نحوه اعلام رد ترکه از طریق دادگاه صلح

رد ترکه به چه معناست؟

مطابق با قوانین و مقررات موجود، وراث این حق را دارند که بعد از فوت مورث خود، ماترک بجای مانده از او را قبول یا رد نمایند. دقت گردد قبول یا رد ترکه از سوی وراث، هیچ ارتباطی به انتقال اموال به ورثه ندارد بلکه قبول ترکه به منزله مشارکت در تصفیه ترکه و رد ترکه به منزله عدم مشارکت در تصفیه ترکه متوفی است. معمولاً مهم‌ترین علت اعلام رد ترکه از سوی وراث، قبول ننمودن پرداخت بدهی‌های متوفی (مورث) می‌باشد. وراث به دو طریق می‌توانند قبول خود را اعلام نمایند، بصورت صریح یا ضمنی. در قبولی صریح، وفق ماده 243 قانون امور حسبی، وراث مطابق با یک سند رسمی یا یک سند عادی، قبولی خود را به دادگاه اعلام می‌نمایند اما در قبولی ضمنی، وراث با انجام اقداماتی اعم از بیع، هبه و ... اموال موروثی، قبولی خود را اعلام می‌نمایند و یا آنکه با رد نکردن ترکه ظرف یک ماه از تاریخ فوت مورث، یا ظرف یک ماه بعد از تاریخ اطلاع از خاتمه تحریر ترکه به صورت ضمنی ترکه را قبول می‌نمایند (مستنبط از مواد 243 و 250 قانون امور حسبی). حال اگر ورثه بنا به هر علتی نخواهند ترکه را قبول نمایند، جهت رد آن می‌بایست اقدامات مقتضی قانونی را بعمل آورند. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه اعلام رد ترکه مطابق با قانون امور حسبی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه طرح دعوای تقسیم ترکه

شرایط لازم جهت اعلام رد ترکه

جهت اعلام رد ترکه لازم است که اولاً مورث فوت نموده باشد و گواهی فوت وی و هم‌چنین تصویر شناسنامه وارث یا وراث، ضمیمه دادخواست گردد. ثانیاً حداکثر ظرف یک ماه از تاریخ اطلاع از فوت مورث، رد ترکه بصورت کاملاً صریح و واضح به دادگاه اعلام گردد. روال قانونی معمول در جهت اعلام رد ترکه بدان نحو می‌باشد که وراث رد ترکه را در قالب دادخواست، از طریق دفاتر خدمات قضایی، تقدیم دادگاه صلح (مطابق با قانون شوراهای حل اختلاف مصوب 22-06-1402) می‌نمایند و دادگاه نیز این موضوع را ثبت می‌نماید. در سیستم دادگستری دفتری که مخصوص ثبت اعلام رد ترکه باشد، وجود ندارد و محاکم معمولاً بدون ثبت در دفتر مخصوص، دستور بایگانی کردن پرونده را می‌دهند. بنابراین از این طریق، رد ترکه از سوی وراث به دادگاه اعلام می‌شود و بدین ترتیب آنان می‌توانند از آثار اعلام رد ترکه بهره‌مند شوند. (وفق ماده 249 قانون امور حسبی).

مطلب مرتبط: نحوه درخواست تحریر ترکه

آثار اعلام رد ترکه از سوی وراث

زمانی که وراث، ترکه را رد می‌نمایند، آثاری بر انجام این کار توسط آنان، ایجاد می‌گردد که این آثار عبارتند از:

الف) سقوط تعهدات وراث در پرداخت دیون متوفی. بنابراین آنان با اعلام رد ترکه هیچ مسئولیتی در مقابل طلبکاران متوفی ندارند.

ب) اداره ترکه متوفی از عهده وراثی که آن را رد نموده‌اند، ساقط شده و اداره ترکه با وراثی خواهد بود که ترکه را قبول نموده‌اند. چنانچه همه وراث، ترکه را رد کنند، می‌بایست از دادگاه تقاضای تعیین مدیر تصفیه نمود. (سابقاً بیان گردید که رد ترکه به منزله عدم مشارکت وراث در تصفیه ترکه خواهد بود و ارتباطی با انتقال ترکه به وراث ندارد.)

ج) زمانی که ورثه ترکه را رد می‌نمایند دیگر نمی‌توانند نسبت به نحوه تصفیه اعتراضی داشته باشند.

نکته مهم و قابل توجه آن است که رد نمودن ترکه توسط وراث، به معنای رد تملک ترکه نیست بلکه بمعنای خودداری از تصفیه ترکه است. بدیهی است چنانچه بعد از تصفیه ترکه، اموالی از مورث آنها باقی مانده باشد، هر یک از وراث به نسبت سهم‌الارث خود، می‌توانند سهم خود را دریافت نمایند چراکه با فوت مورث، آنان بصورت قهری، مالک اموال موروثی شده‌اند. اما نکته‌ای که نباید مغفول بماند آن است که در این‌صورت وراثی که ترکه را قبول نموده بوده‌اند، می‌توانند در ازای زحمتی که برای اداره نمودن ترکه نسبت به سهم سایرین کشیده بوده‌اند، از آنها تقاضای دستمزد نمایند. در صورت عدم توافق ورثه در خصوص میزان دستمزد اداره کننده ترکه، با نظر دادگاه تعیین می‌گردد.

همچنین مستنبط از مواد 251 و 257 قانون امور حسبی، اگر تقاضای تحریر ترکه شده باشد، وراث این حق را دارند که ظرف مدت یک ماه از تاریخ اتمام تحریر ترکه، رد ترکه را به ترتیب فوق‌الاشاره، اعلام نمایند. مساله مهم و قابل توجه آن است که اگر وراث‌ ظرف مدت ماه که از تاریخ اطلاع از فوت مورث گذشته است، رد ترکه را اعلام ننموده باشند می‌توانند مطابق با ماده 257 قانون امور حسبی، ظرف یک ماه بعد از تاریخ اطلاع از خاتمه تحریر ترکه نیز قبول یا رد خود را اعلام نمایند ناگفته نماند که این مدت، بنا به تشخیص دادگاه، در صورت ارائه عذرموجه، قابل تمدید یا تجدید می‌باشد. (مستنبط از ماده 253 قانون امور حسبی)

در خصوص قبول ترکه توسط وراث می‌توان اینگونه بیان نمود که وفق ماده 248 قانون امور حسبی، با قبول ترکه توسط وراث، اداره تصفیه با آنها خواهد بود و هر یک تا اندازه سهم‌الارث خود، مسئول پرداخت دیون متوفی می‌باشند مگر آنکه ثابت نمایند که بدهی‌های متوفی بیش از ماترک بر جای مانده از او بوده است و یا آنکه ثابت کنند که بعد از فوت متوفی، ترکه بدون تقصیر آنها تلف شده و از بین رفته است. در صورتی که وراث ترکه را به طور مطلق قبول کرده باشند، قبول آنان تنها اماره کفاف ترکه در برابر دیون است (اصولاً همه دیون متوفی می‌بایست توسط وراث پرداخت شود.) و وراث می‌توانند با اثبات اینکه ترکه کمتر از دیون متوفی بوده است، از مسئولیت پرداخت دیون معاف شوند.