نحوه طرح دعوای فسخ نکاح از سوی زوجه به جهت عیوب زوج

فسخ نکاح از سوی زوجه به جهت عیوب زوج

یکی از عواملی که منجر به انحلال ازدواج و جدایی ز‌وجین می گردد، بحث فسخ نکاح می باشد. مقنن در یکسری موارد مشخص، به زوج و هم چنین زوجه این اختیار را داده است تا در صورت وجود عیوب مشخصی، اقدام به فسخ نکاح نمایند. جنون زوج به شرط پایدار بودن، چه دائمی و چه ادواری باشد و همچنین موارد مندرج در ماده 1122 قانون مدنی در زمره مواردی می باشند که امکان فسخ نکاح را برای زوجه، فراهم می آورند. در عقد ازدواج بدلیل شرایط خاص آن، همه خیارات مندرج در قانونی مدنی وجود ندارند و فقط برخی از آنها تحت شرایط خاصی وضع گردیده اند. زوجه در صورت جنون زوج و عیوب ذکر گردیده در ماده 1122 قانون مدنی و هم چنین تدلیس یا تخلف از شرط صفت از ناحیه مرد، میتواند اقدام به فسخ نکاح نماید تا ضرر از وی دفع گردد. بنابراین با مراجعه به دادگاه، صرفاً احراز می گردد که آیا فسخ محقق گردیده است یا خیر. فی الواقع تایید فسخ نکاح از دادگاه خواسته می شود و رای دادگاه جنبه اعلامی خواهد داشت. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای فسخ نکاح از سوی زوجه به جهت عیوب زوج، پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نحوه فسخ نکاح از سوی زوج بدلیل عیوب هفت گانه زوجه

شرایط فسخ نکاح از سوی زوجه به جهت عیوب زوج

جهت طرح دعوای فسخ نکاح از سوی زوجه به جهت عیوب زوج لازم است که اولاً رابطه زوجیتی میان خواهان و خوانده دعوا وجود داشته باشد. ثانیاً زوجه اراده خویش مبنی بر فسخ نکاح را به هر ترتیبی (لفظ یا عمل) اعلام نموده باشد. بهتر از که زوجه اعلام اراده خود مبنی بر فسخ نکاح را از طریق ارسال اظهارنامه وفق ماده 156 قانون آیین دادرسی مدنی انجام دهد. ثالثاً حداقل یکی از عیوب ذکر شده در ماده 1122 قانون مدنی در مرد وجود داشته باشد که توسط دادگاه احراز گردد (سابقاً عرض گردید که علاوه بر موارد مندرج در ماده 1122 قانون مدنی، جنون و شرط صفت مندرج در ماده 1128 نیز از موارد فسخ نکاح از سوی زوجه می باشد.). دعوای فسخ نکاح از سوی زوجه به جهت عیوب زوج یک دعوای غیرمالی می باشد که هزینه دادرسی آن نیز بر همین اساس پرداخت می گردد. دادگاه صالح جهت طرح و رسیدگی به این دعوا، وفق ماده 12 قانون حمایت خانواده، دادگاه خانواده محل اقامت زوجه یا دادگاه محل اقامت زوج می باشد.

مطلب مرتبط: نمونه دادخواست تایید فسخ نکاح به جهت جنون زوج

نکات مهم در طرح دعوای فسخ نکاح از سوی زوجه به جهت عیوب زوج

1- اثر حکم صادره از سوی دادگاه مبنی بر فسخ نکاح نسبت به آینده است و به گذشته سرایت پیدا نمی کند بنابراین تاثیر آن، از زمان اعلام اراده مبنی بر فسخ نکاح می باشد. فسخ نکاح مختص عقد دائم نبوده و در عقد موقت نیز وجود دارد. نکته مهم و قابل توجه آن است که در فسخ نکاح، برعکس طلاق رجعی، امکان رجوع برای زوج وجود ندارد اما مستنبط از مواد 1151 و 1152 قانون مدنی، زوجه مکلف می باشد که از زمان وقوع فسخ نکاح، عده نگه دارد. 

مساله قابل توجه  آن است که فسخ نکاح فوریت داشته و می بایست در مدت متعارف اعمال گردد البته بدان شرط که زوج نسبت به فسخ و فوریت آن مطلع باشد. (مستنبط از ماده 1131 قانون مدنی)

بیشتر بخوانید: عده طلاق چیست و شامل کدام قوانین و مقررات می باشد؟

2- مقنن در ماده 1122 قانون مدنی عیوب موجود در مرد که باعث ایجاد حق فسخ برای زن می شوند را نام برده است که عبارتند از:

الف) خِصاء: به معنای مرد بدون بیضه می باشد به شرطی که این اتفاق پیش از ازدواج رخ داده باشد نه پس از آن و زن نیز نسبت به این موضوع اطلاعی نداشته باشد.

ب) عِنَن: نوعی ناتوانی جنسی می باشد که بموجب آن زوج از برخاستن آلت تناسلی خود عاجز بوده به حدی که قادر به انجام عمل زناشویی نخواهد بود و حتی یک مرتبه هم‌ نتوانسته باشد که این کار را انجام دهد تفاوتی نمی نماید که این عیب پیش از ازدواج حادث شده باشد یا پس از آن.

ج) مقطوع بودن آلت تناسلی به حدی که به اندازه ای باشد که مرد قادر به انجام عمل زناشویی نباشد به این شرط که این عیب قبل از ازدواج بوجود آمده باشد و زن نیز اطلاعی از آن نداشته باشد. 

نکته مهم و قابل توجه آن است که چنانچه زوجه از زوج صاحب فرزند شده باشد نمی تواند تقاضای فسخ نکاح به جهت وجود عنن یا خصاء در زوج را نماید چراکه حتی اگر مرد یک مرتبه هم عمل زناشویی را انجام داده باشد، ناتوانی او منتفی بوده و دادگاه در صورت طرح چنین ادعایی دعوا را رد خواهد نمود.

3- مجنون بودن زوج اعم از دائمی یا ادواری نیز در زمره مواردی است که امکان فسخ نکاح را برای زوجه فراهم می آورد. تفاوتی نمی نماید که حین ازدواج یا بعد از آن بوجود آمده باشد.

4- وجود بیماری هایی مانند اختلالات مغزی، صرع یا در کما بودن زوج به مدت طولانی، در زمره دلایل فسخ نکاح نمی باشند اما مستنبط از ماده 1119 قانون مدنی میتوان اینگونه بیان نمود که با استناد به این موارد، زوجه در عسر و حرج قرار می گیرد و می تواند تقاضای طلاق بدین جهت را نماید. حال اگر عیوب ذکر شده در ماده 1122 قانون مدنی پس از ازدواج برای مرد بوجود آمده باشند و یا سایر ناتوانی های جنسی برای مرد ایجاد شده باشد، زن با استناد به در عسر و حرج قرار گرفتن می تواند مستنبط از ماده 1130 قانون مدنی، تقاضای طلاق نماید.

مساله مهم و قابل توجه آن است که اگر مرد پس از ازدواج به یکی از بیماری های مقاربتی مانند ایدز مبتلا شود زن حق دارد که از نزدیکی با او خودداری نماید و این خودداری وفق ماده 1127 قانون مدنی باعث از بین رفتن نفقه او نخواهد شد.

5- در صورتی که زوجه دعوای فسخ نکاح به جهت جنون زوج را مطرح نماید در وهله اول می بایست جنون زوج را در محکمه ای دیگر ثابت و برای محجور، قیم تعیین نموده باشد بنابراین رسیدگی به دعوای فسخ نکاح، فرع بر صدور حکم حجر و تعیین قیم است. حال اگر زوجه بدون اثبات جنون زوج در دادگاه امور سرپرستی، مدعی جنون وی گردد، دادگاه مستند به ماده 105 قانون آیین دادرسی مدنی، قرار توقف دادرسی را صادر نموده تا مراتب در راستای اعمال مقررات مندرج در ماده 56 قانون امور حسبی به دادستان اعلام و اقدامات قانونی لازم صورت پذیرد.

در این ارتباط نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه طی نظریه مشورتی شماره: 7/99/1377 شماره پرونده: 99-9/2-1377 ح تاریخ نظریه: 1399/10/16 در پاسخ به پرسش «در زمانی که زوجه فسخ نکاح به دلیل جنون زوج را درخواست می کند، می نماید آیا باید پیش از تقدیم دادخواست، حکم حجر خوانده صادر شود و دعوی به طرفیت قیم اقامه شود و یا زوجه می‌تواند به طرفیت خود زوجه اقامه دعوی کند و سپس دادگاه زوج را به پزشکی قانونی معرفی در صورت اثبات جنون، آیا باید دادرسی متوقف و حکم حجر صادر و قیم موقت تعیین شود و سپس دادرسی ادامه پیدا کند؟ در صورتی که نظر پزشکی قانونی بر جنون باشد، آیا دادگاه بدون صدور حکم حجر و بدون تعیین قیم موقت می‌تواند رسیدگی را ادامه دهد؟» بیان داشته است:

«رسیدگی به دعوای فسخ نکاح به لحاظ جنون زوج فرع بر صدور حکم حجر وی و تعیین قیم برای او است؛ بنابراین در فرض سوال، دادگاه با استفاده از ملاک ماده 105 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379 باید قرار توقف دادرسی صادر و در اجرای ماده 56 قانون امور حسبی مصوب 1319 مراتب را به دادستان منعکس و پس از صدور حکم حجر زوج و تعیین قیم برای وی، به دعوای فسخ نکاح رسیدگی کند.»

6- اگر پیش از وقوع نزدیکی میان زوجین عقد نکاح فسخ شود، مهریه ای به زن تعلق نمی گیرد اما اگر موجب فسخ، عنن باشد نیمی از مهریه به زن تعلق می گیرد چراکه در عنن، زوجه آمادگی رابطه جنسی را دارد اما زوج توانایی انجام این کار را ندارد مضاف بر آنکه اگر فسخ نکاح بعد از دخول باشد، مهریه بصورت کامل می بایست پرداخت گردد. (رجوع نمایید به ماده 1101 قانون مدنی)

7- در خصوص اثبات علم یا عدم علم نسبت به فسخ و فوریت آن، گروهی از حقوقدانان من جمله دکتر صفایی بیان داشته اند که در خصوص علم به فوریت حق فسخ در عقد ازدواج، اصل بر عدم علم است و‌ بار اثبات علم به حق فسخ و‌ فوریت آن بر عهده خوانده دعوا (زوجه) است چراکه بدان جهت که ادعای علم می کند، خلاف اصل را بیان نموده پس باید ادعای خود را ثابت کند اما گروهی دیگر از حقوقدانان من جمله دکتر کاتوزیان معتقدند که اثبات جهل با مدعی است چراکه بعد از انتشار قانون و گذشت مهلت از اجرای آن، مقنن همه افراد را عالم و آگاه بر قانون فرض نموده است.