جرم کودک آزاری چیست؟ انواع آن کدام است؟

مفهوم کودک آزاری

مطابق با ماده 1 قانون حمایت از اطفال و‌ نوجوانان مصوب 1399، منظور از طفل یا کودک، هر فردی است که به سن بلوغ شرعی نرسیده است. در نظام حقوقی کشور ما، طفل یا کودک به فردی می‌گویند که به بلوغ جنسی نرسیده است ملاک تعیین بلوغ جنسی میزان سن در افراد است که در مورد پسران 15 سال و در مورد دختران، 9 سال تمام قمری است. کودک آزاری در زمره جرائم ارتکابی علیه کودکان می‌باشد که عبارت است از ایراد هرگونه صدمه و اذیت و آزار روحی، جسمی، روانی یا اخلاقی به کودکان یا نوجوانان (مطابق با قانون، هر فرد زیر هجده ‌سال کامل شمسی که به سن بلوغ شرعی رسیده است را نوجوان گویند.) که برخلاف قانون بوده و سلامت جسمانی یا روانی آنان را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. جرم کودک آزاری دارای انواع مختلفی است که مقنن در خصوص هر یک از آنان تعیین مجازات نموده است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص جرم کودک آزاری و انواع آن پرداخته شود.

عناصر تشکیل‌دهنده جرم کودک آزاری

ارکان تشکیل‌دهنده جرائم عبارتند از: عنصر قانونی، عنصر معنوی (رکن روانی) و عنصر مادی.

1- عنصر قانونی، مستند قانونی هر جرم است. این رکن در واقع در راستای اصل قانونی بودن جرم و مجازات موضوع ماده 2 قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است. رکن قانونی در طول دو رکن دیگر قرار دارد بدین معنی که رکن قانونی جرم باید باشد تا بتوان در خصوص رکن مادی و معنوی آن جرم اظهارنظر کرد. عنصر قانونی جرم کودک آزاری در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399 بالاخص مواد 2، 3 و 4 آن قانون تبیین شده است.

2- عنصر معنوی، اندیشه و فعل و انفعالات ذهنی مرتکب جرم است و حال و احوال ذهنی مجرم در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد. عنصر معنوی جرم کودک آزاری عبارت است از وجود سوءنیت عام مرتکب جرم در ایراد عمدی فعل ارتکابی بر علیه کودک و هم‌چنین وجود سوءنیت خاص وی مبنی بر علم و اطلاع او در این خصوص که اقدام وی منجر به ورود آسیب یا صدمه به کودک خواهد شد.

3- عنصر مادی در واقع نِمود بیرونی اندیشه مجرمانه (آثار ملموس و بیرونی جرم) است و آثار بیرونی رفتار مجرمانه (پیکره جرم) در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد. عنصر مادی جرم کودک آزاری عبارت است از انجام هرگونه رفتار فیزیکی مجرمانه و یا گفتار مجرمانه بر علیه کودک که منجر به ورود آزار جسمی، جنسی، روحی، غفلت و بی‌توجهی و یا بهره‌کشی اقتصادی وی گردد.

بیشتر بخوانید: جرم مزاحمت یا تعرض به بانوان یا اطفال چیست؟ عناصر تشکیل‌دهنده آن کدام است؟

انواع کودک آزاری

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، ارتکاب هر نوع عملی که منجر به ورود صدمه به سلامت جسمانی یا روانی کودک شود، جرم کودک آزاری می‌باشد. فلذا هرگونه اذیت و آزار جسمی، روانی، جنسی، بهره‌کشی اقتصادی، یا بی‌توجهی و غفلت نسبت به اطفال و نوجوانان به نحوی که موجب آسیب جسمی یا روانی آنان شود، جرم کودک آزاری محسوب می‌شود. مطابق با قوانین و مقررات قانونی موجود بالاخص قانون حمایت از اطفال و‌ نوجوانان مصوب 1399، انواع کودک آزاری عبارت‌اند از:

۱) کودک آزاری جسمی

این نوع از کودک‌آزاری در زمره شایع‌ترین و ملموس‌ترین شکل آزار علیه کودک می‌باشد و به معنای ارتکاب هرگونه رفتار عمدی است که باعث ایجاد و ورود آسیب جسمانی به کودک می‌شود. رفتارهایی اعم از سیلی زدن، کتک زدن، گرسنگی دادن به کودک، سوزاندن کودک با اشیای داغ و ... در زمره آزارهای جسمی به کودک می‌باشد. ارتکاب این قبیل رفتارهای مجرمانه سلامت جسمی کودک را در معرض خطر قرار داده مضاف بر آنکه منجر به ورود آسیب‌های روحی و روانی شدیدی به وی نیز خواهد شد.

به دلالت ماده 14 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399، هرگونه اقدام مرتکب جرم که منجر به تسهیل خودکشی طفل یا نوجوان شود، در زمره کودک آزاری جسمی و جرائم علیه تمامیت جسمانی و معنوی کودک قلمداد شده که حسب مورد علاوه بر پرداخت دیه، مجازات حبس نیز برای وی در نظر گرفته خواهد شد. هم‌چنین هرگونه سهل‌انگاری و بی‌توجهی والدین یا اشخاصی غیر از والدین که منجر به ورود آسیب جسمی کودک شود، نیز جرم بوده و مرتکب به مجازات مقرر قانونی محکوم خواهد شد. (وفق ماده 7 و ماده 9 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399)

2) کودک آزاری جنسی

در صورتی که مرتکب جرم اقدام به ارتکاب اعمالی نماید که منجر به سوءاستفاده جنسی از کودک یا نوجوان از طریق آزار جنسی تماسی یا آزار جنسی غیرتماسی شود، جرم کودک آزاری تحقق یافته است (به دلالت ماده 10 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399). شایان ذکر است که قانونگذار در بندهای انتهایی ماده فوق‌الاشاره در خصوص جرم‌انگاری رفتارهایی که با فضای مجازی در ارتباط بوده و منجر به سوءاستفاده جنسی از کودک مرتبط با فضای مجازی می‌باشد، صحبت نموده است. به نحوی که انجام هرگونه رفتار نامتناسب در فضای مجازی را که به نوعی طفل در آن در رابطه با محتویات مستهجن و مبتذل دخیل شده باشد، کودک آزاری جنسی قلمداد می‌گردد. همچنین تهیه و‌ تولید هر اثری که محتوای آن بیان‌کننده جذابیت جنسی کودک مانند برهنگی اندام جنسی و ... باشد (=هرزه نگاری، موضوع بند د ماده 1 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان)، ایفای نقش کودک در آثار سمعی و بصری مبتذل و مستهجن، در دسترس قرار دادن آثار مستجهن و مشاهده آنها توسط کودک، سوءاستفاده از کودک در فروش آثار سمعی و‌ بصری مستهجن و مبتذل و ... کودک آزاری جنسی قلمداد می‌گردد.

3) کودک آزاری ناشی از ترک فعل

گاهی اوقات ممکن است که ترک فعل‌هایی حادث گردد که منجر به در معرض خطر قرار گرفتن سلامت جسمانی و روانی کودک گردد. مواردی اعم از ممانعت از تحصیل طفل و نوجوان (به دلالت ماده 7 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399)، ترغیب به ترک تحصیل طفل و نوجوان (موضوع ماده 8 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399)، رها نمودن کودک در جایی که هیچ‌کس ساکن نبوده و خالی از سکنه باشد (وفق ماده 633 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات) و گزارش ننمودن جرائم ارتکابی علیه طفل و نوجوان (مستنبط از مواد 17 و 18 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399) در زمره موارد کودک آزاری ناشی از ترک فعل می‌باشند.

4) کودک آزاری از طریق بهره‌گیری خلاف از کودک

گاهی اوقات ممکن است که اعمال انجام شده سلامت جسمانی کودک را در معرض خطر قرار ندهد اما بهر روی، سوءاستفاده از کودک محسوب و از سوی مقنن جرم‌انگاری شده باشد. انجام هرگونه معامله راجع به طفل یا نوجوان ممنوع بوده و مرتکب جرم به مجازات حبس درجه پنج محکوم می‌گردد (مستند به ماده 11 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399). هم‌چنین هرگونه استفاده نامشروع از کودک در زمینه مواد مخدر (موضوع ماده 16 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399) و عبور دادن طفل (نابالغ) از مرز نیز جرم محسوب می‌شود.

5) کودک آزاری از طریق سلب آزادی کودک

ارتکاب اعمالی اعم از قاچاق کودک و هم‌چنین ربایش طفل و نابالغ جرم بوده و مرتکب آن حسب مورد به مجازات مقرر قانونی محکوم خواهد شد. (وفق ماده 12 قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399 و مواد 621، 631 و 632 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات)

بیشتر بخوانید: جرم ممانعت از ملاقات طفل با اشخاص ذیحق چیست؟ مجازات آن کدام است؟

دادگاه صالح جهت رسیدگی به جرم کودک آزاری

تا پیش از تصویب قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399، رسیدگی به کلیه جرائم علیه اطفال و نوجوانان من‌جمله جرم کودک آزاری در صلاحیت دادگاه‌های عمومی شناخته شده بود اما پس از تصویب قانون فوق‌الاشاره وفق ماده 28 آن، دادگاه‌های تخصصی در مورد این جرائم پیش‌بینی شده است. رییس قوه قضاییه به تناسب ضرورت در هر حوزه قضایی، شعبی از دادسرا و دادگاه کیفری و دادگاه خانواده را جهت رسیدگی به جرائم و دعاوی موضوع قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مصوب 1399 اختصاص می‌دهد. این دادگاه‌ها، دادگاه‌هایی تخصصی بوده که به جرائم علیه اطفال و نوجوانان رسیدگی می‌نمایند.