نحوه طرح دعوای مطالبه خسارات دادرسی از سوی خواهان یا خوانده دعوا

مطالبه خسارات دادرسی از سوی خواهان یا خوانده دعوا

خسارات دادرسی به هزینه هایی گفته می شود که در جریان رسیدگی به دعوا، از سوی هر یک از اصحاب دعوا پرداخت می گردد این هزینه ها عبارتند از هزینه دادرسی، هزینه کارشناسی، حق الوکاله وکیل و ... (مستنبط از ماده 519 قانون آیین دادرسی مدنی). بطور معمول، خواهان دعوا خسارات دادرسی مورد ادعای خویش را یا در ضمن دادخواست تقدیمی و یا در حین رسیدگی و یا بعد از مختومه گردیدن پرونده طی یک دادخواست جداگانه، مطالبه می نماید. خوانده دعوا در دفاع در برابر دعوای خواهان، نه تنها درخواست محکومیت خواهان به بی حقی یا بطلان دعوای او را می نماید، بلکه مطابق با ماده 515 قانون آیین دادرسی مدنی، می تواند از دادگاه بخواهد که خواهان را به پرداخت خسارات دادرسی که برای دفاع متحمل شده است، محکوم بنماید. در این فرض، اگر خواهان بصورت کلی یا جزئی محکوم به بی حقی گردد، دادگاه او را به پرداخت خسارات دادرسی خوانده محکوم می نماید. در مقاله حاضر سعی می گردد به تفصیل در خصوص نحوه طرح دعوای مطالبه خسارات دادرسی از سوی خواهان یا خوانده دعوا مطابق با قانون آیین دادرسی مدنی پرداخته شود.

مطلب مرتبط: دفاع خوانده در دعوای مسئولیت مدنی چیست؟

شرایط مطالبه خسارات دادرسی از سوی خواهان یا خوانده

جهت طرح دعوای مطالبه خسارات دادرسی از سوی خواهان یا خوانده، لازم است که اولاً فعل یا ترک زیان باری توسط یکی از اصحاب دعوا اتفاق افتاده باشد. ثانیاً بواسطه آن فعل یا ترک فعل، ضرری به طرف مقابل وارد آمده باشد. در این ارتباط اداره کل حقوقی قوه قضاییه در نظریه مشورتی شماره: 7/1400/1476 شماره پرونده: 1400-127-1476 ح تاریخ نظریه: 1401/01/22 در پاسخ به پرسش «الف- با توجه به قسمت ذیل ماده ۵۱۵ قانون آیین دادرسی مدنی آیا مطالبه خسارت ناشی از دادرسی از ناحیه خوانده مستلزم طرح دعوی می باشد یا اینکه خوانده می تواند در جریان رسیدگی به دعوی اصلی چنین خسارتی را مطالبه نماید؟ ب- با توجه به قیود «عمداً» و «با علم به غیر حق بودن» در همان ماده در خصوص مطالبه خسارت ناشی از دادرسی از ناحیه خوانده آیا دادگاه صرفاً در صورتی که این قیود را احراز نماید می تواند خواهان دعوی اصلی را محکوم به پرداخت نماید و یا اینکه مطابق با عمومات و قواعد مسئولیت مدنی با صدور رای بر علیه خواهان و له خوانده اعم از حکم یا قرار خوانده میتواند خسارت ناشی از دادرسی را مطالبه نماید؟» بیان داشته است:

«رسیدگی به ادعای خوانده بر مطالبه خسارت از خواهان به استناد قسمت دوم ماده 515 قانون آیین دادرسی دادگاه های عمومی و انقلاب در امور مدنی مصوب 1379؛ صرفاً ناظر بر خساراتی است که عمداً از طرف خواهان با علم به غیر محق بودن در دادرسی به او وارد شده است و نیازی به تقدیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی ندارد و دادگاه می‌تواند در ذیل همان رأی بر بطلان دعوای خواهان، وی را به پرداخت خسارات مذکور در حق خوانده محکوم کند.»

دعوای مطالبه خسارت دادرسی از سوی خواهان یا خوانده دعوا، در زمره دعاوی مالی‌ می باشد که هزینه دادرسی آن نیز بر همین اساس پرداخت می گردد. دادگاه صالح جهت طرح این دعوا، وفق ماده 11 قانون آیین دادرسی مدنی، دادگاه محل اقامت خوانده دعوا می باشد. ذکر این نکته حائز اهمیت است که خواهان دعوا جهت مطالبه خسارات دادرسی می بایست ثابت نماید که ضرر‌ و زیانی که به او وارد گردیده است بدلیل عدم انجام تعهدی بوده است که از سوی خوانده دعوا حادث گردیده است که اگر او به تعهدات خود در زمان مشخص عمل می نمود، خواهان نیازی به طرح دعوا پیدا نمی کرد. (مستنبط از ماده 520 قانون آیین دادرسی مدنی)

بیشتر بخوانید: شرایط دریافت خسارت تاخیر تادیه

نکات مهم در طرح دعوای مطالبه خسارات دادرسی

1- بطور کلی میتوان اینگونه بیان نمود که اگر در دعوای مطروحه خواهان، او نسبت به جزئی از خواسته دعوا، محق و در جزئی دیگر دعوای او رد شود و به اصطلاح بازنده دعوا باشد (بطور مثال خواسته خواهان تقاضای صدور حکم مبنی بر محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ پانصد میلیون تومان بوده است اما دادگاه، خواسته او را تنها نسبت به سیصد میلیون تومان وارد دانسته است) در این شرایط اگر هم خواهان و هم خوانده هر دو درخواست صدور حکم به پرداخت خسارات دادرسی را نموده باشند، دادگاه با توجه به مثال فوق الذکر، خواهان را به پرداخت خسارات دادرسی نسبت به دویست میلیون تومان محکوم می نماید و خوانده نیز علاوه بر پرداخت مبلغ سیصد میلیون تومان، محکوم به پرداخت خسارات دادرسی نیز می گردد. بنابراین بعد از صدور حکم، هر یک از دو بخش از حکم، بنابر درخواست ذینفع می تواند اجرا گردد. با توجه به مثال فوق الذکر، قسمت سیصد میلیون تومان و پرداخت خسارات دادرسی بنا به درخواست خواهان و پرداخت دویست میلیون تومان بنا به درخواست خوانده اجرا می گردد. در ارتباط با امکان مطالبه خسارات دادرسی از خواهان، شعبه 29 دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه شماره 9509970222900101 مورخه 31-01-1395 بیان داشته است: «در دعوای که منتهی به حکم به بی حقی خواهان می گردد، خوانده در صورتی می تواند خسارات مربوط به اقامه دعوی را از خواهان مطالبه کند که دعوی مطروحه واهی بوده و خواهان نسبت به محق نبودن خود علم داشته باشد.»

همچنین شعبه 3 دادگاه تجدیدنظر استان تهران طی دادنامه شماره 9209980228900071 مورخه 29-01-1395 در خصوص مطالبه خسارات دادرسی از خواهان پس از صدور قرار رد دعوی اشعار داشته است:

«خوانده دعوا در صورتی می تواند خسارات دادرسی را از خواهان مطالبه نماید که حکم قطعی دال بر بی حقی یا بطلان دعوای وی صادر شده باشد که حکایت از بی اساسی و موهوم بودن طرح دعوا توسط وی داشته و استحقاق مطالبه خسارت ناشی از آن را ایجاب نماید. اما در فرضی که دعوی به سبب عدم رعایت مقررات شکلی با قرار رد دعوی مواجه شود، این حق برای خوانده ثابت نیست.»

2- در دعوای مطالبه خسارات دادرسی از سوی خواهان یا خوانده، چنانچه محکوم علیه متعدد باشند، هر یک از آنان وفق ماده 535 قانون مجازات اسلامی می بایست به نحو مساوی جبران خسارت نمایند.

مطلب مرتبط: نمونه رای مطالبه خسارات دادرسی از خواهان

3- همانگونه که در ابتدای مقاله نیز عرض گردید، مطالبه حق الوکاله وکیل نیز در زمره خسارات دادرسی می باشد. وفق ماده 2 آیین نامه تعرفه حق الوکاله مصوب 1398، محکوم علیه تنها مکلف به پرداخت حداکثر تعرفه مشخص شده در آیین نامه مذکور می گردد. به بیانی دیگر چنانچه حق الوکاله وکیل در قرارداد وی با موکل، بیشتر از تعرفه قانونی باشد، نمیتوان آن مبلغ بیشتر را از محکوم علیه مطالبه نمود و چنانچه آن مبلغ کمتر باشد، محکوم علیه تا میزان مبلغ کمتر، مکلف به پرداخت خواهد بود.