دعوای ورود ثالث‌ چیست؟ انواع آن کدام است؟

مفهوم ورود ثالث

ورود ثالث به معنای دعوای شخص ثالث علیه طرفین یا یک طرف دعوای اصلی است. دعوای ورود ثالث زمانی مطرح می‌گردد که شخص ثالثی، در دادرسی که میان دو طرف دیگر در حال رسیدگی می‌باشد، خود را محق دانسته و یا آنکه خود را در محق دانستن یکی از طرفین، ذی‌نفع می‌داند. شخص ثالث، می‌تواند تا زمانی که ختم دادرسی، اعلام نشده است، وارد دعوا شود. همچنین زمانی که شخص ثالث، وارد دعوا می‌شود، جزء اصحاب دعوا تلقی می‌گردد (مستنبط از ماده 130 قانون آیین دادرسی مدنی). در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای ورود ثالث و انواع آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: نحوه طرح دعوای جلب ثالث و قواعد پذیرش آن

اقسام ورود ثالث

ورود ثالث به دو دسته ورود ثالث اصلی (استقلالی) و ورود ثالث تبعی (حمایتی) تقسیم می‌گردد. 

ورود ثالث اصلی: این دعوا زمانی مطرح می‌گردد که شخص ثالث، در موضوع دعوای اصلی، برای خود مستقلاً حقی قائل است. در این حالت نفع شخص ثالث یک نفع مستقیم است و به عنوان یک دعوای علی‌حده قابل طرح است. مانند آنکه «علی» دعوایی را به طرفیت «حسن» مبنی بر استرداد خودرو مطرح می‌نماید اما «یوسف» که خودرو را متعلق به خود می‌داند، با طرح دعوای ورود ثالث، وارد دعوا می‌شود و خواستار صدور حکم محکومیت «حسن» به استرداد خودرو می‌گردد. 

ورود ثالث تبعی: این دعوا زمانی مطرح می‌گردد که ثالث، خود را در محق شدن یکی از طرفین، ذی‌نفع بداند. در این فرض نفع شخص ثالث یک نفع غیرمستقیم است و به عنوان دعوای جدا قابل طرح نمی‌باشد. بطور مثال «حسن» با ادعای مالکیت نسبت به ملکی، دعوایی را مبنی بر خلع ید بطرفیت «زهرا» مطرح نموده است، در این میان «علی» بعنوان ثالث، مدعی انتقال حق انتفاع در ملک از «زهرا» بوده و خود را در محق شدن «زهرا»، ذی‌نفع می‌داند بنابراین بعنوان ثالث، وارد دعوا شده تا با رد دعوای «حسن»، حق انتفاع او از بین نرود.

بیشتر بخوانید: دعوای تقابل چیست؟ شرایط طرح آن کدام است؟

مقررات جاری در مورد پذیرش دعوای ورود ثالث

1) شخص ثالث زمانی می‌تواند در مقام ورود ثالث اصلی یا تبعی، وارد دعوا شود که دعوای اصلی مطرح شده باشد، پس تا زمانی که دعوای اصلی، اقامه نگردیده، طرح دعوا تحت عنوان ورود ثالث، موضوعیت ندارد. در اقامه دعوای ورود ثالث، وارد ثالث اصلی، می‌بایست تمامی شرایط طرح و اقامه دعوا را داشته باشد بطور مثال می‌بایست ذی‌نفع باشد (نفع حقوقی و مشروع بوده، بوجود آمده باشد، شخصی و مستقیم باشد)، اهلیت داشته باشد و ... . لذا اگر ثالث، هر یک از شرایط لازم جهت اقامه دعوا را نداشته باشد، مانند خواهان دعوایی که فاقد چنین شرایطی است، دعوای ورود ثالث اصلی وی با قرار رد دعوا مواجه می‌گردد.

بیشتر بخوانید: نمونه رای رد دعوا به جهت ذی‌نفع نبودن خواهان در طرح دعوا

2) اگر دعوای ورود ثالث تمامی شرایط لازم مقرر قانونی را داشته باشد با دعوای اصلی توأمان رسیدگی می‌گردد اما اگر دادگاه احراز نماید که دعوای ورود ثالث جهت تاخیر در رسیدگی یا به منظور تبانی مطرح شده است و یا اینکه رسیدگی به دعوای اصلی منوط به رسیدگی به دعوای ورود ثالث نیست، این دعوا را از دعوای اصلی تفکیک نموده و جداگانه رسیدگی می‌نماید. (مستنبط از ماده ۱۳۳ قانون آیین دادرسی مدنی)

اگر دادگاه بنا به هر علتی (یکی از دو فرض ذیل: الف- ورود ثالث به منظور تبانی و یا تاخیر در رسیدگی باشد. ب- رسیدگی به دعوای اصلی منوط به رسیدگی به دعوای ورود ثالث نیست.)، دعوای اصلی را از دعوای ورود ثالث تفکیک کرد تا به آن جداگانه رسیدگی نماید، لازم است که وارد ثالث در دعوا ذی‌نفع باشد، لذا از آنجا که در دعوای ورود ثالث تبعی، نفع شخص ثالث یک نفع غیرمستقیم است، دعوای ورود ثالث تبعی با قرار رد دعوی مواجه خواهد شد لکن مانعی جهت ادامه رسیدگی به دعوای ورود ثالث اصلی نمی‌باشد.

3) یکی از شروط پذیرش دعوای ورود ثالث بعنوان یکی از اقسام دعاوی طاری، این است که این دعوا می‌بایست با دعوای اصلی دارای وحدت منشأ یا ارتباط کامل باشد (وفق ماده 17 قانون آیین دادرسی مدنی). در غیر این‌صورت (نداشتن ارتباط کامل یا وحدت منشأ با دعوای اصلی) به دعوای ورود ثالث، جداگانه رسیدگی خواهد شد.

4) دعوای ورود ثالث، در همان دادگاهی مطرح می‌شود که به دعوای اصلی رسیدگی می‌نماید حتی اگر صلاحیت محلی، نداشته باشد. عدم صلاحیت محلی، مانع رسیدگی به دعوا نیست اما در صورت نداشتن صلاحیت ذاتی، دعوای ورود ثالث وفق ماده 19 قانون آیین دادرسی مدنی، به دادگاهی که صالح به رسیدگی است، ارجاع می‌گردد و در صورتی که رسیدگی به دعوای اصلی منوط به رسیدگی به دعوای ورود ثالث باشد، رسیدگی به آن تا حصول نتیجه دعوای ثالث، متوقف می‌گردد.

بیشتر بخوانید: ایراد عدم صلاحیت محلی دادگاه رسیدگی‌کننده به دعوا

5) اگر دعوای اصلی بنا به هر علتی مسترد شود و یا قرارهای ابطال دادخواست، رد دعوا، عدم استماع دعوا و ... در مورد آن صادر گردد، هیچ اثری بر دعوای ورود ثالث اصلی نخواهد داشت. در این شرایط دادگاه به دعوای ورود ثالث‌ به صورت مستقل رسیدگی می‌نماید.

همچنین مستند به ماده 134 قانون آیین دادرسی مدنی، چنانچه نسبت به ورود ثالث قراری مانند رد دعوی، عدم استماع دعوی، قرار رد دادخواست یا ... صادر گردد، وارد ثالث سه راه دارد، یا می‌تواند از قرار صادره، تجدیدنظر خواهی نماید، یا از قرار دادگاه نخستین، تجدیدنظر خواهی ننماید، اما ایرادات را رفع کرده و مجدداً در همان مرحله نخستین وارد دعوی شود و یا اینکه پس از آنکه پرونده اصلی به دادگاه تجدیدنظر رفت، در آنجا ورود ثالث کند.

6) همانگونه که عرض گردید وارد ثالث تبعی، خود را در محق شدن یکی از طرفین دعوا، ذی‌نفع می‌داند. در این دعوا نیز لازم است که شرایط اقامه دعوا اعم از اهلیت، داشتن سمت و ... وجود داشته باشد اما در مورد شرط ذی‌نفع بودن وارد ثالث‌ تبعی، بنظر می‌رسد می‌توان با اغماض رفتار نمود چراکه همین که بیم خطر از دست دادن حق برای وی احراز شود، کفایت می‌نماید تا او بتواند بعنوان ثالث، وارد دعوا شود. لذا گرچه در حقوق ایران، ذی‌نفعی خواهان شرط لازم جهت طرح دعوی است، اما در دو دادخواست ورود ثالث تبعی و اعتراض ثالث (موضوع ماده 417 قانون آیین دادرسی مدنی) دادگاه به ذی‌نفعی خواهان توجهی نمی‌کند.

7) امکان رسیدگی جداگانه به دعوای ورود ثالث تبعی وجود ندارد بنابراین اگر این دعوا، شرایط اقامه دعوای ورود ثالث را نداشته باشد، از دعوای اصلی تفکیک نشده و جداگانه رسیدگی نمی‌شود بلکه قرار رد دعوا صادر خواهد شد چراکه وارد ثالث‌ تبعی برای خود مستقلاً حقی قائل نمی‌باشد.

8) در دعوای ورود ثالث، می‌بایست دادخواست، تقدیم دادگاهی شود که دعوای اصلی در آن‌ مطرح می‌باشد. هیچ تفاوتی در این خصوص میان ورود ثالث اصلی و‌ تبعی وجود ندارد و هر دو مستلزم تقدیم دادخواست می‌باشد. دادخواست ورود ثالث باید به تعداد اصحاب دعوای اصلی بعلاوه یک نسخه باشد و‌ شرایط دادخواست اصلی را داشته باشد. هم‌چنین لازم است که نام تمامی اصحاب دعوای اصلی، در ستون خواندگان دعوای ورود ثالث درج گردد، ضمانت اجرای عدم طرح دعوای ورود ثالث به طرفیت تمامی اصحاب دعوای اصلی، صدور قرار عدم استماع دعوی می‌باشد. در ستون خواسته نیز می‌بایست درج گردد: دعوای ورود ثالث در پرونده کلاسه ... به شماره بایگانی ... مطروحه در شعبه ... (لزومی به ذکر ورود ثالث اصلی یا تبعی نیست.).

9) مهلت طرح دعوای ورود ثالث تا زمانی است که ختم دادرسی اعلام نشده اعم از آنکه دعوا در مرحله بدوی باشد یا واخواهی یا تجدیدنظر. اگر یکی از طرفین ادعا نماید که ثالث از ابتدا در جریان دادرسی بوده است، هیچ تاثیری ندارد و ثالث این حق را دارد در تمامی مقاطع مرحله بدوی و هم‌چنین تمامی مقاطع مرحله تجدیدنظر تا زمانی که ختم دادرسی اعلام نشده، وارد دعوا شود. ذکر این نکته الزامی است که امکان ورود ثالث در دیوان عالی کشور وجود ندارد چراکه رسیدگی در دیوان عالی کشور به معنای خاص نیست، اما اگر دیوان عالی کشور رای را نقض نموده و پرونده را به دادگاه تالی (بدوی یا تجدیدنظر) ارسال نماید، امکان ورود ثالث وجود دارد.

10) ترتیب رسیدگی به دعوای ورود ثالث، با شرایط رسیدگی به دعوای اصلی در مرحله بدوی یا تجدیدنظر، یکسان می‌باشد. با این توضیح مشخص می‌گردد که وارد ثالث اصلی، خواهان دعوا قلمداد می‌گردد و تمامی حقوق و احکام خواهان دعوا بر او جاری است یعنی در نتیجه دعوا، یا پیروز است یا رای به ضرر وی صادر می‌شود که می‌تواند به این رای، اعتراض نماید. اگر وارد ثالث، در دعوا محکوم شود، به پرداخت و جبران خسارات دادرسی طرف مقابل نیز محکوم می‌شود و در صورتی که وارد ثالث اصلی، برنده دعوا باشد، می‌بایست خسارات دادرسی او را خوانده دعوای اصلی پرداخت نماید. 

اما وارد ثالث تبعی، بعلت عدم داشتن حق مستقلی، نمی‌تواند به رایی که علیه فردی که او در محق شدن وی، خود را ذی‌نفع دانسته، اعتراض نماید. مضاف بر آنکه اگر طرف مقابل، محکوم شود، می‌تواند به پرداخت حق‌الوکاله دفاع از دعوای ثالث‌ هم محکوم شود و اگر طرف برنده دعوا باشد، ثالث می‌تواند تحت شرایطی خسارات دادرسی را مطالبه نماید.

11) اگر ثالث در دعوای اصلی بنا بر هر علتی وارد نشود و رای قطعی صادر شود که وی رای صادره را مخل حقوق خود می‌داند، راهی جز اعتراض ثالث نسبت به حکم صادره نخواهد داشت.

12) منظور از ثالث شخصی است که جزء اصحاب دعوای اصلی نباشد مانند وکیل، لذا اگر شخصی به قیمومت از صغیر در مرحله نخستین دخالت داشته باشد، اگر برای خود مستقلاً حقی قائل شود، در محرله تجدیدنظر می‌تواند به عنوان ثالث وارد دعوی شود، زیرا قیم جزء اصحاب دعوی نیست.

13) در خصوص اینکه آیا وارد ثالث می‌تواند تقاضای تامین خواسته نماید می‌بایست بیان گردد که همانگونه که مستحضرید وارد ثالث بر دو نوع است: وارد ثالث اصلی و وارد ثالث تبعی. وارد ثالث اصلی که مستقلاً برای خود حقی قائل است، قطعاً در جایگاه خواهان است و تردیدی نیست که می‌تواند تقاضای تامین خواسته نماید. اما اگر وارد ثالث تبعی باشد یعنی مستقیماً برای خود حقی قائل نشود، و تنها خود را در محق شدن یکی از طرفین دعوی ذی‌نفع بداند و وارد دعوی می‌شود، باید بررسی گردد که چه شخصی ذی‌نفع است. اگر وی در برنده شدن خواهان دعوای اصلی ذی‌نفع است می‌تواند تقاضای تامین خواسته نماید ولی اگر در محق شدن خوانده دعوای اصلی ذی‌نفع باشد، نمی‌تواند تقاضای صدور قرار تامین خواسته نماید.