نحوه طرح دعوای جلب ثالث و قواعد پذیرش آن

مفهوم جلب ثالث در قانون آیین دادرسی مدنی

دعوای جلب ثالث یکی از اقسام دعاوی طاری می باشد. جلب ثالث زمانی انجام می گیرد که یکی از طرفین دعوا یا هر دوی آنها، شخص ثالثی را به دعوا فراخوانده تا از اصحاب دعوا شود. فی الواقع طرح دعوای جلب شخص ثالث در دادگاه بدین نحو خواهد بود که هر یک از خواهان و یا خوانده زمانی که حضور شخص ثالثی را در روند رسیدگی شان، لازم و ضروری بدانند، می توانند تا پایان جلسه اول رسیدگی، دلایل احضار شخص ثالث را به دادگاه ارائه نموده و ظرف سه روز بعد از جلسه رسیدگی، دادخواست خود را تقدیم دادگاه نمایند تفاوتی ندارد که دعوا در مرحله بدوی باشد یا در مرحله تجدیدنظر. در این ارتباط ماده ۱۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر نموده است:

«هر یک از اصحاب دعوا که جلب شخص ثالثی را لازم بداند، می تواند تا پایان جلسه اول دادرسی جهات و دلایل خود را اظهار کرده و ظرف سه روز پس از جلسه با تقدیم دادخواست از دادگاه درخواست جلب او را بنماید، چه دعوا در مرحله نخستین باشد یا تجدیدنظر.»

در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در ارتباط با نحوه طرح دعوای جلب شخص ثالث و قواعد پذیرش آن، پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نمونه رای عدم امکان جلب اصیل به عنوان ثالث

طرح دعوای جلب ثالث

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، دعوای جلب شخص ثالث، از سوی یکی از اصحاب دعوا مطرح می گردد تا ثالثی به دعوا فراخوانده شود. به فردی که ثالثی را جلب می نماید، «جالب» و ثالثی که جلب می شود، «مجلوب ثالث» نامیده می شود. گاهی اوقات شخص ثالث، به دادگاه جلب می شود تا مستقلاً در برابر جالب، محکوم گردد که حتما لازم است درخواست محکومیت مجلوب را در دادخواست خود تصریح نماید مانند آنکه آقای «الف» در مقام بدهکار به اشتباه به جای پرداخت بدهی خود به آقای «ب»، این بدهی را به شخص «ج» پرداخت می نماید. در اینصورت با طرح دعوا از سوی آقای «ب» به طرفیت آقای «الف»، او می تواند با جلب نمودن آقای «ج» بعنوان ثالث به دادرسی، او را به استرداد مبلغ دریافتی محکوم نماید. گاهی اوقات نیز، شخص ثالث به دادگاه فراخوانده می شود تا همراه با طرف مقابل، محکوم گردد گاهی نیز ممکن است که شخص ثالث برای تقویت موضع یکی از طرفین به دادرسی، جلب شود. مطابق با توضیحات فوق، مشخص می گردد که شخص ثالثی که به دادگاه جلب می شود، خوانده محسوب گشته و دارای کلیه حقوق خوانده می باشد و می تواند از تمامی راه های دفاعی که برای خوانده متصور است (مانند طرح دعوای تقابل) استفاده نماید. 

نکته قابل توجه این است که بعضاً یکی از اصحاب دعوا ممکن است به منظور اطاله دادرسی، دادخواست جلب شخص ثالثی را به دادگاه تقدیم نماید، دادگاه در صورت احراز این امر، می تواند دادخواست جلب ثالث را از دادخواست اصلی تفکیک و جداگانه به آن رسیدگی نماید. (مستنبط از ماده ۱۳۹ قانون آیین دادرسی مدنی). اگر دادخواست جلب ثالث در زمانی تقدیم دادگاه شود که مدت زمان کافی جهت ارسال دادخواست و ضمائم آن برای اصحاب دعوا مقدور نباشد، قانوناً وقت رسیدگی جهت ایجاد فرصت دفاع برای طرفین، تجدید می گردد. ماده ۱۳۷ قانون آیین دادرسی مدنی مقرر نموده است: «دادخواست جلب شخص ثالث و رونوشت مدارک و ضمایم باید به تعداد اصحاب دعوا به علاوه یک نسخه باشد. جریان دادرسی در مورد جلب شخص ثالث، شرایط دادخواست و نیز موارد رد یا ابطال آن همانند دادخواست اصلی خواهد بود.»

بیشتر بخوانید: نمونه دادخواست جلب ثالث

قواعد پذیرش دعوای جلب ثالث

۱) یکی از موارد مهمی که در طرح دعوای جلب شخص ثالث، می بایست لحاظ گردد، این مورد است که فردی که شخص ثالثی را به دادرسی جلب می نماید، باید یکی از طرفین دعوا باشد مضاف بر آنکه دعوا باید در جریان رسیدگی باشد. نکته دیگر آنکه متقاضی جلب ثالث می بایست علاوه بر اشخاصی که خواهان جلب آنها به دادگاه است، سایر اشخاصی که قبلاً در دادگاه شرکت داشته اند را نیز در ردیف خواندگان دعوای جلب ثالث قید نماید. اگر دعوای جلب ثالث بدون توجه به این مورد، مطرح گردد، قابلیت استماع نخواهد داشت.

۲) مساله مهم دیگر در خصوص پذیرش دعوای جلب شخص ثالث، آن است که این دعوا در صورتی مورد پذیرش قرار خواهد گرفت که با دعوای اصلی مرتبط یا دارای یک منشا باشد. بنابراین اگر دعوایی، فاقد این شرط باشد، قطعاً از دعوای اصلی تفکیک داده شده و جداگانه رسیدگی خواهد شد. (بخش اخیر ماده 17 قانون آیین دادرسی مدنی)

۳) هر یک از اصحاب دعوا که خواهان جلب ثالث به دادرسی است، می تواند تا پایان جلسه اول دادرسی، دلایل و تقاضای خود را مطرح نموده و ظرف سه روز پس از جلسه دادگاه، دادخواست خود را تقدیم نماید. (وفق ماده ۱۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی) دعوای جلب شخص ثالث در مرحله فرجام خواهی قابل طرح نیست اما هم در مرحله بدوی و هم در مرحله تجدیدنظر قابل طرح می باشد. ناگفته نماند که بدلیل آنکه اکثراً شیوه رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر بصورت غیر حضوری است، توصیه می گردد که خواهان جلب شخص ثالث در دادخواست تجدیدنظرخواهی خود یا در تبادل لوایح، جلب شخص ثالث را اعلام نماید. بطور مثال مقنن در ماده ۱۳۶ قانون آیین دادرسی مدنی در مورد جلب شخص ثالث‌ در مرحله واخواهی چنین بیان نموده است:

«محکوم‌علیه غیابی در صورتی که بخواهد درخواست جلب شخص ثالث را بنماید، باید دادخواست جلب را با دادخواست اعتراض توأم به دفتر دادگاه تسلیم کند، معترض علیه نیز حق دارد در اولین جلسه رسیدگی به اعتراض، جهات و دلایل خود را اظهار کرده و ظرف سه روز دادخواست جلب شخص ثالث را تقدیم دادگاه نماید.»

۴) دعوای جلب شخص ثالث، در همان دادگاهی مطرح می شود که به دعوای اصلی رسیدگی می نماید حتی اگر صلاحیت ذاتی یا محلی، نداشته باشد. عدم صلاحیت محلی، مانع رسیدگی به دعوا نیست اما در صورت نداشتن صلاحیت ذاتی، دعوای جلب شخص ثالث، به دادگاهی که صالح به رسیدگی است، ارجاع می گردد و در صورتی که رسیدگی به دعوای اصلی منوط به رسیدگی به دعوای جلب ثالث باشد، رسیدگی به آن تا حصول نتیجه دعوای جلب شخص ثالث، متوقف می گردد. 

۵) اگر دادگاه در رسیدگی انجام گردیده، شرایط قانونی دعوای جلب ثالث را احراز ننموده و آن را رد نماید، جالب ثالث جهت اعتراض نسبت به قرار صادره از سوی دادگاه، می بایست تا زمان تجدیدنظر خواهی در انتظار بماند و همزمان با رای محکومیت خود در دعوای اصلی، از قرار رد دادخواست دعوای جلب ثالث نیز تجدیدنظر خواهی نماید. (مطابق با ماده 140 قانون آیین دادرسی مدنی)

بیشتر بخوانید: آیا طرح دعوای متقابل در مرحله تجدیدنظر امکان پذیر است؟

امکان یا عدم امکان طرح دعوای جلب ثالث خارج از مهلت قانونی

اگر دعوای جلب ثالث خارج از مهلت قانونی مطرح گردد، یعنی اینکه دادخواست جلب ثالث خارج از مهلت سه روز پس از پایان جلسه اول دادرسی، تقدیم دادگاه گردد، نظر اکثریت علمای علم حقوق این است که تصمیم شایسته و مقتضی در این مورد، صدور قرار رد دادخواست جلب ثالث می باشد.

مطلب مرتبط: دعوای ورود ثالث‌ چیست؟ انواع آن کدام است؟

چگونگی تعیین تکلیف دعوای جلب ثالث توسط دادگاه

نحوه رسیدگی دادگاه به ماهیت دعوای جلب ثالث بدین صورت است که همراه با دعوای اصلی در یک حکم واحد، نسبت به هر دو دعوا طی یک دادنامه اتخاذ تصمیم می نماید. در این حکم، ممکن است دو محکوم علیه و دو محکوم له وجود داشته باشد. اگر خوانده دعوای اصلی، شخص ثالث را بدلیل تسری دادن آثار محکومیت خود در مقابل خواهان اصلی به دعوا جلب نموده باشد، رای دادگاه شامل دو قسمت می شود؛ قسمت اول نسبت به دعوای خواهان اصلی در مقابل خوانده اصلی تعیین تکلیف می نماید و در قسمت دوم راجع به دعوای خوانده علیه مجلوب ثالث اعلام نظر می نماید. در صورتی که شخص ثالث توسط خواهان یا خوانده صرفاً بمنظور استفاده از اسناد و مدارک او در مقام ‌پاسخگویی به طرف دعوا، جلب گردد، اگر دادگاه دفاعیات او را موثر در دعوا تشخیص دهد، در رای صادره صرفاً به دفاعیات او استناد می نماید.