مصادیق عسر و حرج زوجه

عسر و حرج زوجه

عسر و حرج در معنای لغوی به معنی سختی و مشقت می باشد و در اصطلاح حقوقی، عسر و حرج به معنای این است که گاهی اوقات ممکن است زن در شرایطی قرار بگیرد که ادامه زندگی زناشویی برای او با دشواری های زیادی روبرو گردد. اصطلاحاً در این شرایط می گویند که زن، در عسر و حرج قرار دارد و بر همین اساس می تواند از دادگاه تقاضای طلاق نماید. مطابق با قانون حق طلاق متعلق به مرد است و او می تواند همسر خود را طلاق دهد به این دلیل که طلاق یک طرفه از سوی مرد ممکن است باعث مشکلاتی در جامعه گردد، بنابراین قانونگذار، تمهیداتی پیش بینی نموده است تا بر اساس آن در شرایط خاصی زن هم بتواند دادخواست طلاق دهد.

در اصطلاح فقهی نیز قاعده عسر و حرج اینگونه بیان گردیده است که تکالیف و وظایفی که باعث سختی و مشقت برای افراد می گردد، در دین وجود ندارد. از این رو با استناد به اصول فقه و قانون مدنی، میتوان گفت که در شرایطی که زن در عسر و حرج قرار گیرد، میتواند درخواست طلاق نماید. در این ارتباط ماده ١١٣٠ قانون مدنی بیان نموده است:

"در صورتی که دوام زوجیت موجب عسر و حرج زوجه باشد، وی می تواند به حاکم شرع مراجعه و تقاضای طلاق کند. چنانچه عسر و حرج مذکور در محکمه ثابت شود، دادگاه می تواند زوج را اجبار به طلاق نماید و در صورتی که اجبار میسر نباشد زوجه به اذن حاکم شرع طلاق داده می شود.

تبصره (۱۳۸۱/۴/۲۹) - عسر و حرج موضوع این ماده عبارت است از به وجود آمدن وضعیتی که ادامه ی زندگی را برای زوجه با مشقت همراه ساخته و تحمل آن مشکل باشد و ... ."

با استناد به ماده فوق الذکر می توان اینگونه بیان نمود که در صورتی که زن در شرایط عسر و حرج قرار گیرد می تواند دادخواست طلاق دهد و باید بتواند این امر را در دادگاه ثابت نماید. در صورت اثبات این امر توسط زن، دادگاه حکم به طلاق می دهد و مرد را مجبور به این امر می نماید. در صورتی که اجبار مرد ممکن نباشد، خود دادگاه اجازه این کار را می دهد.

بیشتر بخوانید: روش های ابطال وکالت در طلاق

مصادیق عسر و حرج زوجه

موارد ذیل در صورت احراز توسط دادگاه صالح از مصادیق عسر و حرج محسوب می گردد:

1. ترک زندگی خانوادگی توسط زوج حداقل به مدت شش ماه متوالی و یا نه ماه متناوب در مدت یک سال بدون عذر موجه.
2. اعتیاد زوج به یکی از انواع مواد مخدر و یا ابتلا وی به مشروبات الکلی که به اساس زندگی خانوادگی خلل وارد آورد و امتناع یا عدم امکان الزام وی به ترک آن در مدتی که به تشخیص پزشک برای ترک اعتیاد لازم بوده است.
3. محکومیت قطعی زوج به حبس پنج سال یا بیشتر.
4. ضرب و شتم یا هرگونه سوء رفتار مستمر زوج که عرفاً با توجه به وضعیت زوجه قابل تحمل نباشد.
5. ابتلای زوج به بیماری های صعب العلاج روانی یا ساری یا هر عارضه ی صعب العلاج دیگری که زندگی مشترک را مختل نماید.

نکته مهم اینکه موارد فوق مانع از آن نیست که دادگاه در سایر مواردی که عسر و حرج زن در دادگاه احراز شود، حکم طلاق صادر نماید.

بیشتر بخوانید: مجازات عدم ثبت رجوع از طلاق

مستندات قانونی مرتبط با عسر و حرج زوجه

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 1752/96/7 شماره پرونده: 1335-2/9-96 تاریخ نظریه: 1396/08/01

تقاضای زوجه در دادخواست تقدیمی علاوه بر الزام زوج به طلاق به جهت عسر و حرج تقاضای اعمال شرایط تحقق وکالت برای طلاق با اختیار حاصله در سند ازدواج است پس از رسیدگی های لازم مشخص می شود عسر و حرج برای زوجه وجود دارد از طرفی تحقق شرط وکالت برای طلاق نیز فراهم است در این فرض بایستی حکم بر الزام زوج به طلاق زوجه صادر شود یا اینکه راجع به احراز تحقق شرط وکالت از طلاق اظهارنظر شود به عبارتی وجه تمایز و افتراق این دو خواسته در چیست؟

اولاً: در فرض سؤال که خواهان (زوجه)، دادخواست خود را مبنی بر صدور حکم طلاق به استناد عسر ‌و حرج و نیز طلاق به استناد تخلف از شروط ضمن عقد نکاح تقدیم نموده است، گرچه در موارد عسر ‌و حرج، دادگاه حکم طلاق و در موارد احراز تخلف از شروط ضمن عقد نکاح، حکم به احراز وکالت در طلاق صادر می‌کند و در صورت اخیر با اقدام زوجه برابر وکالت محقق شده، امکان صدور گواهی عدم امکان سازش فراهم می شود و در نتیجه در فرض سؤال، دو خواسته متفاوت به موجب یک دادخواست مطرح شده است که ارتباط کامل نیز با هم ندارند؛ اما با عنایت به ماده 8 قانون حمایت خانواده 1391، رسیدگی توام به این دو خواسته با منع قانونی مواجه نیست. ثانیاً: چنانچه زوجه هم استحقاق صدور حکم طلاق به لحاظ عسر و حرج داشته و هم شرط مندرج در عقدنامه وی محقق باشد، صدور حکم نسبت به هر دو مورد، فاقد اشکال قانونی است، در این صورت زوجه از هر یک از دو حکم می تواند استفاده نماید.

مطلب مرتبط: طلاق به درخواست زن به جهت غیبت شوهر بیش از چهار سال

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/98/1168 شماره پرونده: 98-9/16-1168 تاریخ نظریه: 1398/09/10

اولاً تقاضای زوجه مبنی بر طلاق به دلیل عسر و حرج متفاوت از تقاضای وی مبنی بر احراز شرایط تحقق وکالت در امر طلاق می باشد. ثانیاً، در فرضی که زوجه با استناد به عسر و حرج متعاقب ازدواج مجدد زوج تقاضای طلاق نماید، وجود حکم دادگاه مبنی بر تجویز ازدواج مجدد زوج مانع رسیدگی به عسر و حرج زوجه به دلیل ازدواج مجدد زوج وفق ماده 1130 قانون مدنی نیست و در صورت احراز عسر و حرج، دادگاه باید حکم به الزام زوج مبنی بر طلاق زوجه را صادر کند. ثالثاً، با توجه به رای وحدت رویه شماره 716 مورخ 20/07/1389 هیأت عمومی دیوان عالی کشور در صورت تجویز ازدواج مجدد از سوی دادگاه به علت نشوز زوجه، وکالت وی در امر طلاق موضوع بند دوازدهم از قسمت «ب» سند نکاحیه قابل تحقق و اعمال نیست.

نظریه مشورتی اداره کل حقوقی قوه قضاییه

شماره نظریه: 7/95/952 شماره پرونده: 95-9/2-611 تاریخ نظریه: 1395/04/27

در صورت صدور حکم قطعی بر جنون زوج، با توجه به بند 3 ماده 678 قانون مدنی، وکالت زوجه در مورد طلاق منتفی می گردد و طلاق به استناد تحقق بند 4 سند نکاحیه (جنون زوج) منتفی می باشد، مگر آنکه خواهان با اختیار حاصله از ماده 98 قانون آیین دادرسی در امور مدنی نسبت به تغییر نحوه دعوا به «طلاق به لحاظ عسر و حرج ناشی از جنون زوج» یا «فسخ نکاح به لحاظ جنون زوج» حسب مورد، اقدام به عمل آورد که در این صورت رسیدگی بر مبنای تغییر دعوا ادامه می یابد.