سرقت تعزیری چیست؟ انواع آن کدام است؟

مفهوم سرقت تعزیری

سرقت یا دزدی در حقوق کیفری به گرفتن غیرقانونی اموال دیگران بدون رضایت آنها می‌گویند. مطابق با تعریفی که قانونگذار از جرم سرقت بیان نموده است، سرقت عبارت است از ربودن مال متعلق به دیگری (به دلالت ماده 267 قانون مجازات اسلامی). در تعریف جرم سرقت می‌بایست این نکته مدنظر قرار گیرد که جرم سرقت از ربودن یک مال محقق می‌شود مضاف بر آنکه مال ربوده شده باید متعلق به غیر بوده باشد. قانونگذار بر حسب نوع مجازات، جرم سرقت را به دو دسته سرقت حدی و سرقت تعزیری تقسیم نموده است. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص سرقت تعزیری و انواع آن پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: سرقت حدی چیست؟ نحوه اعمال مجازات آن چگونه است؟

شرایط تحقق جرم سرقت تعزیری

جهت تحقق جرم سرقت تعزیری لازم است که اولاً عمل ربودن حادث گردد. سرقت از طریق ربودن تحقق می‌یابد و لازمه تحقق آن، انتقال مال از مکانی به مکان دیگر می‌باشد فلذا در قانون کشور ما، جرم سرقت فقط در خصوص اموال منقول مصداق دارد. ثانیاً موضوع سرقت تعزیری باید مال باشد. در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان اینگونه بیان نمود که اموال اعم‌اند از مالی که در مالیت داشتن آنها هیچ‌گونه تردیدی وجود ندارد مانند خودرو، طلا و ... و هم‌چنین اموالی که در مالیت نداشتن آنها هیچ تردیدی وجود ندارد مانند مشروبات الکلی. در خصوص سرقت تعزیری، نکته حائز اهمیت آن است که ملاک سنجش مالیت، مالیت داشتن عرفی مال است نه شرعی آن. ثالثاً جهت تحقق سرقت تعزیری حتماً لازم است که مال ربوده شده، متعلق به دیگری باشد پرواضح است که منظور قانونگذار، عین مال است نه منافع آن.

انواع سرقت تعزیری

1- یکی از انواع سرقت تعزیری، سرقت تعزیری موضوع ماده 651 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات است که به موجب آن در صورتی که سرقت حدی نباشد اما مقرون به تمام پنج شرط ذکر گردیده در ماده فوق‌الاشاره باشد (الف- سرقت در شب واقع شده باشد، ب- سارقین دو نفر یا بیشتر باشند، ج- یک یا چند نفر از آنها حامل سلاح ظاهر یا مخفی بوده باشند، د- از دیوار بالا رفته یا حرز را شکسته یا کلید ساختگی به کار برده یا اینکه عنوان یا لباس مستخدم دولت را اختیار کرده یا بر خلاف حقیقت خود ‌را مامور دولتی قلمداد کرده یا در جایی که محل سکنی یا مهیا برای سکنی یا توابع آن است سرقت کرده باشند و ه‍- در ضمن سرقت کسی را آزار یا تهدید کرده باشند.)، مجازات مرتکب جرم، پنج تا بیست سال حبس و تا 74 ضربه شلاق خواهد بود.

2- سرقت مقرون به آزار یا به نحو مسلحانه، یکی دیگر از انواع سرقت تعزیری می‌باشد. در این خصوص لازم به توضیح است که آزار توسط سارق حتماً می‌بایست در ضمن انجام سرقت باشد نه پس از آن. مضاف بر آنکه منظور از آزار هم آزار جسمی بوده هم آزار روحی. شایان ذکر است که شدت آزار و هم‌چنین عمدی بودن آن شرط نیست بطور مثال سیلی زدن به مالباخته نیز از مصادیق سرقت مقرون به آزار تلقی می‌گردد. در صورت تحقق سرقت مقرون به آزار و یا سرقت مسلحانه، مرتکب جرم محکوم به تحمل 3 ماه تا 10 سال حبس و شلاق تا 74 ضربه خواهد شد. (به صراحت ماده 652 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات)

مطلب مرتبط: سرقت مقرون به آزار چیست؟

3- سرقت موضوع ماده 653 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات یکی دیگر از انواع سرقت تعزیری می‌باشد که عبارت است از راهزنی در راه‌ها و شوارع به شرطی که عنوان محارب بر او صادق نباشد. جهت تحقق این نوع از سرقت تعزیری، لازم است که سرقت حتماً در شوارع و راه‌ها اتفاق افتد مضاف بر آنکه جهت تحقق راهزنی می‌بایست سارقین کمین کرده و به یکباره حمله و هجوم نمایند.

4- یکی دیگر از انواع سرقت تعزیری زمانی حادث می‌گردد که سارقین (دو‌ نفر یا بیشتر) در شب ضمن حمل سلاح توسط حداقل یکی از آنان، اقدام به سرقت نمایند. جهت تحقق این نوع از سرقت تعزیری، صرف حمل سلاح کفایت نموده و استفاده از سلاح ضرورت ندارد. شایان ذکر است در صورتی که بر عمل مرتکب جرم، عنوان محارب صدق ننماید، وی محکوم به تحمل حبس از 5 تا 15 سال و شلاق تا 74 ضربه شلاق خواهد شد. (به صراحت ماده 654 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات)

5- در فرضی که سرقت ارتکابی مشمول شرایط سرقت حدی نبوده و سرقت تعزیری باشد، در صورتی که یکی از شرایط مندرج در ماده 656 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات اعم از آنکه سرقت در شب واقع شده باشد، سارقین دو‌ نفر یا بیشتر باشند و ... حادث گردد، مرتکب به حبس از 6 ماه تا 3 سال و شلاق تا 74 ضربه محکوم خواهد شد. شایان ذکر است که حسب ماده 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، این جرم و شروع و معاونت آن، قابل گذشت محسوب شده و مجازات مرتکب در صورتی که ارزش مال مسروقه بیش از 200 میلیون ریال نباشد و سارق فاقد سابقه موثر کیفری باشد، مجازات حبس سارق از 3 تا 18 ماه خواهد بود.

6- به دلالت ماده 657 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات کیف‌‌زنی، جیب‌بری و ... نیز یکی از انواع سرقت تعزیری می‌باشند که مقنن مجازات حبس 1 تا 5 سال و شلاق تا 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد. شایان ذکر است که حسب ماده 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، این جرم و شروع و معاونت آن، قابل گذشت محسوب شده و مجازات مرتکب در صورتی که ارزش مال مسروقه بیش از 200 میلیون ریال نباشد و سارق فاقد سابقه موثر کیفری باشد، مجازات حبس سارق از 6 تا 30 ماه خواهد بود.

7- سرقت از محل تصادف یا مناطق حادثه زده، سرقت وسایل و متعلقات مربوط به تاسیسات مورد استفاده عمومی نیز در زمره انواع سرقت تعزیری می‌باشند که مقنن در ماده 658 و 659 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات در مورد آنها جرم‌انگاری نموده است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که در صورتی که سرقت تعزیری شامل هیچ یک از مواد فوق‌الاشاره نشود، سرقت، سرقت ساده محسوب شده که مقنن در ماده 661 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات بدان اشاره نموده است. شایان ذکر است که حسب ماده 11 قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، این جرم و شروع و معاونت آن، قابل گذشت محسوب شده و مجازات مرتکب در صورتی که ارزش مال مسروقه بیش از 200 میلیون ریال نباشد و سارق فاقد سابقه موثر کیفری باشد، مجازات حبس سارق از 45 روز تا یک سال خواهد بود.

بیشتر بخوانید: بررسی جرم سرقت از دیدگاه قانون مجازات اسلامی

نکات مهم در خصوص سرقت تعزیری

1- در صورتی که دو یا چند نفر در ارتکاب جرم سرقت تعزیری مشارکت داشته باشند و جرم ارتکابی مستند به رفتار همه آنها باشد، مجازات هر یک از آنان مجازات فاعل مستقل جرم خواهد بود. ذکر این نکته حائز اهمیت است که در مشارکت در جرم سرقت تعزیری، لازم نیست که سارقین پیش از ارتکاب جرم و یا در حین انجام آن با یکدیگر در جهت انجام جرم به تفاهم رسیده باشند فلذا وحدت قصد میان مرتکبین سرقت تعزیری، شرط نمی‌باشد.

2- ارکان تشکیل‌دهنده جرم‌ سرقت تعزیری همانند سایر جرائم، عبارتند از: عنصر قانونی، عنصر معنوی (رکن روانی) و عنصر مادی؛

الف) عنصر قانونی، مستند قانونی هر جرم است. این رکن در واقع در راستای اصل قانونی بودن جرم و مجازات موضوع ماده 2 قانون مجازات اسلامی پیش‌بینی شده است. رکن قانونی در طول دو رکن دیگر قرار دارد بدین معنی که رکن قانونی جرم باید باشد تا بتوان در خصوص رکن مادی و معنوی آن جرم اظهارنظر کرد. عنصر قانونی جرم سرقت تعزیری مواد 561 الی 661 قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات می‌باشد.

ب) عنصر معنوی، اندیشه و فعل و انفعالات ذهنی مرتکب جرم است و حال و احوال ذهنی مجرم در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد. عنصر معنوی سرقت تعزیری، قصد و نیت مجرمانه مرتکب در ربودن مال دیگری می‌باشد.

ج) عنصر مادی در واقع نِمود بیرونی اندیشه مجرمانه (آثار ملموس و بیرونی جرم) است و آثار بیرونی رفتار مجرمانه (پیکره جرم) در این رکن مورد بررسی قرار می‌گیرد. عنصر مادی سرقت تعزیری، عمل ربودن مال غیر می‌باشد.

3- در فرضی که سرقت تعزیری توسط دو یا چند نفر، مشترکاً انجام گرفته باشد، مسئولیت هر یک از سارقین در رد مال تا میزان مالی خواهد بود که تحصیل نموده‌اند. در شرایطی که میزان مال تحصیل شده توسط سارقین مشخص نباشد، با توجه به اصل تساوی مسئولیت، مسئولیت آنان در رد مال، بصورت مساوی خواهد بود. (به دلالت رای وحدت رویه شماره 799 مورخ 15-07-1399 صادره از هیات عمومی دیوان عالی کشور)

4- مقررات مربوط به تعدد جرم در سرقت تعزیری زمانی لحاظ می‌گردد که محل سرقت، مختلف و نوع مال مسروقه نیز در زمان ارتکاب جرم متفاوت باشد. بطور مثال چنان‌چه شخص «الف» اقدام به سرقت گندم‌های متعلق به شخص «ب» در انبار گندم وی ظرف چند روز متوالی نماید، از آنجایی که نوع مال و محل سرقت یکسان است، فلذا مشمول مقررات تعدد جرم سرقت تعزیری نمی‌شود.