نحوه طرح دعوای جلب ثالث و قواعد پذیرش آن

مفهوم جلب ثالث در قانون آیین دادرسی مدنی

دعوای جلب ثالث یکی از اقسام دعاوی طاری می‌باشد که عبارت است از دعوای یکی از طرفین دعوی علیه شخص ثالث (مجلوب ثالث). به دعوایی که در اثنای رسیدگی به دعوایی دیگر، بر آن عارض شود، دعوای طاری می‌گویند که عبارتند از دعوای اضافی (دعوای مجدد خواهان علیه خوانده دعوی)، دعوای متقابل، ورود ثالث و جلب ثالث. جلب ثالث زمانی انجام می‌گیرد که یکی از طرفین دعوا یا هر دوی آنها، شخص ثالثی را به دعوا فراخوانده تا از اصحاب دعوا شود. فی‌الواقع طرح دعوای جلب شخص ثالث در دادگاه بدین نحو خواهد بود که هر یک از خواهان و یا خوانده زمانی که حضور شخص ثالثی را در روند رسیدگی‌شان، لازم و ضروری بدانند، می‌توانند تا پایان جلسه اول رسیدگی، جهات و دلایل احضار شخص ثالث را به دادگاه ارائه نموده و ظرف سه روز بعد از جلسه رسیدگی، دادخواست خود را تقدیم دادگاه نمایند تفاوتی ندارد که دعوا در مرحله بدوی باشد یا واخواهی یا تجدیدنظر (وفق ماده 135 قانون آیین دادرسی مدنی). در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در ارتباط با نحوه طرح دعوای جلب شخص ثالث و قواعد پذیرش آن، پرداخته شود.

مطلب مرتبط: نمونه رای عدم امکان جلب اصیل به عنوان ثالث

طرح دعوای جلب ثالث

همانگونه که در ابتدای مقاله عرض گردید، دعوای جلب شخص ثالث، از سوی یکی از اصحاب دعوا مطرح می‌گردد تا ثالثی به دعوا فراخوانده شود. به فردی که ثالثی را جلب می‌نماید، «جالب» و ثالثی که به دادرسی جلب می‌شود، «مجلوب ثالث» نامیده می‌شود (در جلب ثالث، مجلوب ثالث شأن خوانده را دارد.). گاهی اوقات شخص ثالث، به دادگاه جلب می‌شود تا مستقلاً در برابر جالب، محکوم گردد که حتما لازم است درخواست محکومیت مجلوب را در دادخواست خود تصریح نماید مانند آنکه آقای «الف» در مقام بدهکار به اشتباه به جای پرداخت بدهی خود به آقای «ب»، این بدهی را به شخص «ج» پرداخت می‌نماید. در این‌صورت با طرح دعوا از سوی آقای «ب» به طرفیت آقای «الف»، او می‌تواند با جلب نمودن آقای «ج» بعنوان ثالث به دادرسی، او را به استرداد مبلغ دریافتی محکوم نماید. گاهی اوقات نیز، شخص ثالث به دادگاه فراخوانده می‌شود تا همراه با طرف مقابل، محکوم گردد گاهی نیز ممکن است که شخص ثالث برای تقویت موضع یکی از طرفین به دادرسی، جلب شود. مطابق با توضیحات فوق، مشخص می‌گردد که شخص ثالثی که به دادگاه جلب می‌شود، خوانده محسوب گشته و دارای کلیه حقوق خوانده می‌باشد و می‌تواند از تمامی راه‌های دفاعی که برای خوانده متصور است (مانند طرح دعوای تقابل) استفاده نماید.

نکته قابل توجه این است که بعضاً یکی از اصحاب دعوا ممکن است به منظور اطاله دادرسی، دادخواست جلب شخص ثالثی را به دادگاه تقدیم نماید، دادگاه در صورت احراز این امر، می‌تواند دادخواست جلب ثالث را از دادخواست اصلی تفکیک و جداگانه به آن رسیدگی نماید. (مستنبط از ماده ۱۳۹ قانون آیین دادرسی مدنی). اگر دادخواست جلب ثالث در زمانی تقدیم دادگاه شود که مدت زمان کافی جهت ارسال دادخواست و ضمائم آن برای اصحاب دعوا مقدور نباشد، قانوناً وقت رسیدگی جهت ایجاد فرصت دفاع برای طرفین، تجدید می‌گردد. ماده 137 قانون آیین دادرسی مدنی مقرر نموده است: «دادخواست جلب شخص ثالث و رونوشت مدارک و ضمائم باید به تعداد اصحاب دعوا به علاوه یک نسخه باشد. جریان دادرسی در مورد جلب شخص ثالث، شرایط دادخواست و نیز موارد رد یا ابطال آن همانند دادخواست اصلی خواهد بود.»

بیشتر بخوانید: نمونه دادخواست جلب ثالث

قواعد پذیرش دعوای جلب ثالث

1) یکی از موارد مهمی که در طرح دعوای جلب شخص ثالث، می‌بایست لحاظ گردد، این مورد است که فردی که شخص ثالثی را به دادرسی جلب می‌نماید، باید یکی از طرفین دعوا باشد مضاف بر آنکه دعوا باید در جریان رسیدگی باشد. نکته دیگر آنکه متقاضی جلب ثالث می‌بایست علاوه بر اشخاصی که خواهان جلب آنها به دادگاه است، سایر اشخاصی که قبلاً در دادگاه شرکت داشته‌اند را نیز در ردیف خواندگان دعوای جلب ثالث قید نماید. اگر دعوای جلب ثالث بدون توجه به این مورد، مطرح گردد، قابلیت استماع نخواهد داشت.

ضمناً اگر دادگاه احراز کند که جلب ثالث به منظور تبانی یا تاخیر رسیدگی باشد، می تواند آن را از دعوای اصلی جدا نموده و جداگانه رسیدگی کند. (برخلاف دعوای ورود ثالث، در دعوای جلب ثالث این موضوع برای دادگاه اختیاری است، بدین معنی که دادگاه می‌تواند جداگانه یا توأمان رسیدگی نماید.)

2) مساله مهم دیگر در خصوص پذیرش دعوای جلب شخص ثالث، آن است که این دعوا در صورتی مورد پذیرش قرار خواهد گرفت که با دعوای اصلی مرتبط یا دارای یک منشأ باشد. بنابراین اگر دعوایی، فاقد این شرط باشد، قطعاً از دعوای اصلی تفکیک داده شده و جداگانه رسیدگی خواهد شد. (بخش اخیر ماده 17 قانون آیین دادرسی مدنی)

دارا بودن ارتباط کامل (یعنی نتیجه یک دعوی مؤثر در دعوای دیگر باشد.) یا وحدت منشأ (هر دو دعوی از یک عمل حقوقی یا یک واقعه حقوقی ناشی شده است.) با دعوای اصلی، مشترک بین تمامی دعاوی طاری است و در صورت وجود حداقل یکی از این دو شرط است که دادگاه می‌تواند دعوای اصلی و طاری را با هم رسیدگی نماید. در صورتی که دعوای طاری هیچ یک از دو شرط هم منشأ بودن و داشتن ارتباط کامل را نداشته باشد، دادگاه دو دعوی را از یکدیگر جدا کرده و در صورت داشتن صلاحیت محلی و ذاتی، به هر یک جداگانه رسیدگی می‌نماید.

3) هر یک از اصحاب دعوا که خواهان جلب ثالث به دادرسی است، می‌تواند تا پایان جلسه اول دادرسی، دلایل و تقاضای خود را مطرح نموده و ظرف سه روز پس از جلسه دادگاه، دادخواست خود را تقدیم نماید. (وفق ماده ۱۳۵ قانون آیین دادرسی مدنی) دعوای جلب شخص ثالث هم در مرحله بدوی و هم در مرحله تجدیدنظر قابل طرح می‌باشد اما در مرحله فرجام‌خواهی قابل طرح نیست چراکه رسیدگی در دیوان عالی کشور به معنای اخص نیست. ناگفته نماید که برخلاف ورود ثالث، در دعوای جلب ثالث، اگر دیوان عالی کشور پرونده را نقض کند و آن را به شعبه تالی (دادگاه نخستین یا تجدیدنظر) ارسال نماید، امکان جلب شخص ثالث به دادرسی وجود ندارد. شایان ذکر است که بدلیل آنکه اکثراً شیوه رسیدگی در دادگاه تجدیدنظر بصورت غیر حضوری است، توصیه می‌گردد که خواهان جلب شخص ثالث در دادخواست تجدیدنظر خواهی خود یا در تبادل لوایح (پاسخ به تجدیدنظر خواهی تجدیدنظر خواه)، جلب شخص ثالث را اعلام نماید. بطور مثال مقنن در ماده 136 قانون آیین دادرسی مدنی در مورد جلب شخص ثالث‌ در مرحله واخواهی چنین بیان نموده است:

«محکوم‌علیه غیابی در صورتی که بخواهد درخواست جلب شخص ثالث را بنماید، باید دادخواست جلب را با دادخواست اعتراض توأم به دفتر دادگاه تسلیم کند، معترض‌علیه نیز حق دارد در اولین جلسه رسیدگی به اعتراض، جهات و دلایل خود را اظهار کرده و ظرف سه روز دادخواست جلب شخص ثالث را تقدیم دادگاه نماید.»

لازم به توضیح است که اگر واخواه (محکوم‌علیه غائب) بخواهد در مرحله واخواهی جلب ثالث کند باید دادخواست واخواهی و جلب ثالث را به صورت توأمان تقدیم دادگاه نماید. اگر واخوانده (محکوم‌له-خواهان دعوای اصلی) نیز بخواهد جلب ثالث نماید، باید تا پایان جلسه اول دادرسی، دلایل و جهات را بیان کرده و ظرف مدت سه روز دادخواست را مطرح کند. (به استناد ماده 136 قانون آیین دادرسی مدنی)

4) دعوای جلب شخص ثالث، در همان دادگاهی مطرح می‌شود که به دعوای اصلی رسیدگی می‌نماید حتی اگر صلاحیت ذاتی یا محلی، نداشته باشد. عدم صلاحیت محلی، مانع رسیدگی به دعوا نیست اما در صورت نداشتن صلاحیت ذاتی، دعوای جلب شخص ثالث، به دادگاهی که صالح به رسیدگی است، ارجاع می‌گردد و در صورتی که رسیدگی به دعوای اصلی منوط به رسیدگی به دعوای جلب ثالث باشد، رسیدگی به آن تا حصول نتیجه دعوای جلب شخص ثالث، متوقف می‌گردد.

5) اگر دادگاه در رسیدگی انجام گردیده، شرایط قانونی دعوای جلب ثالث را احراز ننموده و آن را رد نماید، جالب ثالث جهت اعتراض نسبت به قرار صادره از سوی دادگاه، می‌بایست تا زمان تجدیدنظر خواهی در انتظار بماند و همزمان با رای محکومیت خود در دعوای اصلی، از قرار رد دادخواست دعوای جلب ثالث نیز تجدیدنظر خواهی نماید (مطابق با ماده 140 قانون آیین دادرسی مدنی). همچنین وی می‌تواند نسبت به قرار صادره اعتراضی نکند و پس از آنکه پرونده به مرحله تجدیدنظر رفت، مجدداً جلب ثالث نماید.

6) اگر خوانده دعوای اصلی شخص ثالثی را جلب به دعوی کند، دادگاه نمی‌تواند مجلوب ثالث را به نفع خواهان دعوای اصلی محکوم نماید، چراکه خواهان دعوای اصلی اساساً نسبت به شخص ثالث ادعایی ندارد و علیه وی دادخواست نداده و تقاضایی مطرح نکرده است. فلذا مجلوب ثالث تنها به نفع خواهان جلب ثالث محکوم می‌شود نه به نفع طرف دیگر.

بیشتر بخوانید: آیا طرح دعوای متقابل در مرحله تجدیدنظر امکان‌پذیر است؟

امکان یا عدم امکان طرح دعوای جلب ثالث خارج از مهلت قانونی

اگر دعوای جلب ثالث خارج از مهلت قانونی مطرح گردد، یعنی اینکه دادخواست جلب ثالث خارج از مهلت سه روز پس از پایان جلسه اول دادرسی، تقدیم دادگاه گردد، نظر اکثریت علمای علم حقوق این است که تصمیم شایسته و مقتضی در این مورد، صدور قرار رد دادخواست جلب ثالث می‌باشد. در مقابل برخی از حقوقدانان بر این باورند که در صورت طرح دعوای جلب ثالث خارج از مهلت، دادگاه نمی‌تواند دادخواست تقدیم شده را به عنوان دادخواست جلب ثالث بپذیرد؛ بلکه با فرض رعایت شرایط قانونی باید به عنوان دعوای مستقل به آن رسیدگی کند.

مطلب مرتبط: دعوای ورود ثالث‌ چیست؟ انواع آن کدام است؟

چگونگی تعیین تکلیف دعوای جلب ثالث توسط دادگاه

نحوه رسیدگی دادگاه به ماهیت دعوای جلب ثالث بدین صورت است که همراه با دعوای اصلی در یک حکم واحد، نسبت به هر دو دعوا طی یک دادنامه اتخاذ تصمیم می‌نماید. در این حکم، ممکن است دو محکوم‌علیه و دو محکوم‌له وجود داشته باشد. اگر خوانده دعوای اصلی، شخص ثالث را بدلیل تسری دادن آثار محکومیت خود در مقابل خواهان اصلی به دعوا جلب نموده باشد، رای دادگاه شامل دو قسمت می‌شود؛ قسمت اول نسبت به دعوای خواهان اصلی در مقابل خوانده اصلی تعیین تکلیف می‌نماید و در قسمت دوم راجع به دعوای خوانده علیه مجلوب ثالث اعلام‌نظر می‌نماید. در صورتی که شخص ثالث توسط خواهان یا خوانده صرفاً بمنظور استفاده از اسناد و مدارک او در مقام ‌پاسخگویی به طرف دعوا، جلب گردد، اگر دادگاه دفاعیات او را مؤثر در دعوا تشخیص دهد، در رای صادره صرفاً به دفاعیات او استناد می‌نماید.