نحوه مطالبه طلب در دادگاه حقوقی به چه صورت است؟

طلب چیست؟

وقتی شخصی وجه یا پولی را به کسی قرض می دهد و توافق می کند که قرض گیرنده، در تاریخ معینی آن را پس بدهد، اما چنانچه به تعهدش عمل نکند در این صورت قرض دهنده به عنوان طلبکار می تواند علیه قرض گیرنده به عنوان بدهکار بابت طلبش (پولی که قرض داده) اقامه دعوا به خواسته «مطالبه طلب» نماید. برای اینکه طلبکار بتواند در آینده ادعایش را ثابت کند توصیه می شود که در هنگام قرض دادن حتما بین خود و قرض گیرنده نوشته ای را به عنوان سند و مدرک تنظیم کنید و آن را امضاء و اثر انگشت بزنید و حداقل دو شاهد زیر آن را امضاء کنند. منظور از سند عبارتست از هر نوشته ای که در مقام دعوی یا دفاع قابل استناد باشد. اسناد کتبی یکی از مهمترین دلایل دعوا در دادگاه ها و شوراهای حل اختلاف به شمار می آیند.

اسناد کتبی و نوشته به دو دسته کلی تقسیم می شوند:

• اسناد رسمی: اسناد تنظیمی در سه حالت رسمی محسوب می شوند. اسنادی که در ادارات ثبت اسناد و املاک تنظیم و صادر می شوند مانند سند مالکیت خانه. کلیه اسناد تنظیمی در دفاتر رسمی مانند وکالتنامه یا اجاره نامه. کلیه اسنادی که توسط یکی از مامورین ذی صلاح دولتی تنظیم شده باشد مانند رای صادره از سوی قاضی دادگاه.
• اسناد عادی: هر سندی که یکی از شرایط و ویژگی های سند رسمی را نداشته باشد، جزء اسناد عادی محسوب می شود. مانند قرارداد تنظیمی میان دو نفر در خصوص معاملات شخصی.

صرف نظر از عادی یا رسمی بودن یک سند، برای آنکه یک نوشته یا سند بتواند به عنوان دلیل و مدرک در مراجع رسیدگی کننده به دعوای مطالبه طلب، مورد استفاده قرار گیرد باید واجد سه شرط زیر باشد.

• نوشته (اعم از دست نوشت یا تایپ)
• قابلیت استناد (یعنی جزء دلایل اثبات دعوا باشد و با موضوع تناسب قانونی داشته باشد)
• امضاء (اگر سندی فاقد امضای خوانده دعوا باشد قابل استناد نیست)

برای اقامه دعوا به خواسته مطالبه طلب باید یک نوشته ای ضمیمه دادخواست شود که نشان دهنده طلب خواهان (مدعی) و سند بدهکاری خوانده (مدعی علیه) باشد. تنظیم سند ممکن است توسط طلبکار یا بدهکار یا شخص ثالثی انجام شود و یا به وسیله کامپیوتر تایپ شود، اما آنچه که در سندیت یک نوشته اهمیت دارد، وجود امضای بدهکار و مدیون در ذیل نوشته ها و محتویات آن است. امضاء، نشانه تایید مندرجات یک سند یا نوشته و پذیرش مفاد و تعهدات ناشی از آن است. سندی که فاقد مهر یا امضاء باشد فاقد شرایط رسمی بودن آن نوشته محسوب می شود.

بیشتر بخوانید: دادخواست چیست و نحوه نوشتن آن چگونه است؟

برای مطالبه طلب چه زمانی می توان اقامه دعوا کنیم؟

شرط مهم و اساسی برای مطالبه طلب یا وجه این است که حال و منجز باشد. یعنی مهلت و سررسید آن فرا رسیده و یا گذشته باشد و برای مطالبه آن هیچ گونه شرط و شروطی قید نشده باشد و منوط و معلق بر وقوع امر دیگری نباشد. اگر در هنگام تنظیم سند یا رسید طلب، تاریخی برای پرداخت آن تعیین نشود، مطابق قانون مدنی هرگاه طلبکار آن را مطالبه کند، بدهکار یا مدیون باید آن را بپردازد در غیر این صورت، با اقامه دعوا از سوی طلبکار و اثبات طلب او، بدهکار باید علاوه بر پرداخت اصل طلب، خسارت دیرکرد آن را نیز بپردازد.

چنانچه برای پرداخت بدهی، زمانی تعیین شده باشد، قبل از تاریخ سررسید نمی توان در دادگاه یا شورای حل اختلاف اقامه دعوا نمود حتی اگر بدهکار قصد فرار کردن یا خروج از کشور را داشته باشد. مگر این که بدهکار تاجر و ورشکسته باشد که در این صورت تمام بدهی آینده او نیز حال می شود. بنابراین تا زمانی که سررسید و موعد پرداخت بدهی نرسیده باشد، نه تنها نمی توان اقامه دعوا نمود، بلکه حتی نمی توان اموال یا وجوه بدهکار را توقیف و یا اصطلاحاً تامین خواسته نمود.

مطلب مرتبط: چگونگی مطالبه ارز خارجی از طریق دادگاه

برای مطالبه طلب به کجا باید مراجعه کنیم؟

برای مطالبه طلب باید از طریق مراجع صالح و قانونی اقدام شود. صلاحیت شوراهای حل اختلاف در رسیدگی به مطالبه طلب تا سقف بیست میلیون تومان است. ولی اگر کسی طلبش بیش از مبلغ فوق باشد باید به دادگاه مراجعه کند. سند و مدرک مطالبه طلب ممکن است عادی و یا رسمی باشد. به همین دلیل مرجع رسیدگی آنها متفاوت خواهد بود. برای مثال مطالبه مهریه که مستند به عقدنامه به عنوان یک سند رسمی است، از طریق اجرای ثبت قابل مطالبه و اجرا می باشد و دیگر نیازی به مراجعه به دادگاه یا شورای حل اختلاف نیست.

اما اگر مستند طلب، یک سند عادی مانند قبض، رسید یا فاکتور باشد با توجه به مبلغ مندرج در آن، در شورا و یا دادگاه قابل رسیدگی خواهد بود. در مورد سند عادی، اگر منشا طلب رسید یا قرارداد باشد. در این حالت دادگاه محلی که قرارداد در آنجا تنظیم شده یا محلی که بدهکار باید به تعهدش عمل نماید و یا دادگاه محل اقامت بدهکار صلاحیت رسیدگی به دعوا فوق را دارد. در مورد سند رسمی، از طریق دفترخانه ای که سند را صادر کرده و یا اجرای ثبت می توان نسبت به اجرا و مطالبه طلب اقدام کرد.

چه کسانی می توانند تقاضای مطالبه طلب کنند؟

کسانی که وجه یا پولی را به صورت قرض داده یا بابت یک قرارداد یا سند یا فاکتور، از شخصی طلبکار می باشند، فقط همان فرد به عنوان خواهان و مدعی اصلی دعوا می تواند علیه بدهکار دادخواست مطالبه طلب داده و طرح دعوا کند. اگر طلبکار اصلی فوت کند ورثه او نیز می توانند به قائم مقامی از سوی مورث (متوفی) علیه بدهکار اقامه دعوا کنند به شرطی که قبلاً گواهی انحصار وراثت دریافت کرده باشند. همچنین طلبکار اصلی می تواند با دادن وکالت به وکیل دادگستری (و نه وکیل محضری) از وی بخواهد که با توجه به مدارک و مستندات علیه بدهکار اقامه دعوا نماید.

مطلب مرتبط: نحوه استرداد وجه واریزی از طریق فیش بانکی

تشریفات و مدارک لازم برای دعوای مطالبه طلب چیست؟

بعد از اینکه مرجع صلاحیت دار برای رسیدگی به دعوای مطالبه طلب مشخص شد نوبت به اقامه دعوا در آن مرجع می باشد. رسیدگی در دادگاه یا شورای حل اختلاف دارای یک سری تشریفات شکلی می باشد که عدم رعایت آنها باعث رد دادخواست یا عدم پذیرش دعوا در همان ابتدای کار می شود. شخص طلبکار برای اقامه دعوا باید پنج مورد زیر را رعایت کند تا بتواند به صورت رسمی و قانونی اقدام به مطالبه طلب از بدهکار نماید.

الف. مالی یا غیرمالی بودن دعوا

دعاوی مالی آن دسته از دعاوی هستند که خواسته اصلی دعوا مطالبه وجه یا مال باشد که دارای ارزش است. مانند مطالبه قرض الحسنه از سوی مستاجر علیه موجر یا مطالبه وجه بابت قرض یا دعوای مطالبه مبیع مانند خانه.

دعاوی غیرمالی آن دسته از دعاوی هستند که خواسته اصلی فاقد ارزش مالی است. هر چند غیر مستقیم با نتیجه مالی همراه باشد. مانند دعوای تخلیه عین مستاجره.

بنابراین واضح است که دعوای مطالبه طلب جزء دعاوی مالی است. علت تقسیم بندی دعاوی به مالی و غیرمالی آن است که با توجه به خواسته دعوا، خواهان یا طلبکار باید هزینه دادرسی و به اصطلاح تمبر باطل نماید و تا زمانی که هزینه دادرسی پرداخت نشود، دعوا قابلیت پذیرش در دادگاه و یا شورا ندارد مگر اینکه اعسار و ناتوانی خواهان با رای مقتضی مبنی بر اثبات اعسار از پرداخت هزینه دادرسی اثبات شود.

هزینه دادرسی در خصوص دعاوی مالی که در صلاحیت شورای حل اختلاف باشد معادل پنجاه درصد هزینه دادرسی در دادگاه ها محاسبه می شود. هزینه دادرسی دعاوی مالی در دادگاه ها معادل ۳/۵ درصد خواسته دعوا است. برای مثال اگر خواسته و طلب خواهان از بدهکار ۲۰ میلیون تومان باشد، چون این دعوا در صلاحیت شورای حل اختلاف است لذا هزینه دادرسی آن معادل ۱/۷۵ درصد خواسته است یعنی حدود ۳۵۰ هزار تومان. اما اگر خواسته مبلغ ۲۱ میلیون تومان باشد، چون خواسته های بالاتر از ۲۰ میلیون تومان در صلاحیت دادگاه است لذا هزینه دادرسی آن ۳/۵ درصد خواسته است که حدود ۷۰۰ هزار تومان می باشد که باید از طرف طلبکار به حساب قوه قضاییه بابت هزینه دادرسی پرداخت شود که در صورت پیروزی و موفقیت در دعوا نهایتاً از بدهکار قابل مطالبه است.

مطلب مرتبط: نحوه مطالبه وجه سفته

ب. طریقه تقدیم و طرح دعوا در مراجع قضایی

به طور کلی طرح دعوای مطالبه طلب از طریق یکی از دو مرجع قانونی یعنی دادگاه های دادگستری و شوراهای حل اختلاف سراسر کشور با رعایت صلاحیت ذاتی و صلاحیت محلی امکان پذیر است. اقامه و طرح دعوا از طریق تنظیم دادخواست در فرم های مخصوص که توسط دادگستری چاپ می شود، امکان پذیر است.

مطلب مرتبط: نمونه دادخواست مطالبه وجه به استناد رسید عادی

ج. خواهان و خوانده دعوا

فرم دادخواست شامل شش قسمت مختلف است از جمله خواهان، خوانده، وکیل یا نماینده قانونی، خواسته، ضمائم و دلایل، متن دادخواست. کسی که طلبکار است و قصد تنظیم دادخواست و اقامه دعوا را دارد، خواهان نامیده می شود. اگر طلبکار به سن قانونی نرسیده باشد در این صورت در قسمت خواهان نام همان فرد قید می شود و در قسمت وکیل یا نماینده قانونی، نام ولی یا قیم او درج خواهد شد.

وقتی خواهان در دعوا پیروز و ادعای او ثابت می شود، در حکمی که صادر می شود، به او محکوم له گفته می شود یعنی کسی که دعوا به نفع او صادر گردیده است. کسی که دعوا علیه او طرح و اقامه می شود، خوانده دعوا گفته می شود. بنابراین در دعوای مطالبه طلب، شخصی که بدهکار است باید نام وی در قسمت خوانده در فرم دادخواست درج شود. وقتی خوانده در دعوا محکوم می شود، به او محکوم علیه گفته می شود که باید مبلغ مورد مطالبه و کلیه هزینه های دادرسی و خسارت دیرکرد را به محکوم له یعنی خواهان (طلبکار) پرداخت نماید.

د. خواسته

خواسته دعوا، آن چیزی است که خواهان از طریق قانونی آن را از خوانده می خواهد. خواسته ممکن است مطالبه وجه یا مالی یا الزام به انجام کاری باشد. بهتر است علاوه بر تعیین خواسته چیزهای دیگری را نیز در این قسمت درج نمود تا دادگاه همزمان با انشاء و صدور رای نسبت به اصل خواسته، در مورد متفرقات دعوا نیز تصمیم گیری نماید. از جمله مطالبه هزینه دادرسی، مطالبه خسارت دیرکرد (تاخیر تادیه)، حق الوکاله وکیل و تامین خواسته.

ه. اسناد و مدارک برای طرح دعوا

طبق قواعد قانون آیین دادرسی مدنی، اصل مدارک و مستندات باید در اولین جلسه دادرسی به دادگاه تحویل داده شود در غیر این صورت دادگاه به سایر دلایل رسیدگی می کند و اگر دلایل کافی نباشد دادگاه دعوا را رد می کند.

بیشتر بخوانید: نمونه رای محکومیت تضامنی به پرداخت وجه رسید عادی

شیوه دریافت خسارت دیرکرد (تاخیر تادیه)

خسارت تاخیر تادیه که در عرف با عنوان خسارت دیرکرد از آن یاد می شود عبارت است از مابه التفاوت ارزش وجه از زمان سررسید تا زمان مطالبه و دریافت آن. برای مطالبه خسارت تاخیر تادیه شرایطی به شرح زیر لازم و ضروری است که در صورت فقدان یکی از آنها امکان مطالبه خسارت تاخیر تادیه از بدهکار امکان پذیر نیست.

مطلب مرتبط: شرایط دریافت خسارت تاخیر تادیه

شرایط مطالبه خسارت تاخیر تادیه (دیرکرد)

1. موضوع تعهد وجه باشد.
2. موضوع تعهد وجه رایج باشد.
3. طلبکار بدهی خود را مطالبه کرده باشد.
4. مدیون متمکن از پرداخت بوده و از ادای دین خودداری کرده باشد.
5. ارزش وجه نقد تغییر فاحش داشته باشد.