لزوم حسن معاشرت زوجین با یکدیگر به چه معناست؟

مفهوم حقوقی حسن معاشرت

خانواده یک نهاد مقدس است که هم در شرع مقدس اسلام و هم در قوانین جاری کشور بالاخص قانون مدنی و قانون حمایت خانواده، به حفظ آن تاکید فراوان شده است. زوجین می‌بایست با رعایت اصول اخلاقی و هم‌چنین حفظ حقوق و تکالیف متقابل، پایه‌های زندگی مشترک خویش را روز به روز مستحکم نموده تا بتوانند از بروز بسیاری از اختلافات خانوادگی جلوگیری نمایند. حقوق و تکالیف غیرمالی زوجین شامل سه دسته حقوق مشترک، حقوق مختص زوج و حقوق مختص زوجه می‌باشد که در قانون مدنی به برخی از آنها اشاره شده است. حسن معاشرت در زمره یکی از حقوق مشترک زوجین می‌باشد که مقنن در ماده 1103 قانون مدنی زوجین را مکلف و ملزم به حسن معاشرت با یکدیگر نموده است. فلذا یکی از مهمترین مسائل مشترک در روابط میان زوجین، حسن معاشرت با یکدیگر است. این امر بدین معنا است که هر یک از زوجین (زوج و زوجه) می‌بایست نسبت به یکدیگر خوش رفتار و خوش برخورد بوده و با حسن خلق با یکدیگر معاشرت نمایند. در مقاله حاضر که توسط گروه وکلای عدالت سرا تحریر یافته است، سعی می‌گردد به تفصیل در خصوص لزوم حسن معاشرت زوجین با یکدیگر پرداخته شود.

بیشتر بخوانید: مصادیق عسر و حرج زوجه کدام‌اند؟

لزوم حسن معاشرت زوجین با یکدیگر

همانگونه که در ابتدای مقاله نیز عرض گردید، زوج و‌ زوجه از لحظه جاری شدن صیغه عقد، در مقابل یکدیگر دارای وظایف و مسئولیت‌هایی می‌شوند اعم از آنکه زوجه موظف به تمکین از زوج شده و بالتبع زوج مکلف به پرداخت نفقه به وی می‌باشد. یکی از تکالیف مشترک میان زوجین، لزوم حسن معاشرت میان آنان می‌باشد (مستنبط از ماده 1103 قانون مدنی). مطابق با موازین قانونی موجود و هم‌چنین شرع مقدس اسلام، زوج و زوجه موظف‌اند که در زندگی مشترک خانوادگی نسبت به یکدیگر خوش رفتار بوده و از هرگونه بدرفتاری پرهیز نمایند مگر آنکه دارای عذرقانونی و شرعی باشند. 

همچنین التزام همسران به حقوق اخلاقی متقابل می‌تواند باعث ترقی و رشد معنوی و تربیتی فرزندان نیز شود. این موضوع به قدری حائز اهمیت بوده است که خداوند متعال در آیه 21 سوره روم قرآن کریم می‌فرمایند: ((وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا))؛ «و از نشانه‌های او آن است که از جنس خودتان همسرانی برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید.»

ذکر این نکته حائز اهمیت است که محدوده و مصادیق حسن معاشرت زوجین یک مفهوم کاملاً عرفی می‌باشد که بر طبق زمان، مکان، فرهنگ و آداب و رسوم خانوادگی، متفاوت می‌باشد اما جدای از این تفاوت‌ها، برخی از مصادیق حسن معاشرت، آن‌چنان واضح و مبرهن است که میان تمام افراد با هر فرهنگ و آداب و رسومی، یکسان خواهد بود مانند لزوم برقراری روابط جنسی متعارف میان زن و مرد، عدم پرخاشگری و استعمال الفاظ رکیک و مستهجن نسبت به یکدیگر و ... .

نکته مهم و قابل توجه آن است که عمل ننمودن به این تکلیف مقرر قانونی و شرعی یعنی لزوم حسن معاشرت زوجین با یکدیگر، از منظر حقوقی برای هر یک از زوج و زوجه دارای ضمانت اجرا می‌باشد. چنانچه زوج با زوجه حسن معاشرت نداشته باشد، زوجه این امکان را دارد که با استناد به بند 4 تبصره ماده 1130 قانون مدنی که در خصوص سوء رفتار زوج صحبت نموده است، تقاضای طلاق به جهت عسر و حرج را مطرح نماید و یا آنکه به جهت تحقق شرط 2 از شروط 12 گانه عقدنامه که در خصوص حسن معاشرت زوج صحبت شده است، دادخواست احراز شرایط اعمال وکالت در طلاق را مطرح نماید. لکن چنانچه سوء معاشرت از سوی زوجه حادث گردیده شده باشد، مستنبط از ماده 1108 قانون مدنی، نفقه به وی تعلق نخواهد گرفت.

مطلب مرتبط: نحوه درخواست طلاق از سوی زوجه به جهت عسر و حرج

مستندات قانونی مرتبط با لزوم حسن معاشرت زوجین

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:

شماره نظریه: 7/93/1994 شماره پرونده: 93-9/1-1339 تاریخ نظریه: 1393/08/21

ادعای زوجه مبنی بر سوء رفتار یا سوء معاشرت، لزوماً بر مبنای رای کیفری صادره از مرجع صالح، متضمن محکومیت زوج از حیث تهدید، توهین، ایراد صدمه عمدی و ترک انفاق قابل اثبات است یا این که دادگاهی که متصدی رسیدگی به درخواست زوجه به خواسته طلاق ناشی از تخلف از شرط ضمن عقد یا تحقق عسر و حرج است، رأساً با انجام تحقیقات محلی و استماع گواهی شهود می‌تواند در راستای اثبات ادعای زوجه به گردآوری دلیل و تحلیل و سپس استنباط از آنها بپردازد؟ در فرض اخیر، اثبات موضوع با حکمی که قبل یا بعد از آن، در دادگاه کیفری مبنی بر برائت صادر می‌شود، منافات ندارد؟

دادگاهی که در مقام رسیدگی به درخواست زوجه برای طلاق به لحاظ سوء رفتار یا سوء معاشرت یا تخلف از شرایط ضمن عقد توسط زوج و یا عسر و حرج زوجه می‌باشد، مستنداً به ماده 199 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی می‌تواند، رأساً با انجام تحقیقات محلی و ... در راستای بررسی دلیل یا دلایل طلاق زوجه اقدام نماید و چنانچه اقدام زوج نسبت به زوجه مشمول یکی از عناوین کیفری هم باشد، صدور حکم برائت از دادگاه کیفری نسبت به آن در هر زمان به طور کلی منافاتی با اقدام دادگاه خانواده به شرح صدرالذکر (که مبنای صدور حکم طلاق بوده) ندارد؛ زیرا ممکن است، عملی از لحاظ کیفری جرم نباشد یا به دلایلی سوء نیت متهم احراز نشود، ولی سوء رفتار یا سوء معاشرت تلقی شود.

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه:

شماره نظریه: 7/97/964 شماره پرونده: 1599-1/9-96 تاریخ نظریه: 1397/04/10

در محضر دادگاه زوجین تقاضای گزارش اصلاحی می‌نمایند و توافق مثلاً از قرار ذیل است: الف- زوجه حق داشتن تلفن همراه ندارد. ب- زوج مکلف است هر هفته زوجه را به منزل پدرش ببرد. ج- اطرافیان حق دخالت در زندگی زوجین ندارند. آیا دادرس می‌تواند موارد مذکور را در گزارش اصلاحی ذکر کند و یا اینکه به لحاظ عواقب اجتماعی اینگونه آرا فقط وارد مسائل کلی مانند نفقه و حسن معاشرت و سایر حقوق مالی شود؟ پاسخ مستنداً و مستدلاً مورد استدعاست.

وفق ماده 184 قانون آیین دادرسی دادگاه‌های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379، گزارش اصلاحی حاوی مفاد سازش‌نامه و موارد توافقی طرفین است. علی‌الاصول کلیه توافقات فی‌مابین طرفین مادام که مخالف قوانین امری و اخلاق حسنه نباشد، مطابق ماده 10 قانون مدنی صحیح و لازم‌الاجراء است و تشخیص مصداق بر عهده مرجع قضایی رسیدگی‌کننده است. با این حال راجع به مثال‌هایی که در استعلام آمده است، به نظر می‌رسد؛ اولاً راجع به عبارت «زوجه حق داشتن تلفن همراه ندارد.»، با توجه به اینکه سلب حق داشتن تلفن همراه به معنای سلب حق داشتن تلفن ثابت و نیز استفاده از سایر وسایل الکترونیکی و ارتباطی مانند استفاده از اینترنت از طریق رایانه نمی‌باشد و از طرفی در هر حال، حداکثر محدود به زمان زوجیت است، به نظر می‌رسد با اشکالی مواجه نیست. ثانیاً راجع به عبارت «زوج مکلف است هر هفته زوجه را به منزل پدرش ببرد.»، به نظر می‌رسد این عبارت چون صرفاً ناظر به تکلیف زوج است و نافی حق ملاقات زوجه در سایر ایام نمی‌باشد، فاقد هرگونه اشکال است. ثالثاً راجع به عبارت «اطرافیان حق دخالت در زندگی زوجین ندارند.»، گرچه توافق بین زوجین نمی‌تواند برای دیگران ایجاد تکلیفی بنماید، از آنجایی که اصولاً بدون توافق زوجین نیز دیگران حق دخالت (در معنای منفی آن) ندارند، به نظر می‌رسد با اشکالی مواجه نیست و در هر حال ذکر این عبارت در گزارش اصلاحی با توجه به اینکه گزارش اصلاحی، تنها در خصوص طرفین، واجد اثر اجرایی است و نه اشخاص ثالث، نمی‌تواند نسبت به اشخاص ثالث اثری در پی داشته باشد.