کاربرد اظهارنامه چیست؟ در چه مواردی ارسال اظهارنامه الزامی است؟

کاربرد اظهارنامه

اظهارنامه برگه ای است که بموجب آن هر فردی می تواند وجود هرگونه حق و یا ادعایی را نسبت به طرف مقابل خود مطرح نماید. در نگارش و تنظیم اظهارنامه، مرجع رسیدگی (دادگاه) هیچگونه دخل و تصرفی ندارد و تنها مراجع رسمی ابلاغ، نسبت به انتقال این سند و ابلاغ آن به طرف مقابل اقدام می نمایند. در این مقاله به آثار و کاربرد اظهارنامه می پردازیم.

مقنن در ماده ۱۵۶ قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی در ارتباط با تعریف اظهارنامه چنین بیان نموده است:

"هرکس می تواند قبل از تقدیم دادخواست، حق خود را به وسیله اظهارنامه از دیگری مطالبه نماید، مشروط بر اینکه موعد مطالبه رسیده باشد. به طور کلی هرکس حق دارد اظهاراتی را که راجع به معاملات و تعهدات خود با دیگری است و بخواهد به طور رسمی به وی برساند ضمن اظهارنامه به طرف ابلاغ نماید. اظهارنامه توسط اداره ثبت اسناد و املاک کشور یا دفاتر دادگاهها ابلاغ می شود.

تبصره- اداره ثبت اسناد و دفتر دادگاهها می توانند از ابلاغ اظهارنامه هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد خودداری نمایند."

نکته مهم در ارتباط با ارسال اظهارنامه این است که اظهارشونده (مخاطب) از نظر قانونی، هیچگونه الزام و تکلیفی به پاسخ به آن ندارد و می تواند سکوت اختیار نماید.

مطلب مرتبط: اظهارنامه چیست و در تنظیم آن به چه نکاتی توجه کنیم؟

انواع اظهارنامه

همانگونه که فوقاً بیان گردید، اظهارنامه، به نوعی سند اعلام و وجود حق می باشد که به دو نوع اجباری و اختیاری تقسیم می گردد. در اکثر موارد در بسیاری از دعاوی، ارسال اظهارنامه، اختیاری بوده و بنابه خواست و صلاحدید ذینفع وابسته است بطوریکه قانونگذار در ابتدای ماده 156 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی نیز از عبارت «هر کس می تواند قبل از …» استفاده نموده است. اما در بعضی از موارد، قانونگذار ارسال اظهارنامه را اجباری و الزامی اعلام نموده است. این موارد عبارتند از:

1. اظهارنامه برای معرفی داور منتخب و داور مرضی الطرفین و یا داور جانشین داور متوفی یا مستعفی (مواد 459 و 460 قانون آیین دادرسی مدنی)
2. اظهارنامه برای امکان طرح دعوای انحلال شرکت سهامی از سوی طلبکاران شرکت (ماده 129 قانون تجارت)
3. اظهارنامه برای پرداخت اجور معوقه مستاجر جهت داشتن راهکاری در دعوای تخلیه عین مستاجره (مواد 13 و 14 قانون روابط موجر و مستاجر سال 1356)
4. اظهارنامه به متصرف عدوانی ملک (ماده 171 قانون آیین دادرسی مدنی)
5. اظهارنامه برای پرداخت سهم هر یک از مالکین آپارتمان در مورد هزینه های مشترک ساختمان (ماده 10 مکرر قانون تملک آپارتمان ها)
6. اظهارنامه برای اعلام فسخ قرارداد بیمه (ماده 13 قانون بیمه)
7. اظهارنامه برای سلب مسئولیت جزایی و مدنی ناشی از تکالیف مربوط به دعوت مجامع عمومی عادی و فوق العاده شرکت سهامی (ماده 297 قانون اصلاح قسمتی از قانون تجارت)
8. اظهارنامه در مورد حقوق مربوط به حفظ و انتقال حقوق شهرک های صنعتی (ماده 9 قانون نحوه واگذاری مالکیت و اداره امور شهرک های صنعتی)
9. اظهارنامه برای سلب مسئولیت جزایی از عضو هیات مدیره شرکت سهامی (مواد 246 و 247 قانون اصلاح قسمتی از قانون تجارت)

نکته دیگری که می بایست در مورد ارسال اجباری اظهارنامه مورد توجه قرار گیرد، زمانی است که بموجب قرارداد یا مبایعه نامه ای، حق فسخ و یا انجام اقاله برای طرفین پیش بینی شده است، در اینصورت صاحب حق می بایست مراتب بر هم خوردن معامله (فسخ یا اقاله) را با ارسال اظهارنامه رسما به طرف مقابل اعلام نماید و بعد دادخواست تایید مراتب فسخ یا اقاله را با پیوست نمودن اظهارنامه ارسالی، تقدیم دادگاه صالح نماید.

بیشتر بخوانید: نمونه اظهارنامه پرداخت نفقه

آثار ارسال اظهارنامه

در ارتباط با آثار ارسال اظهارنامه میتوان اینگونه بیان نمود که اگر این سند به شکل درست و قانونی تنظیم و ارسال گردد، می تواند در زمره دلایل اظهارکننده نیز قرار گیرد. به خصوص در مواردی که مقنن ارسال اظهارنامه را اجباری نموده است، ارسال آن دلیل محکمه پسندی را برای ارسال کننده ایجاد می نماید حتی اگر طرف مقابل پاسخی به اظهارنامه ارسالی ندهد. گاهی اوقات ممکن است که مخاطب اظهارنامه بدلیل عدم آگاهی کامل از اطلاعات حقوقی، مطالبی را در جواب اظهارنامه اعلام نماید که به نوعی اقرار صریح یا ضمنی نسبت به امری باشد، بنابراین توصیه می گردد که افرادی که دارای مهارت لازم در استفاده از اینگونه اسناد نیستند، در برابر ادعاهای اظهارکننده، سکوت و خویشتن داری پیشه نمایند.

در ارتباط با ارسال اظهارنامه میتوان اینگونه بیان نمود که مامور وصول و ابلاغ اظهارنامه حق کنترل مندرجات آن را دارد و میتواند از ارسال اظهارنامه هایی که در آن الفاظ رکیک و مطالب خارج از ادب و نزاکت، درج شده است ممانعت نماید. اما بیان مطالب دروغ یا ادعای گزاف و بیهوده مانع از پذیرش اظهارنامه نمی باشد. هم چنان که قانونگذار در تبصره ماده 156 قانون آیین دادرسی دادگاههای عمومی و انقلاب در امور مدنی بیان نموده است:

"اداره ثبت اسناد و دفتر دادگاهها می توانند از ابلاغ اظهارنامه هایی که حاوی مطالب خلاف اخلاق و خارج از نزاکت باشد خودداری نمایند."