نحوه انجام واخواهی در دعاوی کیفری چگونه است؟

تعریف واخواهی

مطابق با موازین و مقررات قانونی موجود، پس از پایان رسیدگی و اعلام ختم دادرسی از سوی قاضی رسیدگی‌کننده به دعوا، وی مکلف می‌باشد تا حداکثر ظرف یک هفته اقدام به انشاء رای نماید (به دلالت ماده 374 قانون آیین دادرسی کیفری و هم‌چنین ماده 404 همان قانون). حکم صادره از سوی دادگاه، یا حضوری است یا غیابی. مستند به ماده 406 قانون آیین دادرسی کیفری، در صورتی‌که متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نگردیده و یا آنکه اقدام به ارسال لایحه دفاعیه ننموده باشند، حکم دادگاه، غیابی خواهد بود در غیر این‌صورت، حکم، حضوری محسوب می‌شود. فلذا ملاک و معیار تشخیص حضوری یا غیابی بودن رای دادگاه، حضور یا عدم حضور متهم یا وکیل وی و یا ارسال یا عدم ارسال لایحه دفاعیه می‌باشد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که رای دادگاه در تمامی موارد نسبت به شاکی دعوا، حضوری است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه انجام واخواهی در دعاوی کیفری پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: صلاحیت دادگاه کیفری دو در رسیدگی به جرائم

نحوه انجام واخواهی در دعاوی کیفری

همانگونه که در صدر مقاله عرض گردید، واخواهی در دعاوی کیفری، مختص حکم محکومیت غیابی است فلذا قرارهای غیابی قابل واخواهی نمی‌باشند؛ بطور مثال چنان‌چه در مورد شخص «الف» به اتهام کلاهبرداری به جهت عدم حضور او و عدم امکان جلب وی، قرار جلب به دادرسی صادر گردیده باشد، امکان انجام واخواهی برای وی نسبت به این قرار وجود ندارد. شایان ذکر است که معیار غیابی محسوب شدن رای و متعاقباً انجام واخواهی در دعاوی کیفری، آن است که متهم و یا وکیل او در جلسات رسیدگی دادگاه حاضر نشده باشند بنابراین حتی در صورتی که متهم یا وکیل وی جهت انجام تحقیقات مقدماتی در دادسرا حاضر شده اما در دادگاه حاضر نشده باشند، رای صادره، غیابی خواهد بود. نکته مهم و قابل توجه آن است که به استثنای جرائمی که جنبه حق‌اللهی دارند (مانند شرب خمر)، در سایر جرائم اگر متهم یا وکیل او در هیچ یک از جلسات دادگاه حاضر نگردیده و یا آنکه اقدام به ارسال لایحه ننموده باشند، حکم دادگاه، غیابی محسوب خواهد شد. (مستند به صدر ماده 406 قانون آیین دادرسی کیفری)

نکته دیگر آنکه در دعاوی حقوقی بالعکس دعاوی کیفری چنان‌چه ابلاغیه وقت رسیدگی، به خوانده دعوا، به صورت واقعی ابلاغ شده باشد، رای حضوری خواهد بود حتی اگر خوانده یا وکیل وی در جلسه دادگاه حاضر نشده باشند اما در دعاوی کیفری صرف عدم حضور متهم یا وکیل او در جلسه دادگاه، منتج به صدور رای غیابی می‌گردد حتی اگر ابلاغیه وقت رسیدگی به طور واقعی به ایشان ابلاغ شده باشد. واخواهی در دعاوی کیفری، تنها شیوه اعتراضی در آیین دادرسی کیفری می‌باشد که مختص متهم بوده و سایر اشخاص اعم از دادستان، شاکی و ... امکان انجام آن را ندارند. همچنین مرجع رسیدگی به واخواهی در دعاوی کیفری همان دادگاه صادرکننده حکم غیابی می‌باشد. این امر بدان معناست که متهم یا وکیل وی می‌بایست واخواهی خویش را خطاب به دادگاه صادرکننده حکم غیابی تنظیم و ارسال نمایند. دادگاه پس از انجام واخواهی در دعاوی کیفری، اقدام به تعیین وقت رسیدگی نموده و‌ پس از استماع اظهارات واخواه (متهم) و واخوانده (شاکی) و بررسی ادله ابرازی طرفین، اقدام به صدور رای مقتضی می‌نماید (مستنبط از ماده 407 قانون آیین دادرسی کیفری). ناگفته نماند که عدم حضور اصحاب دعوا یا یکی از آنان، مانع رسیدگی دادگاه نخواهد بود.

در فرضی که دادگاه پس از انجام واخواهی و رسیدگی مجدد، معتقد بر نظر سابق خود باشد، مکلف است که مجدداً رای صادر نماید و صرف تایید رای سابق کفایت نخواهد نمود. نکته مهم و قابل ذکر آن است که با انجام واخواهی در دعاوی کیفری، شاکی (واخوانده) فقط بدان جهت به دادرسی دعوت می‌شود که امکان پاسخگویی در مقابل اظهارات متهم (واخواه) را داشته باشد و الّا هیچ مدرک، مطلب یا دلیل جدیدی از شاکی در مرحله واخواهی پذیرفته نمی‌شود. رایی که دادگاه پس از انجام واخواهی در دعاوی کیفری صادر می‌نماید، همواره حضوری است و حتی عدم حضور متهم یا وکیل او نیز منتج به غیابی شدن رای صادره نخواهد شد. مضاف بر آنکه پس از رسیدگی واخواهی، رای دادگاه ظرف مهلت مقرر قانونی، حسب مورد قابل تجدیدنظر خواهی و یا فرجام‌خواهی خواهد بود.

در خصوص نحوه اجرای حکم غیابی در دعاوی کیفری می‌بایست بیان گردد که پس از انقضای مهلت واخواهی و هم‌چنین انقضای مهلت تجدیدنظر خواهی یا فرجام‌خواهی، حکم اجرا خواهد شد حال چنان‌چه متهمی که حکم بصورت قانونی به وی ابلاغ شده بعد از صدور حکم، مطلع گردد، این امکان را خواهد داشت که ظرف بیست روز از تاریخ اطلاع، اقدام به واخواهی نماید. نکته مهم و قابل توجه آن است که واخواهی در دعاوی کیفری همانند دعاوی حقوقی دارای اثر تعلیقی می‌باشد. بدان معنا که اجرای رای موقتاً متوقف شده تا نتیجه قطعی دعوا مشخص شود. بنابراین در این حالت متهم تحت‌الحفظ به دادگاه صادرکننده حکم غیابی اعزام گردیده و دادگاه در صورت اقتضاء اقدام به اخذ تامین یا تجدیدنظر در تامین سابق می‌نماید.

مهلت انجام واخواهی در دعاوی کیفری

اعتراض به حکم غیابی در دعاوی کیفری، واخواهی نامیده می‌شود. واخواهی در دعاوی کیفری فقط از سوی شخصی پذیرفته می‌شود که حکم نسبت به او غیابی بوده است بنابراین اگر جرمی توسط چند نفر شریک یا معاون جرم، ارتکاب یافته باشد فقط کسانی که در دادگاه حاضر نشده یا اقدام به ارسال لایحه ننموده‌اند، حق انجام واخواهی را دارند نه تمامی آنان. فلسفه تبیین انجام واخواهی در دعاوی کیفری توسط مقنن این امر بوده است که حداقل برای یک مرتبه دفاعیات و اظهارات متهم استماع گردد. مطابق با قسمت اخیر ماده 406 قانون آیین دادرسی کیفری، مهلت انجام واخواهی در دعاوی کیفری، برای افراد، ظرف بیست روز از تاریخ ابلاغ واقعی حکم یا بیست روز از تاریخ اطلاع متهم می‌باشد. لازم به توضیح است که ابلاغ حکم به وکیل متهم، ابلاغ واقعی خواهد بود.

لازم به توضیح است که مهلت انجام واخواهی در دعاوی کیفری برای اشخاص مقیم خارج از ایران، دو‌ ماه می‌باشد. مستند به تبصره 2 ماده 406 قانون آیین دادرسی کیفری، اگر حکم غیابی ابلاغ واقعی نشده باشد، مهلت انجام واخواهی در دعاوی کیفری، 20 روز از تاریخ اطلاع متهم است. پر واضح است متهم مکلف است عدم اطلاع خویش را با ارائه دلایل محکمه‌پسند ثابت نماید. شایان ذکر است که در ابلاغ قانونی، اصل بر عدم اطلاع است و این اصل، استصحاب می‌گردد.

مطلب مرتبط: رسیدگی دادگاه تجدیدنظر استان در دعاوی کیفری چگونه است؟

نکات مهم در خصوص انجام واخواهی در دعاوی کیفری

1) در مرحله تجدیدنظر نیز امکان صدور حکم غیابی در صورتی که متهم یا وکیل او در هیچ‌ یک از جلسات دادگاه در مراحل بدوی و تجدیدنظر حاضر نشده باشند و حکم محکومیت متهم صادر شده باشد، وجود دارد.

2) علاوه بر جرائمی که جنبه حق‌اللهی دارند مانند شرب خمر، سب‌النبی و ...، در موارد ذیل نیز امکان رسیدگی به نحو غیابی وجود ندارد:

الف) در صورتی که جرمی خارج از ایران ارتکاب یافته باشد، رسیدگی به آن جرم منوط به حضور متهم در ایران می‌باشد فلذا رسیدگی غیابی در این جرائم ممنوع است مگر آنکه جرم ارتکاب‌یافته مشمول صلاحیت واقعی موضوع ماده 5 قانون مجازات اسلامی باشد که در این‌صورت می‌توان به نحو غیابی رسیدگی نمود.

ب) یکی دیگر از جرائمی که نمی‌توان به صورت غیابی رسیدگی نمود، جرم مستمر می‌باشد. جرم مستمر به جرمی‌‌ می‌گویند که رفتار مجرمانه در طول زمان ادامه دارد و پی در پی تجدید حیات می‌نماید به بیانی دیگر رفتار مجرمانه در مدت زمان نسبتاً طولانی دوام می‌یابد و تمامی اجرای تشکیل‌دهنده جرم دائما در حال تکرار می‌باشد (مانند جرم تصرف عدوانی موضوع ماده 690 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات). در جرائم مستمر تا زمانی که جرم در حال ادامه یافتن است، امکان رسیدگی غیابی وجود ندارد.

ج) در جرائم‌ تعزیری درجه 6 تا 8 به نحو مطلق و هم‌چنین در جرائم درجه 1 تا 5 در شرایطی که مستوجب حبس نباشد، دادگاه می‌تواند با رعایت شرایط مندرج در تبصره 2 ماده 412 قانون آیین دادرسی کیفری، بدون تعیین وقت رسیدگی کند به شرط آنکه متهم یا وکیل یا والدین او حاضر باشند علی‌ایحال با توجه به ضرورت حضور افراد فوق‌الاشاره، امکان رسیدگی غیابی در این موارد وجود ندارد.

د) در صورتی که طرح پرونده در دادگاه به طور شفاهی انجام شده باشد تحت هیچ شرایطی امکان رسیدگی غیابی به آن وجود ندارد و حتماً می‌بایست متهم در دادرسی حاضر باشد.

3) در فرضی که رایی قطعی باشد (مانند تعزیرات درجه هشت) پس از انقضای مهلت واخواهی، رای لازم‌الاجرا خواهد شد.