع از بخشش مهریه وجود خواهد داشت.

ب) بخشش مهریه توسط زوجه به صورت ابراء

یکی دیگر از روش‌های بخشش مهریه توسط زوجه، ابراء می‌باشد. ابراء به معنای آن است که دائن (طلبکار) از حق خود (طلب) بنا بر اختیار خویش، صرف‌نظر نماید (مستنبط از ماده 289 قانون مدنی). ابراء یک ایقاع محسوب شده (عمل حقوقی یک جانبه) که در نتیجه آن، یک اثر حقوقی از بین می‌رود. ابراء می‌تواند معوض یا غیرمعوض باشد.

چنانچه ز‌وجه در بخشیدن مهریه خویش عباراتی اعم از آنکه حق خود مبنی بر مهریه بر عهده زوج نبوده و بری‌الذمه شده است و یا آنکه تکلیفی بر عهده زوج در خصوص پرداخت مهریه نمی‌باشد و ... را بکار برده باشد، چنین استنباط می‌گردد که زوجه قصد بری‌الذمه نمودن ز‌وج در پرداخت مهریه را داشته است. جهت ابراء مهریه، معمولاً سردفتر اقدام به تنظیم اقرارنامه حاکی از ابراء مهریه می‌نماید که در این حالت، امکان رجوع از بخشش مهریه برای زوجه متصور نخواهد بود. ابراء ممکن است در جلسه دادگاه (در پرونده طلاق توافقی) و یا خارج از فرآیند طلاق، بدون آنکه زوجین قصد جدایی داشته باشند صرفاً به جهت نشان دادن حُسن نیت ز‌‌‌وجه، دریافت بخشی از مهریه، اخذ وکالت در طلاق و ... انجام گیرد.

ج) بخشش مهریه توسط زوجه به صورت هبه

هبه به عقدی گفته می‌شود که به موجب آن فردی، بصورت مجانی و رایگان، مالی را به فرد دیگری تملیک می‌نماید. به هبه‌دهنده، واهب و به هبه‌گیرنده، متهب گفته می‌شود (وفق ماده 795 قانون مدنی). چنانچه زوجه، بخشش مهریه خویش به زوج را بصورت هبه انجام دهد، پس از بخشش مهریه، برای وی امکان رجوع وجود دارد مگر آنکه وی طی یک عقد خارج لازمی حق خود مبنی بر رجوع را از خود سلب و ساقط نموده باشد. در خصوص بخشش مهریه توسط زوجه بصورت هبه می‌بایست بیان گردد که هبه‌نامه می‌تواند به شکل رسمی یا عادی میان زوجین تنظیم گردد و قطع به یقین میان هبه‌نامه رسمی با هبه‌نامه عادی، تفاوت وجود دارد چراکه در هبه‌نامه رسمی (در یکی از دفاتر اسناد رسمی تنظیم می‌گردد) زوجه می‌تواند بعد از بخشش مهریه، از هبه خود رجوع کند و امکان انکار و تردید برای زوج در این حالت متصور نیست (بدلیل آنکه سند، رسمی است.).

نکته مهم دیگر آنکه اگر هبه بصورت شرط معوض بوده و عوض هم پرداخت شده باشد، دیگر برای زوجه امکان رجوع وجود ندارد مانند آنکه زوجه بابت 100 عدد سکه‌ی مهریه خود، یک خودرو از شوهرش دریافت می‌کند که بنام وی منتقل می‌شود. در این حالت برای زوجه امکان رجوع از بخشش مهریه وجود نخواهد داشت. (مستنبط از ماده 803 قانون مدنی)

د) بخشش مهریه توسط زوجه به صورت عقد صلح

عقد صلح به عقدی گفته می‌شود که به موجب آن، دو طرف در پیدایش یا زوال یک رابطه حقوقی با یکدیگر توافق و تراضی می‌نمایند. صلح همانند سایر عقود، نیازمند ایجاب و قبول بوده و می‌تواند معوض یا غیرمعوض باشد. نکته دیگر آنکه عقد صلح یک عقد لازم بوده و از بین نخواهد رفت مگر در موارد فسخ به‌وسیله خیار یا اقاله. زوج و زوجه می‌توانند در خصوص مهریه با یکدیگر توافق نمایند که زوج تمام مهریه خود را بصورت بلاعوض یا به عوض وجه یا مال یا حقی به زوج صلح نماید. صلح مهریه نیز می‌تواند در جریان پرونده طلاق بوده و یا آنکه خارج از آن فرآیند و بنا به دلایل مختلفی صورت پذیرد. در خصوص امکان رجوع زوجه پس از بخشش مهریه در عقد صلح، می‌بایست بیان گردد که در این حالت، امکان رجوع از بخشش مهریه برای زوجه مانند ابراء متصور نخواهد بود.

مطلب مرتبط: مهریه چیست؟ نحوه مطالبه آن چگونه است؟

نکات مهم در خصوص بخشش مهریه

1- بذل در قبال طلاق، یکی دیگر از نهادهای حقوقی است که در خصوص بخشش مهریه توسط زوجه صورت می‌پذیرد. بذل در لغت بمعنای بخشش است. به مالی که در قبال طلاق، بذل می‌شود اصطلاحاً «فدیه» یا «مابذل» گفته می‌شود. بذل در قبال طلاق، قراردادی مالی است که نیازمند ایجاب زوجه و قبول زوج است. در این قسم از بخشیدن مَهر، زوجه مهریه خویش را به زوج می‌بخشد تا او هم در قبال بخشش مهریه، زوجه را طلاق دهد. بذل در قبال طلاق، عقدی مستقل ولی مرتبط با طلاق است چنانچه نوع طلاق، رجعی باشد، بذل در قبال طلاق، آن را تبدیل به طلاق بائن (حسب مورد طلاق خُلع یا مُبارات) می‌نماید. نکته مهم دیگر آنکه بذل در طلاق اختصاص به نوع خاصی از طلاق ندارد. شایان ذکر است در صورت انجام بذل در قبال طلاق، امکان رجوع زوجه به مابذل در ایام عده وجود دارد این امر بدان معنا می‌باشد که علی‌رغم توافق زوجین بر بذل و قبول بذل در قبال طلاق و وقوع طلاق، زوجه می‌تواند در زمان عده، به مابذل رجوع نماید یعنی از مابذل عدول کرده و برای انجام این کار نیازی به موافقت زوج ندارد.

بیشتر بخوانید: نحوه مطالبه مهریه در عقد موقت چگونه است؟

2- در عقد موقت (نکاح منقطع) نیز همانند عقد دائم، زوجه می‌تواند مهریه خود را به زوج ببخشد. طُرق بخشش مهریه و رجوع از آن همانند روش‌هایی است که فوقاً در خصوص عقد دائم بیان گردید.